Klassik yunon davrining geografik g`oyalari - География - Рефераты

Klassik yunon davrining geografik g`oyalari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

71.5 KB

Klassik yunon davrining geografik g`oyalari Reja: I.KIRISH. II.ASOSIY QISM. 1. “Ioniya (millet)” maktabining namoyondalari Fales, Anaksimandr, Anaksimen va Gekateyning geografik tasavvurlari. 2. Oykumena to’g`risida yunon olimlarining tasavvurlari. 3. Herodot 4. Klassik Gretsiya davrida Yerning sharsimonligi va oykumena to`g`risidagi geografik tasavvurlar 5. Ellin davri olimlarining geografik tasavvurlari 6. Qadimgi (antik) davr yunon olimlari ning geografik tasavvurlari

Meloddan avvalgi VIII-VII asrdan melodning V asrning o`rtasigacha bo`lgan davr (o`n uch asrga yaqin) antik davr deb nom olgan va u klassik yunon, ellin (ellinizm) va Rim imperiyasi davrlariga ajratiladi (Ditmar, 1973). Sokratga qadar bo`lgan falsafiy an`ana geografiyaning tarkib topishi uchun anchagina shart-sharoitlarni vujudga keltirdi. Geografik dunyoqarash antik davrda yuqori darajada bo`lgan. Fan va madaniyat yuksalgan. O`rta Yer dengizi sohillaridagi bu sivilizatsiyada Yerning sharsimonligi, Yer Qo`yosh tizimidagi sayyora ekanligini yaxshi bilishgan. “Ioniya (millet)” maktabining namoyondalari Fales, Anaksimandr, Anaksimen va Gekateyning geografik tasavvurlari. Kichik Osiyoning Ioniya sohilida miloddan avvalgi VII-VI asrlarda vujudga kelgan “ioniya” yoki “millet” falsafiy maktabining mutafakkirlari (“naturfaylasuflar”) Fales, Anaksimandr va Anaksimen barcha tabiat hodisalari va jarayonlarining negizida qandaydir moddiy modda turadi, deb hisoblaganlar. Tabiat hodisalari va jarayonlarini (quruqlik va dengizning almashinishi, zilzilalar, Nil daryosining toshishi va b.) batamom mushohidaga (empirik) asoslangan holda tabiiy-ilmiy jihatdan tushuntirishga harakat qilganlar. Aristotelning yozishicha, Falesning (mil.av. 624-548-y.lar atrofida) Yerning shakli to`g`risidagi tasavvurlari aniq emas. Ammo Aristotelning yozishicha, Fales Yer (quruqlik massivi)ni suvda suzib yuradigan daraxt bo`lagiga o`xshatgan, A.Hunboldt, E.Banburi, M.Ostroumov va boshqa mualliflarning yozishicha, Fales suvda suzib yuradigan Yerni yassi disk ko`rinishida tasavvur qilgan. Falesning shogirdi Anaksimandr (mil.av.610- 546- y.lar atrofida) Olam - makonda va zamonda cheksiz bo`lgan son-sanoqsiz “olamlar”ning majmuasi, Yer o`zining atrofidagi osmon yoritgichlari bilan birgalikda shu “olamlar”ning biridir, deb hisoblagan. Uning tasavvurida, Yer aylana kolonnaning bo`lagi shakliga ega bo`lib, “olam”ning markazida joylashgan va hech qanday asosga ega emas. Anaksimandr o`zining bu farazi bilan Olamning geliosentrik tizimiga asos solgan. Anaksimandr Yer yuzasini ko`plab jarayonlar va hodisalar kechadigan joydir.U o`zining Olamning doimiy rivojlanishi to`g`isidagi ta’limotidan kelib

chiqqan holda mavjud dengizlarni bir paytlar butun Yer yuzasini qoplagan suvning qoldig`i bo`lgan. Bundan tashqari, Anaksimandr gnomon, Quyosh soati va asboblardan foydalangan va ekliptika qiyaligini, gorizont tomonlarini aniqlagan. Eratosfenning aytganlariga asoslanib, Strabon va Agafemer dastlabki geografik kartaning ham Anaksimandr tomonidan mashtabni qo`llagan holda taxtada tuzilganligi haqida ma’lumot beradilar.Anaksimandrning kartasida markazida Gretsiya joylashtirilgan bo`lib, uni Yevropa va Osiyoning shu paytda greklarga ma’lum bo`lan qismlari o`rab turgan; karta aylana shaklda bo`lib, butun aylana disk ko`rinishidagi quruqlik okean bilan o`raglan holda ko`rsatilgan. Anaksimandrning bu kartasi miletlik Gekatey tomonidan batafsilroq kartaning tizishga asos bo`lgan.Anaksimandrning kartasida quruqlik qit’alarga ajratilmagan va Yerning diskini dengizlar bilan bir-biridan ajralib turadigan teng shimoliy va janubiy qismlarga ajratilgan; kartada Quyosh turishlari kunlaridagi chiqsh va botish nuqtalari belgilangan va Quyosh teng kunliklaridagi chiqsh va botish nuqtalari orqali o`tadigan va quruqlikni teng bo`lib turadigan to`g`ri chiziq (“Ioniya ekvatori”) o`tkazilgan (Ditmar, 1973). Fales va Anaksimandr geografiyada matematik yondashuvning asoschilari hisoblanadi (Jeyms, Marten, 1981). Anaksimenga (mil.av.582 - 525- y.lar atrofida) ko`ra, Yer aylanasimon shaklga ega bo`lib, barcha joyda aholi yashagan. Uning an’anaviy “Tabiat to`g`risida” deb nomlanadigan asarida falsafiy va tabiiy-ilmiy qarashlari bayon qilingan. Ayni paytda Qadimiy Gretsiyada dengizda suzish va savdoning rivojlanishi tufayli quruqlik va dengiz sohillarini tasvirlash zaruriyati tug`ildi. Usha davrda dengiz tasviri – periplam, quruqlik sayohatlari tasviri esa pereegesam deb atalgan. Anaksimenning kenja zamondoshi miletlik Gekatey (mil.av. 546-480-y.lar atrofida) sayyoh – tarixchi bo`lgan. Gekatey o`zining “Yer tasviri” (yunoncha “Ges periodos” – “Yerni kezib chiqish”) she’riy asarida asarida nafaqat yunonlarga ma’lum bo`lgan joylarni, balki ularga mona`lum bo`lgan joylar to`g`risidagi ma`lumotlarni to`plagan va tasnif qilgan. Gekatey Yerni boshqa ioniyalik

faylasuflar kabi aylana orol ko`rinishida tasavvur qilgan Bundan tashqari, u mis tunukasida Yerning kartasini ham chizgan. Bu kartada barcha tomomdan suv bilan o`raglan quruqlikda shu davrda ma`lum bo`lgan Yevropa, Osiyo va Livanning geografik ob’yektlari ifodalangan; Yerni o`rab turgan okean quruqlikka qo`ltiqlar orqali kirib turgan. Kartada disksimon Yer doirasida oykumena oblastlari ko`rsatilgan. Oykumena shimolda va janubda yozgi va qishki Quyosh turishi kunlaridagi chiqish va botish nuqtalarini birlashtiruvchi chiziqlarr bilan chegaralangan to`g`ri burchak ko`rinishida ko`rsatilgan. Oykumenaning chegaralari yil davomida Quyosh harakat-lanadigan yozgi va qishki tropiklar (“burilish” aylanalari)ning chiziqlarini ifodalagan. Gekateyning “Ges perodos” asari va kartasi Herodotning “Tarix” asari uchun muhim geografik manbalardan biri bo`lgan Shunday qilib, mil.av. VI asr fanida ikkita mustaqil geografik yo`na-lish – bo`linmagan Ioniya fani doirasidagi umumiy Yer bilimi yoki tabiiy-geografik hamda tabiat falsafasi (naturfalsafa) konsepsiyalari bilan bevosita bog`liq bo`lgan tasviriy-empirik sajiyadagi mamlakatshunoslik namoyon bo`ldi. Milet maktabida umumiy qonuniyatlarni shakllantirishga harakat qilgan olimlarning hamda ayrim jarayon va hodisalarni tasvirlash bilan shug`ullangan olimlarning ilmiy yondashuvida farqlar yaqqol ko`rinadi. P. Jeymas va J.Martinning (1981) fikricha, bu ikkala qarash hozirgi paytda nomotetik va ideografik yondashuvlarda ifodalanadi. Oykumena to’g`risida yunon olimlarining tasavvurlari. Oykumena (yun.oykumenë < oikeö egallayman, yashayman) to`g`risidagi ta’limot yunonlarning forslar bilan bo`lgan janlardagi g`alabasidan so`ng ancha rivojlandi.Ioniya shaharlari ilgarigi iqtisodiy va madaniy ahamiyatini yo`qotgach, Sitsiliya, Spart va ayniqsa Afina shaharlari barca tomondan ravnaq topdi va shu sababli ilmiy bilimlaqrning astronomiya, fizika,vatematika, geografiya kabi tarmoqlarining rivojlanishi uchun imkoniyatlar vujudga keldi. Bu davrning Anaksagor, Levkip, Herodot, Hippokrat, Demokrit, Agafemer kabi olimlari geografik g`oyalarning rivojlanishiga katta hissa qo`shdilar.

Anaksagor ( mil. av. 500 – 428-y.lar atrofida) va Levkip ( mil. av. 500 – 440-y.lar atrofida) Yerning shakliga nisbatan yassi aylana yoki baraban shakliga ega degan an’anaviy tasavvurda bo`lishgan. Ularning har ikkalasi oykumena va uni o`rab turadigan aholisiz joylar ekanligi to`g`risidagi ustuvor tasavvurga qo`shilganlar, ammo bu hodisani Yerning shimoliy va janubiy qismlarining Quyoshga nisbatan turli uzoqlikda bo`lganligi bilan bog`lashga harakat qilganlar. Herodot (mil.av. 484 - 428-y.lar artofida) garchi tarixchi hisoblansada, geografik g`oyalarning rivojlanishida uning salmoqli xizmati bor. Uning “To`qqiz kitobdagi tarix” asarida usha davrning hududiy saviyasining kengligi va geografik bilimlarining darajasi to`g`risida fikr yuritishga imkon beradigan geografik ma’lumotlar juda ko`p. Herodot yunonlarga savdo va siyosiy aloqalari sababli yaxshi ma’lum bo`lgan joylarga ko`p sayyohat qilgan. Ayni paytda u oykumenaning o`zi bormagan, masalan, Hindiston, Elefantinadan janubroqdagi Meroe, hozirgi Sahroi Kabirning ichki va g`arbiy rayonlari, Atlas tog`lari va boshqa joylar to`g`risida ma’lumotlar to`pladi. Bu ma’lumodlar Herodotga o`zidan oldingi va zamondosh olimlarning ayrim fikriga tanqidiy qarash imkonini berdi. Xususan, u shakliga ko`ra aylanani eslatadigan va barcha tomomdan Okean bilan o`raglan quruqlik, bu quruqlikni uchga – Yevropa, Liviya (Afrika) va Osiyoga bo`lish to`g`risidagi tasavvurlarni tanqid qiladi. U quruqlikni Anaksimandr fikriga qo`shilgan holda ikki katta qismga – shimoliy va janubiy qismlarga ajratadi va ular orasida O`rta yer, Marmar va Qora dengizlarni joylashtiradi, Kaspiy dengizini Okean bilan bog`lanmagan alohida dengiz deb hisoblaydi. Herodot quruqlik doirasida to`g`ri burchak ko`rininshiga ega bo`lgan oykumenani ajratadi. Oykumenaning chekkalarida boy tabiiy oblastlar (Hindiston, Janubiy Arabiston, Efiopiya, Simoliy Yevropa), ulardan tashqarida esa yashash uchun yaroqsiz sovuq yoki issiq bo`lgan aholi yashamaydigan oblastlar ajratiladi; oykumenaning shimoliy chegarasini Qora dengiz sohillaridan 4000 stadiya (700 km ga yaqin) shimolroqda, sharqiy chegarasini Skifiyadan g`arbroqda, Dunayning o`rta oqimi bo`yicha , janubiy chegarasini Arabistondan janubroqda va

Efiopiyadan janubi - garbroqda o`tkazadi. Oykumenaning shimoliy chegarasi “yozgi” tropikka, janubiy chegarasi esa “qishki” tropikka to`g`ri keladi. Herodot oykumena doirasida uchta kenglik mintaqasini ajratadi. Simoliy mintaqaga hosildor tuproqlarga, yirik daryolari, o`t bilan qoplangan daraxtli o`simligi bo`lmagan ulkan tekislikni o`z ichiga oladigan Skifiya kiradi. Skifiya uchun salqin yomg`irli yoz va sakkiz oygacha cho`ziladigan sobuq qorli qish xos. Bu mintaqadan janubroqda eng qulay tabiiy sharoitga va xilma-xil o`simlikka ega bo`lgan O`rta yer dengizi sohillarini o`z ichiga oladigan ikkinchi mintaqa joylashgan.Uchinchi mintaqaga oykumenaning Misr, Efiopiya va Arabistonni o`z ichiga oladigan janubiy oblastlari kiradi. Bundan tashqari, Herodot Liviyaning unga ma’lum bo`lgan shimoliy qismi doirasida kenglik bo`yicha cho`zilgan, o`ziga xos tabiiy xususiyatlarga ega bo`lgan polosalarni yoki zonalarni ajratadi: shimoliy polosada bir yilda uch marta hosil yig`adigan dehqonlar yashaydi; u yerdagi sohilbo`yi qirlarida dorivor silfiy (Ferula tinginata), dengiz sohilida esa ovqatga ishlatiladigan nilufar (lotos) o`sadi. Janubroqda ko`plab yovvoyi hayvonlar tarqalgan zona cho`zilgan bo`lib, g`arbda qalin o`rmonlar bilan qoplangan baland tog`lar bilan tutashadi; undan ham janubroqda butun Liviya bo`ylab tog` qirlari orqali bo`laklarga ajratilgan qumli cho`llar zonasi joylashgan; bu zonada hech qachon yomg`ir bo`lmaydi. Bu polosa ortida botqoqlar va daraxtlar bilan band bo`lgan oblastlar joylashgan. U yerlarda qora past bo`yli odamlar yashaydi. P.Jeyms va J.Martinning (1988) fikrlaricha, Herodot bizga hozirgi paytda tarixiy geografiya deb ataladigan sohadagi tadqiqotlar uchun bir qancha ajoyib namunalar qoldirgan. Shuningdek, Herodot “Etnografiyaning otasi” sifatida ham mashhur. Chunki, u qadimiy yunonlarga notanish bo`lgan xalqlarning an’analarini ishonchli va yorqin qilib tasvirlagan. Herodotning oykumena doirasidagi uchta tabiat mintaqasi uning zamondoshi mashhur shifokor Hippokratning (mil.av. 460 - 377-y.lar artofida) tabiat to`g`risida yozgan ishlarida ham o`z aksini topgan. U Kichik Osiyoning g`arbiy sohillari, Skifiya, Kolxida pasttekisligi va Liviyaning shimoliy sohili to`g`risida

yozadi. Gippokrat oykumena tabiatini qisqacha ta’riflagan holda unda uchta polosa (zona)ni ajratadi. Herodotning zamondoshlari Arxelay va Demokrit (mil.av. 460 - 359-y.lar artofida) tasavvurlaricha Yer botiq disk shakliga ega va shu sababli QuyoshYerning hamma joyida bir vaqtda chiqmaydi va botmaydi.Bundan tashqari, Demokrit oykumena – bu Okean bilan o`raglan cho`zinchoq orol, deb hisoblagan. Shunday qilib, qadimiy geografiya rivojlanishining bu davrida geografik tasavvurlar Yer yassi yoki botiq disk sifatida tasavvur qilingan tabiiy-ilmiy kosmogoniya bilan chambarchas bog`liq bo`lgan, Yer yuzasidagi zonallik to`g`risidagi g`oya vujudga kelgan. Klassik Gretsiya davrida Yerning sharsimonligi va oykumena to`g`risidagi geografik tasavvurlar Geografiya uchun Yerning shakli haqidagi tasavvur juda muhim bo`lib, uning sharsimon shaklga ekanilgi haqida dastlab kim g`oya bildirganligi to`g`risida ikki xil fikr mavjud: ba`zi olimlar Yerning shar shaklda ekanligi to`g`risida birinchi bo`lib Parmenid (mil.av. 515 – 445-yillar) fikr bildirgan, deb hisoblasalar, boshqa olimlar bu tasavvurni birinchi bo`lib Pifagor (mil. av. 570 – 500-yillar) aytganligini tasdiqlaydilar. Parmenid shar butun borliq timsoli, deb hisoblagan. Ellin davri olimlarining geografik tasavvurlari Miloddan avvalgi IY asrdan melodiy Y asrga qadar qadimiy qomusiy olimlar tevarak atrof olamning paydo bo`lishi va tuzilishi to`g`risidagi nazariyani yaratishga, o`zlariga ma`lum bo`lgan mamlakatlarni chizma ko`rinishida tasvirlashga harakat qilganlar. Yerning shar shaklda ekanligi to`g`risidagi mushohadaviy tasavvur (Aristotel), kartalar va tarhlarning yaratilishi, geografik koordinatalarning aniqlanishi, parallellar va meridianlarning, kartografik proyeksiyalarning rusumga kiritilishi bu izlanishlarning natijalaridir.

Ellinlar davrida umumiy Yer vilimi yo`nalishining eng yirik vakili Aristotel (384 – 322) bo`lgan.Uning “Meteorologiya” deb nomlangan asarida Yer qobiqlarining va suv va havo aylanma harakatining o`zaro bir-biriga kirib turishi g`oyasi mavjud. Aristotel Oy tutuilganda Yerning soyasi dumaloq bo`lishi, tog`larga ko`tarilgan sari ufqning kengayib borishi kabi dalillar asosida Yerning shar shaklida ekanligi isbotlagan. Aristotel bir yunon olimi Yevdois fikrlariga asoslanib, Yer shar shaklida bo`lsa, uning yuzasiga tushadigan Qo`yosh nurlari turli burchak orqali tushadi, deb hisoblaydi. Bu hol issiklik Yer sharining har xil qismiga turlicha miqdorda tushishiga olib keladi, deb hisoblagan holda Yer sharida Arktika – qutb doirasini, shimoliy tropik doirasini o`tkazadi. Ularning orasida Yernig odamlar yashaydigan mintaqasi – oykumenani joylashtiradi. Garchi oykumena tushunchasi Aristoteldan oldin yashagan miletlik Goloteyga tegishli bo`lsada, Yer sharining mintaqalarini o`tkazgani uchun Aristotel birinchi geograflar qatoriga kiritiladi. Umuman Aristotelni analitik – tahliliy geografiyaning asoschisi, deb hisoblash mumkin. U o`zining “Meteorologika” deb nomlangan asarida Yerning havo qobigi atmosferani alohida qobiq sifatida ajratib, unga suv qobigini ham kiritadi va bu majmuali qobiqda suvning aylanma harakatining mavjudligini asoslab beradi. Y.G. Saushkinning (1973) fikricha, Aristotel hidrologiya, meteorologiya, okeanologiya fanlarining asoschisidir. Garchi, Ariyatotel davrida «geografiya» atamasi bo`lmasada, tabiat (fizika) haqidagi fan tarkibida geografik mazmun bo`lgan, chunki tarixda birinchi bo`lib fanlarni tasniflagan bu olim barcha bilimlarni jamiyat (etika), tabiat (fizika) va mantiq (logika) kabi uch sohaga bo`lgan. Ellinizm davrida (mil.av.3—2-asrlar) Aleksandriya maktabining olimlari (Dikearx, Eratosfen, Gipparx) tomonidan matematik geografiya (Yer shari o`lchamlari va uning yuzasidagi nuqtalar holatining aniqlanishi, kartografik proyeksiyalar) shakllantirildi. Ko`pchilik olimlarning e`tiroficha, geografiya fanining asoschisi Eratosfendir (mel. av.276 – 194-yillar). U O`rta Yer dengizi janubiy sohilidigi Kiruna shahida tug`ilib o`sgan (bu shahar hozirgi Liviya davlati hududida bo`lgan) va Aleksandriya kutubxonasiga boshchilik qilib, fanlarda juda

katta meros qoldirgan. Eratosfen o`zining “Geografiya” deb nomlangan asarida barcha geografik yo`nalishlarni birlashtirishga harakat qildi va birinchi bor, Yer yuzasidagi geografik predmet va ob`ektlarning tasvirini «geografiya» so`zi bilan ifodalagan. Bu asarga Yerning bir muncha aniq kartasi ilova qilingan. Karta muallifi, unda paralel va meridianlarni o`tkazib, parallellar orasida turli uzunlikdagi kenglik polosalari – klimatlarni – iqlimlarni joylashtirgan; iqlimlarni tabiiy geografik bo`laklarga – rayonlarga bo`lib, ularni «sfegrada»lar deb atagan. Qo`yoshning Aleksandriya bilan Seyena shaharlari oralig`idagi zenitda turish burchagini o`lchash orqali Yerning o`lchamlarini aniqlashga, xususan Yer aylanasining uzunligini birinchi marta o`lchashga muyassar bo`lgan. Eratosfenning hisob natijasi hozirgidan atigi 310 kmga farq qiladi. Qadimgi (antik) davr yunon olimlari ning geografik tasavvurlari Antik geografiya melodning 1-2-asrlarida Strabon va Ptolomeyning asarlarida nihoyasini topdi. Mamlakatshunoslik yo`nalishining namoyondasi bo`lgan Strabonning tasviriy sajiyadagi va toponomik-tyopografik, etnografik, siyosiy-tarixiy ma’lumotlar ustuvorlik qilgan “Geografiya”sida makondagi hodisalarning kechishiga batamom asoslanadigan bo`lg`usi xorologik konsepsiyaning belgilari ko`rinadi. Strabon (mil.av. 63 - 23 yangi era) uzining 17 jildli «Geografiya» va 43 kitobdan iborat tarixga oid asarlarida Yer yuzasi doimo o`zgarib turadi, mavjud quruqlik va suvlik maydonlari Yer yuzasining ko`tarilish va cho`kish jarayoning natijasi ekanligini ko`rsatgan. Demak, Strabonni geomorfologiya va paleografiyaning asoschisi deb hisoblash mumkin. Strabon sharsimon Yerda 5 ta geografik zona (mintaqa) mavjud deb hisoblagan. “Okean” termini ham dastlab Strabon tomonidan qo`llanilgan. Antik davr geografiyasining rivojlanishini aleksandriyalik qomusiy olim Klavdiy Ptalomey (melodiy 90 – 168-yillar) ishlarisiz tasavvur etish qiyin. U usha davr yunon fanining deyarli barcha sohalarida barakali ijod etgan. Ptalomey geografiya fanini insoniyat bilimlarining mustaqil sohasi darajasiga ko`tardi. U

geografiyani astranomiya va matematika fanlari yutuqlariga tayanadigan matematik geografiya va kartografiya tarmoqlaridan iborat umumiy geografiyaga va xorografiyaga (mamlakatshunoslikka) ajratgan. Ptolomey kartografiya fanining asoschisi sifatida gradus turi, geografik kenglik, geografik uzunlik tushunchalarni ilmiy izohlaydi va ularni amalda qo`llaydi. Kartalarni kartografik proyeksiyalar asosida tuzadi. Ptolomeyning kartografiya sohasidagi ishlari keyingi davrlar uchun kartalar tuzishning asosi bo`lib keldi. Bu olimning geografiya sohasidagi merosi arab va sharq geografiyasining o`rta asrlarda rivojlanishiga ta`sir ko`rsatdi. Klavdiy Ptolomeyning 8 jildlik “Geografiya bo`yicha qo`llanma”sida 8000 dan ziyod geografik nomlar va deyarli 400 nuqtaning koordinatalari to`g`risida ma`lumotlar mavjud bo`lgan. Qo`llanmada kartografik proyeksiyalarni trusish usullari, ya’ni Yerning kartasini tuzish uchun material ham muqaddima qilinadi. Ptolomey Yerning kartasini tuzish geografiyaning vazifasi deb bilgan. Ptolomeyning kartasida okean janubda quruqlik bilan o`raglan. Ptolomey tomondan qadimgi dunyoning eng mukammal kartasi tuzilgan. Bu karta o`rta asrladda ham bir necha marta nashr qilingan. Aristotel va Eratosfendan keyin tabiiy-geografik yo`nalish antik fanda sezilarli darajada rivojlanmadi.Uning so`ngi mashhur namoyondasi suriyalik Posidoniy (mel.av. 135 – 51-y.lar) edi. Posidoniy Yer yuzasida 9 ta zonani ajrtatadi. U zonalarni ajratishda nafaqat Qo`yoshning turli darajada yoritish mintaqalarini, balki odamlarning yashash sharoitini ham husobga olgan. Shunday qilib, antik davrda asosiy geografik g`oya va tushunchalar paydo bo`ldi va ular ilmiy jihatdan ancha mufassal izohlandi.

ADABIYOTLAR 1. Zokirov Sh.S. Kichik hududlar tabiiy geografiyasi. T., Universitet . 1999. 2. Kalonov B.H.,Mamatov A,M. Ommabop geografiya. T.,2006. 3. Soliyev A., Maxammadaliyev R. Iqtisodiy va sotsial geografiyaning asosiy muammolari. O`quv qo`llanma. T., 2002. 4. Арманд Д.Л. Наука о ландшафте. М., 1975. 5. Баттимер А. Путь в географию. Пер. с англ. М., Прогресс, 1990. 6. Гвоздецкий Н.А. Проблемы физической географии. М., МГУ, 1973. 7. Грегори К. География и географы. Физическая география. М., 1988. 8. Джеймс П., Мартин Дж. Все возможные миры. История географических идей. М., 1988. 9. Забелин И.М. Физическая география сегодня. М., 1973. 10. Забелин И.М. Физическая география в современном естествознании. М., Просвещение. 1979. 11. Исаченко А.Г. Ландшафтоведение и физико – географическое районирование. М., 1991. 12. Исаченко А.Г.География в современном мире. М.,1998. 13. Ka л e сник С.В. Общие географические закономерности Земли. М., 1970.

Похожие

Dunyo okeanining tabiiy – geografik sharoiti to`g`risidau xarakteristika

Geografik qobiq to`g`risidagi ta’limotning shakllanishi va rivojlanishi

Geografik terminshunoslik

Geografik bashorat

Geografik qobiq