Оҳангарон водийсида тоғ-кон саноатининг вужудга келиши ва ривожланиши - География - Рефераты

Оҳангарон водийсида тоғ-кон саноатининг вужудга келиши ва ривожланиши

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

42.5 KB

www.arxiv.uzОҳангарон водийсида тоғ-кон саноатининг вужудга келиши ва ривожланиши Мустақил Ўзбекистоннинг иқтисодий ривожланишига ўзининг салмоқли ҳиссасини қўшиб келаётган Оҳангарон водийсидаги ҳудуд Ангрен-тоғ-кон саноат райони ҳисобланади. Ангрен шимоли-ғарбдан Чотқол, жануби-шарқдан Қурама тоғи билан чегараланган. Оҳангарон водийси денгиз сатҳидан 900-1200 метр баландликда жойлашган. Тоғларнинг ўртача баландлиги 3600 метр. Чотқол ва Қурама тоғлари Чирчиқ ва Оҳангарон дарёсининг ягона сув манбаи ҳисобланади. Оҳангароннинг бошланиш қисми Чотқол тоғ массивининг Ангрен платосидан бошланади ва Оҳангарон водийсининг чап ирмоғи Қамчиқ сойидан бошлаб водий кенгайиб боради. Оҳангарон водийсида қадимдан одамлар яшаб келган. Оҳангарон дарёсининг ўнг қирғоғида эрамиздан аввалги III-IV асрларга оид деҳқончиликда фойдаланилган меҳнат қуролларининг қолдиқлари топилган. Водийда эрамиздан олдинги биринчи минг йилликда сак ва массагет қабилалари яшаган. Кейинчалик бир қанча йирик давлатлар ва шаҳарлар вужудга келган. Масалан, бу ерда эрамиздан аввалги биринчи асрда Қанғ давлати ташкил топган ва унинг таркибида 87 та шаҳар ва қишлоқ бўлган. Бу давлатни ўша даврларда- темирчилик устахонаси деб таърифлашган, чунки Олмалиқда мис, кумуш, Чотқол ҳудудида олтин ва кумуш қазиб олинган , тоғ ёнбағирларида металл қуйиш муғхона (печлар)топилган. Қизил олма ҳудудида олтин қазиб олингани тўғрисида илк маълумотлар И.В.Мушкетов (1886) ва Н.Вебер(1913)нинг илмий ишларида акс этилган. Бу ерда VII -XI асрларда олтин қазиб олинган ва тангалар зарб қилина бошланган (Чоч тангаси). Қизил олмада темир қайласи ҳам топилган. Қазилмаларни кўтариб олиш учун арқон ва теридан ясалган қоплар ишлатилган. Қазилма рудаларини майдалаш учун тегирмондан фойдаланилган. Шунингдек, IX -X асрларда Чотқол ва Қурама тоғларида айниқса, Оҳангарон дарёсининг ўрта

www.arxiv.uzқисмида кўплаб феруза, қўрғошин, мис, қалай, кумуш, олтин қазиб олинган. Шарқда Қўҳисим (Кумуштоғ) деб номланган Лашкаракдаги кон машҳур бўлган. Ўрта аср кончиларининг иш қуроллари асосан тошдан ясалган таёқларга боғланган болға, қайлалардан иборат бўлган. Оҳангарон дарёсининг ўнг қирғоғида, Қорабоғсойнинг ўрта оқими Қорабоғ қишлоғида металл маскани бўлган. Бу ерда Х асрда кумуш қазиб олинган. Самарчўғ қадимги кони ҳам шу даврга тааллуқли. Бу конда ҳам кумуш ва олтин олинган. Х асрда Оҳангарон (Илоқ) водийси кумуш, қўрғошин берадиган катта марказга айланди. Бу марказ танга зарбхоналари сони бўйича Самарқанд (Мароқанд) ва Бухородан сўнг учинчи ўринда турган. Қурама тоғ тизмасидан жануби-ғарбий йўналишда занжиридан Қорамозор тоғлари ажралиб чиқади. VIII -XII асрларда Қорамозор конларидан олтин, кумуш, мис, феруза қазиб олинган. Лашкарак, Олтин топган, Қурқайнар ва Чотқол гуруҳига Қарашли конлар Кумушкон, Ғўдас, Кенгол, Оқтош, Ғовасой кабилар бўлган. XIX аср охирларида илмий жиҳатдан ҳудуд геологияси ва фойдали қазилмаларини Н.П.Обручев, П.П.Семенов-Тянь-Шанский, Н.Л.Северцов, И.В.Мушкетовлар ўрганишди. 1875 йил И.В.Мушкетов Тошкент вилоятининг Оҳангарон водийсини ўрганиб чиқади ва таркибида алюминий бўлган алунит минерали борлигини тахмин қилган. Унинг тахминини 55 йилдан сўнг Н.А.Смольянов тасдиқлади. И.В.Мушкетов ўз қўл ёзмаларида Оҳангарон водийси фойдали қазилмаларга бой эканлигини таъкидлаб ўтган. Илгари республикамизда катта ёқилғи заҳиралари бўла туриб, ёқилғи маҳсулотларини бошқа ҳудудлардан олиб келинган ва бу маҳсулотларни таннархи бир неча баробар қимматга тушар эди. XIX аср бошларида Ўзбекистон ҳудудида (жумладан , Оҳангарон водийсида йирик геологик қидирув ишлари олиб борилди). Водийда геологик-гидрологик ва ер ости бойликлари захирасини, қийматини аниқлаш бўйича И.В.Мушкетов, О.К.Ланге, И.И.Толстихин, Н.Ф.Безобразова каби олимлар шуғулланишди . Оҳангарон водийда «Средазуголгеология» трестининг В.А.Захаревич бошчилигидаги геология-қидирув партияси иш олиб борди. Гидрогеология

www.arxiv.uzишларини муҳандис М.В.Сироватко олиб борган. Айнан шу мутахассислар томонидан кўмир борлигидан дарак берувчи кўпгина белгилар борлиги аниқланди. Илгари Жигаристондаги темирчи темирни қиздириш учун кўмирни Тошкентдан олиб келган. Лекин Турк қишлоғи аҳолиси қишлоқ атрофидан сел сувлари билан ювилиб, очилган кўмирдан фойдаланган. 1934 йили Ангренга Д.М.Богданович ва В.А.Вировцевлардан иборат геология- қидирув партияси қурилиш материалларини топиш ва уларнинг захираларини аниқлаш учун юборилади. Бу ерда улар ҳар хил қурилиш материаллари бўлган 15 дан ортиқ конни белгилашди. Сарти-Бутканскда тиллали руда борлигини аниқлади, шунингдек Жигаристонда қорамтир кўмирнинг қатлами борлиги ҳақида дастлабки маълумот берилди. Д.М.Богдановичнинг шогирди Т.И.Корунец ўтказган тадқиқотлар натижасида кўмир борлиги асослаб берилди. Ўша даврлардаёқ Д.М.Богданович водийда юра даврига мансуб, қатламларида кўмир борлигини аниқлади (Чўчқа булоқ кони). Кейинчалик Г.С.Чикризов томонидан қидирув ишлари олиб борилиб Б.М.Богданович ҳақ эканлиги ўз исботини топди. 1940 йилдан бошлаб мунтазам қидирув ишларини олиб борилди ва шу йили Заган сойининг Оҳангаронга қўйиладиган жойидан кўмир борлиги қайд этилди. Д.М.Богданович водийда кўмир конини топиш билан бирга, у биринчи бўлиб Оҳангарон водийсида юксак сифатли каолин, шунингдек унда кўмир белгилари борлишини аниқлади. 1940 йил 29 ноябр куни кончилар 51 метр чуқурликда кўмирнинг асосий саноат қатламини ўзлаштира бошлайдилар. 1942 йил Ангренда 30 минг тонна кўмир қазиб чиқарилди. 1941 йили цемент заводи учун хом ашё қидириш ишлари олиб борилди. Турк қишлоғида қурилиш тошлари, Навгарзонсойда-оҳактош, Чўчқабулоқда каолин топиш учун ҳам тадқиқотлар олиб борилди. 1947 йили цемент заводи ишга туширилди. Ангрен кўмир конининг заҳираларини ҳисобга олган ҳолда 1953 йили – Ангрен ДНЭСи қурила бошланди. 1960 йилда Кўчбулоқ олтин кони очилди, 1963 йили кулолчилик комбинатининг қурилиши бошланди, 1965 йилда–Навгарзон флюорит кони кўлами кенгайтирилди. 1971 йилдан бошлаб олтин саралаш фабрикаси (АЗДР) қурила бошланди ва 1972 йил ишга туширилди.

www.arxiv.uzАнгрен руда бошқармаси 2002 йилнинг июндан бошлаб тоғ-металлургия конбинати таркибига кириб, «Кўчбулоқ», «Семғурон», «Қизилолма», «Разведка» шахталарини ўз ичига олади. 2004 йилдан бошлаб «Қизилолма» шахтаси таркибига «Чўмоук» кони киритилган. Корхонада олтини мажуд рудани ишлаб ва бойитиб, флюто-концентротни ҳосил қилиш амалга оширилади. Концентрот Олмалиқ ТМКга қайта ишлаш ва ундан олтин, кумуш ва бошқа қимматбаҳо металлар олиш учун жўнатилади. Шарқий қурама геологик қидирув экспедициясининг водийда ер ости бойликларини аниқлашда хизмати катта бўлди. Бу экспедиция 1963 йилда ташкил этилди (ҳозирги кунда Шарқий Қурама ОТАЖ деб юритилади) унинг асосий вазифаси-Тошкент олди ҳудудида янги тармоқ-олтин қазиб олиш учун минерал хом ашёсини топишдан иборат бўлади. Оҳангарон водийси нафақат Ўзбекистон-дагина эмас балки Марказий Осиёда ягона йирик, келажаги порлоқ ҳудудий ишлаб чиқариш мажмуалари жойлашган маскандир. Ҳозирги кунда минтақа кўмир саноати, рангли металлургия, электроэнергетика, нефтехимия ва қурилиш материаллари ишлаб чиқарадиган марказ сифатида ривожланмоқда.

www.arxiv.uz А дабиётлар : 1. Свиридов А. А. Координация и функционирование структур системы обеспечения национальной безопасности и геополитики России. Понятие о структурных и безструктурных способах управления. Национальная безопасность и геополитика России, 2002, 1-2 (30-31) -сон , 2002 г. 2. Касымова Н.А. Соединенные Штаты Америки в региональных интеграционных процессах. Политико-экономический аспект. - Т. : УМЭД , 2002 , 183 -бет . 3. Свиридов А. А. Геополитика России в вопросах военной и пограничной безопасности России, регионов, предприятий и фирм. Национальная безопасность и геополитика России, 2002, 1-2 (30-31) -сон, 2002 . 4. Вощанов П. Чем грозит России усиление военно-политического влияния США в Средней Азии? Р и ММ, 2002, 4 -сон , Геополитические проблемы Центральной Азии и Закавказья. Реферативный журнал «Востоковедение и африканистика», серия 9,2002, 2 -сон. 5. Евангелиста М. Геополитика и будущее Российской Федерации Политические исследования, 2002, 2 -сон

Похожие

Амалий ландшафтшуносликнинг вужудга келиши ва ривожланиши

Ўзбекистоннинг табиий шароити ва табиий ресурслари

Орол ва Оролбуйи муаммосининг юзага келиши ва ривожланиши

Урта Осиё мамлакатларида ахоли жойлашуви муаммолари

Ўзбекистон ҳудудининг геологик тузилиши фойдали қазилмалари ва сейсмиклиги