Jahon qishloq xo`jaligi mahsulotlarini yetishtirishda yetakchi davlatlar ulushi - География - Рефераты

Jahon qishloq xo`jaligi mahsulotlarini yetishtirishda yetakchi davlatlar ulushi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

79.5 KB

J ahon qishloq xo`jaligi mahsulotlarini y etishtirishda y etakchi davlatlar ulushi Reja: 1. Jahonda donli ekinlar. 2. Boshqa oziq-ovqat ekinlari 3. Texnika ekinlari va boshqa qishloq xo`jalik ekinlari 4. Dunyo chorvachiligi 5. Dunyo qishloq xo`jaligi va atrof-muhit muhofazasi

Jahonda donli ekinlar. Ziroatchilik,ya`ni dehqonchilik quyidagi tarmoqlarga bo`linadi: dalachilik,bog`dorchilik,uzumchilik. Yetishtiriladigan ekin tariga qarab dalachilik: don xo`jaligi,texnika ekinlari, yem-hashak ekinlari,sabzavot va poliz ekinlari,kartoshka yetishtiruvchi xo`jaliklarga bo`linadi. Don yetishtirish-jahon qishloq xo`jaligining asosidir.Jahondagi ekin ekiladigan jami yerlarning yarmiga don ekiladi.Don ekiladigan yerlar aholi joylariga to`g`ri keladi.Jahonda yiliga 1,9 mlrd.t. don yetishtiriladi. Jahon don xo`jaligida asosan bug`doy,sholi,makkajo`xori yetishtirishdan iborat bo`lib,ular g`alla yalpi hosilining 80%ini beradi. Bug`doy iliq iqlim (mo``tadil) va yaxshi tuproqni talab qiladi.Shu sababli u qora va kashtan tuproqli joylarda etishtiriladi.Bug`doy ekilish davriga qarab kuzgi va bahorgi bo`ladi.Kuzgi bug`doy mo``tadil mintaqaning janubida,bahorgi bug`doy esa shimolida ekiladi. Masalan: Qozog`istonning shimoliy rayonlarida bahorgi bug`doy, markaziy va janubiy rayonlarida kuzgi bug`doy ekiladi.Kuzgi bug`doy tez etiladi va hosildorligi yuqori bo`ladi. Bug`doy jahonning 70 mamlakatida yetishtiriladi,lekin yalpi hosilning asosiy qismi: 1.Xitoy (95 mln.t. y.ga) 6.Kanada 2.AQSH 7.Ukraina 3.Hindiston 8.Pokiston 4.Rossiya 9.Qozog`iston 5.Fransiya 10.Avstraliya hissasiga to`g`ri keladi. Bug`doyning vatani Old Osiyo va O`rta dengiz bo`ylari. Jahonda yiliga 600 mln tonnaga yaqin (2006 yil 585 mln tonna) bug`doy etishtiriladi.

Sholi vatani Hindiston botqoqliklari.Dunyodagi yalpi sholi hosilining 90%i Osiyoning “sholikor” mamlakatlarida yetishtiriladi.Dunyodagi barcha obikor yerlarning 2/3 qismiga sholi ekiladi. Osiyoning janubidagi davlatlarda sholini yiliga 2,hatto 3 marta hosili yig`ib olinadi. Jahonda yiliga 600 mln tonnadan ortiq sholi etishtiriladi. (2006 yil) Asosiy sholikor mamlakatlar: Xitoy (yiliga 180 mln.t.), Hindiston, Indoneziya,Tailand,Bangladesh,Vetnam. Asosiy iste`molchilari: Horijiy Yevropa. Jahonda yiliga 600 mln.t. dan ortiq makkajo`xori etishtiriladi. Jahonda yiliga 600 mln.t. dan ortiq sholi, 585 mln.t. dan ortiq bug`doy, 320 mln.t.dan ortiq kartoshka, 240 mln.t. dan ortiq qand lavlagi, 165 mln.t. dan ortiq soya, 135 mln.t. dan ortiq arpa yetishtiriladi (2006 y). Makkajo`xorining vatani Markaziy Amerika.Yangi dunyo kashf qilingandan so`ng boshqa qit`alarga tarqalgan.Makkajo`xori oziq-ovqat va yem-hashak ahamiyatiga ega.Makkajo`xorining o`sishi uchun havo temperaturasi +10 0 dan kam bo`lmasligi kerak.Sernam joylarda va tog` oldi rayonlarda yuqori hosil beradi.Asosan bug`doy ekiladigan joylarda yetishtiriladi. Makkajo`xori yetishtirishda: 1.AQSH (220 mln.t.) 5.Rossiya 2.Xitoy 6.Meksika 3.Braziliya 7.Argentina 4.Ruminiya 8.JAR. Jahonda yiliga 600mln tonnadan ortiq makkajo`xori etishtiriladi. (2006 y) Dunyodagi makkajo`xori etishtiriladigan asosiy rayon-AQSHning makkajo`xori mintaqasi Buyuk ko`llarning janubida bo`lib, Ayova shtati dunyoga mashxur. Dunyoda yetishtiriladigan g`allaning 10-15%i jahon bozoriga chiqariladi.G`alla eksport qiladigan asosiy mamlakatlar: AQSH,Kanada,Avstraliya,Fransiya,Argentina.Kanada bilan Avstraliya yillik

bug`doy hosilining,Argentina esa makkajo`xori hosilining 80%ini chetga chiqaradi. Oziq-ovqatga ishlatiladigan donni asosan rivojlanayotgan mamlakat, yem- hashak uchun ishlatiladigan donni asosan G`arbiy Yevropa va Yaponiya sotib oladi.Keyingi vaqtlarda MDH ham asosiy importchiga aylanib bormoqda.Ular yiliga 30-40 mln.t. g`alla import qilmoqda. Jahonda bug`doy, sholi va makkajo`xoridan tashqari quyidagi donli ekinlar ham etishtiriladi (2006 y): Arpa-(yachmen)-143 mln.t. Sorgo-54 mln.t. Prosa(yorma)-26 mln.t. Oves(javdar)-29 mln.t. Roj(suli) -23 mln.t. Boshqa oziq-ovqat ekinlari. Aholini oziq-ovqat bilan ta`minlash uchun donli ekinlardan tashqari,moyli,ildizmevali,qandli,kishiga quvvat beruvchi,sabzavot mevali o`simliklardan ham keng foydalaniladi. Moyli ekinlar dunyoda oziq-ovqat mahsulotlari orasida donli ekinlardan keyin 2-o`rinda turadi.Iste`mol qilinadigan jami moyning 2/3 qismi o`simliklardan olinadi.Moy olinadigan asosiy o`simliklar: soya,eryong`oq,zaytun,kokos palmasi yoki moyli palьma,kungaboqar,moyli zig`ir doni,maxsar. Soya (2006 yil 165 mln tonna) asosan AQSH,Xitoyda ekiladi va yog`i ishlab chiqariladi.Dunyo bo`yicha ishlab chiqarilayotgan soya moyining 67%i AQSHga,24%i Xitoyga to`g`ri keladi.Soya (dukkakdoshlar oilasi)ning asosiy eksportchisi AQSH.Importchilari: G`arbiy Yevropa va Yaponiya.

Yeryong`oq dukkakdoshlar oilasiga mansub madaniy o`simlik bo`lib,asosan Horijiy Osiyo va Afrika mamlakatlarida ekiladi.Yeryong`oq (araxis) moyi ishlab chiqarishda 1-o`rinda: 1.Hindiston (dunyo bo`yicha 36%) 2.Xitoy (14%) 3.Senegal (6%) Asosiy eksportchilar: Afrika mamlakatlari. Importchilar: Horijiy Yevropa. Kungaboqar (murakkabguldoshlar oilasi) asosan shimoliy mo``tadil kengliklarda o`stiriladi.Kungaboqar moyi ishlab chiqarishda MDH mamlakatlari (dunyo bo`yicha 62%), Rossiya,Ukraina,Moldaviya yetakchi. Zig`ir (len) (boshoqdoshlar oilasi) asosan Xitoy, Fransiya, Belorus, Buyuk Britaniya kabi mamlakatlarda ekiladi. Zaytun daraxti O`rta Yer dengizi bo`yi mamlakatlarida o`stiriladi.Zaytun moyi ishlab chiqaruvchi asosiy mamlkatlar: Italiya,Ispaniya,Gresiya.Zaytun moyi ko`proq konditer sanoatida ishlatilinadi.Parfyumeriya,farmasevtikada ham foydalaniladi. Kokos palmasi (moyli palma) asosan Afrika mamlakatlarida va Malayya arxipelagida o`stiriladi. Maxsar asosan Evrosiyoda (Xitoy,Hindiston,Bangladesh) va Horijiy Evropada o`stiriladi. Ildizmevali o`simliklarga kartoshka, qandlavlagi, sholg`om, turp, sabzi, rediska, piyoz kabilar kiradi. Kartoshka (tomatdoshlar oilasi) vatani And tog`lari markazi (Peru). Lekin hozirgi kunda shimoliy mo``tadil mintaqaning asosiy ekini bo`lib qolgan.2-non hisoblanadi,chunki kraxmalga boy. Kartoshka yalpi hosili bo`yicha etakchi davlatlar (2007 y): 1. Xitoy (55 mln tonna) 2.Rossiya (31 mln tonna) 3.Hindiston

4. AQSH 5.Polsha Dunyoda yiliga 320 mln.t. kartoshka yetishtiriladi (2006y). Qand lavlagi (sax. svekla) mo``tadil mintaqa ekini.Qand lavlagi yiliga 300mln.t. (2007 yil 274 mln tonna) yetishtiriladi. Qand lavlagi yetishtirishda yetakchi davlatlar: Ukraina,Rossiya,AQSH,Fransiya,Germaniya,Polsha. Jahonda yiliga 100 mln.t. qand-shakar ishlab chiqariladi,shuni 40%i qand lavlagiga,60%ga yaqini shakarqamishga to`g`ri keladi.Shakarqamish asosan tropik va subtropik mintaqa ekini.Vatani Hindiston.Dunyo bo`yicha yiliga 850 mln.t. (2007 y) shakarqamish etishtiriladi.Shakarqamish shakari ishlab chiqaruvchi eng yirik mamlakatlar: Braziliya,Hindiston,Kuba,Xitoy,Meksika. Asosiy eksportchilar: Braziliya,Kuba,Avstraliya. Importchilar: AQSH,Horijiy Yevropa,Yaponiya. Quvvat beruvchi o`simliklarga choy,kofe,kakao va ziravorlar kiradi.Bularning hammasi tropik va subtropik mintaqalar ekinidir. Choy vatani Xitoy.Yevropaga XVII asrda kirib kelgan.Jahonda ishlab chiqariladigan choyning asosiy qismini Hindiston (31%), Hitoy (21%), Shri-Lanka (13%) beradi. Asosiy eksportchilar ham shular,importchilar: Horijiy Yevropa. Kofe (qahva) vatani Habashiston.Biroq kofe yalpi hosilining 2/3 qismini Lotin Amerikasi mamlakatlari: (Braziliya (jahon yalpi hosilining 30%ini), Kolumbiya (12%), meksika (6%)) va Gvineya ko`rfazi bo`yi mamlakatlari,ayniqsa,Fil Suyagi qirg`og`i(4%) beradi.Kofening asosiy eksportchilari ham mazkur mamlakatlar bo`lib,asosiy importchilari: AQSH,Horijiy Yevropa. Kakao vatani Amerika hisoblansa-da,asosan Gvineya qo`ltig`i bo`yi mamlakatlarida etigtiriladi.Kakao yalpi hosilining 37%ini Gana,17%ini Braziliya, Nigeriya 14%,Kamerun 8%,Fil Suyagi qirg`og`i beradi. Asosiy eksportchilar: Gvineya qo`ltig`i bo`yi mamlakatlari,Braziliya. Importchilar: AQSH,Horijiy Yevropa.

Kakaodan shokolad tayyorlanadi. Ziravorlar(zira,dolchin,alqor,kashnich,sedana,murch,rayxon,zirk,qalampir,arpabodi yon,gorchisa asosan Hindistonda ekiladi. Tamaki Shimoliy Amerika va Evrosiyoda ko`p etishtiriladi.Tamaki ishlab chiqarishda AQSH (25%), Xitoy,Hindiston,Braziliya,Yaponiya, MDH yetakchi o`rinda. Tamakini dastlab XVI – asrda YAngi Dunyodagi Tabago orolidan fransuz botanigi Nikot ismli shaxs Yevropaga olib kelgan. Texnika ekinlari va boshqa qishloq xo`jalik ekinlari . Texnika ekinlari-sanoatning turli tarmoqlari uchun xom-ashyo beradigan qishloq xo`jaligi o`simliklaridir.Qanday mahsulot olinishiga qarab ular bir necha guruhlarga bo`linadi: 1.Kraxmalli ekinlar-kartoshka,batat. 2.Qandli ekinlar-shakarqamish,qand lavlagi. 3.Moyliekinlar: kungaboqar,eryong`oq,soya,kanakunjut,kunjut,zig`ir,gorchisa,zaytun,tung (tung daraxti janubda o`sadi,undan metallarni korroziyadan,yog`ochni esa chirishdan saqlaydigan lak tayyorlanadi). 4.Efir moyli ekinlar-(yalpiz,geran,atirgul,lavanda,koriandr) konditer va parfyumeriyada ishlatilinadi. 5.Tolali o`simliklar-g`o`za,uzun tolali zig`ir,jut,kanop,sizal. 6.Dorivoro`simliklar- kiyiko`t,isiriq,chakanda,zubturum,marmarak,na`matak,aloe,jenshen. 7.Oshlovchi (taran). 8.Narkotik (nasha,ko`knori). 9.Bo`yoq beruvchi. Tolali ekinlarda paxta katta ahamiyatga ega.Jahonda har yili 15-16 mln.t. paxta tolasi ishlab chiqariladi.Paxta qimmatbaho,lekin vegetasiyasi uzoq davom

etadi.Paxta quyosh nuri va suvni ko`p talab etadi.Paxta ekiladigan yerlar maydoni va paxta hosili jihatidan Osiyo mamlakatlari 1-o`rinda turadi.2-o`rinda Amerika mamlakatlari,3-Afrika mamlakatlari turadi. Paxta tolasi yetishtirish bo`yicha yetakchi davlatlar: 1.Xitoy (4,2mln.t.y.) 4.Pokiston 2.AQSH 5.O`zbekiston 3.Hindiston Asosiy eksportchilar-AQSH,O`zbekiston,Braziliya. Importchilar-Horijiy Yevropa,Yaponiya,Rossiya. Tolali zig`ir-tuproqda va havoda namni ko`p bo`lishini,o`rtacha issiqlik va tuproqni o`g`itlashni talab qiladi.Beda bilan almashlab ekilsa yaxshi hosil beradi.Zig`ir asosan Xitoy, Rossiya,Belorussiya,Boltiqbo`yi,Polsha,Fransiyada ekiladi. Sizal asosan Afrika va Lotin Amerikasi mamlakatlarida ekiladi.Kam eksport qilinadi. Jut asosan Bengal qo`ltig`i bo`yida etishtiriladi.Jahonda jutning asosiy qismini Bangladesh beradi. Tabiiy kauchuk asosan to`qimalarida tabiiy kauchuk olish uchun ishlatiladigan sutshira-lateks ko`p bo`lgan o`simliklardan olinadi.Tabiiy kauchuk- geveya,tovsag`iz (Qozog`iston),gvayula kabi o`simliklardan olinadi.Tabiiy kauchukning asosiy qismini (85%) Janub-Sharqiy Osiyo mamlakatlari,ko`proq Malayziya,Indoneziya,Tailand,keyingi o`rinda Braziliya beradi. Tabiiy kauchukni dunyo bo`yicha yalpi hosilini 46%ini Malayziya, 23%ini Indoneziya beradi. Asosiy eksportchilar ham shular. Importchilar: Yaponiya,AQSH,Horijiy Yevropa. Dunyo chorvachiligi.

Chorvachilik (jivotnovodstvo)-qishloq xo`jaligining 2-muhim tarmog`i bo`lib,aholi va sanoatni go`sht,sut,yog`,teri,shox,jun,qil bilan ta`minlaydi.Dunyodagi barcha qoramollar qirilib ketgan yovvoyi buqa,ya`ni turning avlodi hisoblanadi.Tur eramizgacha taxminan 7000 yil ilgari xonakilashtirilgan. Jahonda 1350 mln bosh yirik shoxli qoramol, 1,1 mlrd bosh qo`y va echkilar, 950 mln bosh cho`chqalar mavjud (2006 y.) Yirik shoxli qoramollar (krupniy rogatiy skot) biologik xususiyatlariga ko`ra 3 ta guruhga bo`linadi: 1. Sersut (xolmagor,yaroslavlь zotlari).Sog`in davri 300 kun.Yog`liligi 3,6-3,7%, 3700-4300kg sut beradi.Rekordsmen qoramol 17500kg gacha sut bergan,yog`liligi 4,2%. 2. Sersut-go`shtdor zotlar (simmental,kostroma).Ular 4000 kg gacha sut beradi.Sigirlarning vazni 550-650kg, buqalarniki 1t.gacha.Sersut va sut- go`sht uchun qoramollar mo``tadil mintaqaning o`rmon va o`rmon-dasht zonalarida boqiladi. 3. Go`shtdor zotlar (shortgorn,qalmiq) mo``tadil va subtropik mintaqalarning qurg`oqchil hududlarida boqiladi.Buqalari 1t.dan ortiq yuk qiladi.1,5 yoshli buzoq 450 kg gacha semiradi. Qoramollar AQSH,Kanada,Rossiya,Avstraliya va Argentinada keng yaylovlarda boqiladi.Dunyo bo`yicha 1,250-1,350 mln.bosh qoramollar bo`lib,ular soni bo`yicha yetakchi mamlakatlar (2007 y): 1.Hindiston (210 mln. bosh). 4. AQSH (100 mln. bosh) 2.Braziliya (165 mln. bosh) 5. Argentina (52 mln. bosh) 3 Xitoy (115 mln. bosh) 6. Rossiya (36 mln. bosh)

Qo`ychilik (ovesovodstvo).Qo`ylar yovvoyi tog` qo`ylari muflon va arxarning avlodi.Qo`ylar asosan 3 maqsadda boqiladi: 1.Jundor zotlar mayin va ingichka uzun juni uchun boqiladi.Ularga sovet merinosi,arxariomerinos qo`ylari kiradi.Ulardan uzunligi 10sm li 12 kg gacha jun qirqib olinadi. Echkichilik juni uchun (angor)Turkiya va Yeronda rivojlangan. 2.Terisi uchun Romanov zoti,qorako`l zotlari boqiladi. 3.Go`shti uchun dumbali qo`ylar,ayniqsa,hisor qo`ylari (150kg) ko`p boqiladi.Yog`i ko`p bo`ladi. Jahondagi jami qo`ylarning 14%i Avstraliyada.Avstraliyaning dasht va chala cho`l zonalari jahondagi eng yirik qo`ychilik o`lkasidir (shpisteyshnz).Qo`ylar soni bo`yicha yetakchi davlatlar: 1.Xitoy (180 mln.bosh) 4.Argentina 2.Avstraliya 5.MDH 3.Yangi Zelandiya 6.Hindiston. Dunyo bo`yicha 1,1-1,2 mlrd.bosh qo`ylar bor. Aholi jon boshiga YAngi Zelandiyada 15 ta, Avstraliyada 7,5 ta qo`y va echkilar to`g`ri keladi (2006 y). Jun yetishtirishda yetakchi davlatlar: 1. Avstraliya (yiliga 762 ming t. dan ortiq) 2. YAngi Zelandiya 3. Xitoy 4. Rossiya 5. Qozog`iston Jun eksport qiluvchi asosiy davlatlar: Avstraliya,Argentina,Yangi Zelandiya,JAR. Importchilar: Horijiy Yevropa,AQSH,Yaponiya. Cho`chqachilik (svinovodstvo) jahonda yetishtiriladigan go`shtning 2/5 qismini beradi.Cho`chqachilik aholi zich joylarda,sanoat markazlarida kartoshka yetishtiriladigan joylarda rivojlangan.Cho`chqa 6-7 ming yil ilgari xonakilashtirilgan (kabandan).Cho`chqa tez semiradi va o`sadi,ovqat

tanlamaydi,tez ko`payadi,go`shti va yog`ini kalloriyasi yuqori.Urg`ochisi 260 kg, erkag 350 kg gacha semiradi.Yoshlari 6 oyda 100kg gacha semiradi. Jahonda jami 950 mln.bosh (2006 y) cho`chqa bo`lib,shuni 40%i Xitoyga, 8%i MDHga, qolgani boshqa davlatlarga to`g`ri keladi. Yilqichilik (konevodstvo).Yovvoyi ot-tarpandan 5-6 ming yil ilgari xonakilashtirilgan.Hozirda xonaki otlarning 200dan ortiq zoti ma`lum. Otlar asosan miniladi,aravaga qo`shiladi,og`ir yuk tortadi.Sutidan qimiz tayyorlanadi.Qonidan shifobahsh preparatlar va zardob tayyorlanadi. Ot zotlari: Orlov yo`rtoqchisi,Vladimir,Don,Budyoniy.Rus zotlari.Vladimir zoti.22,5 t.yuk tashigan. Bug`uchilik(olenovodstvo) shimol xalqlari hayotida katta ahamiyatga ega.Shimol bug`ulari go`sht,teri,sut,shohi va ulov hayvoni sifatida boqiladi.Asosan tundra va o`rmon-tundrada ya`ni Rossiya va Kanada hududlarida boqiladi. Tuyachilik (verblyudovodstvo) tropik va subtropik cho`l va chala cho`llarda rivojlangan.”Sahro kemasi” Osiyoda 2 o`rkachli,Arabiston yarim oroli va Afrikada bir o`rkachli tuyalar yashaydi.Tuyalar go`shti,suti,terisi,juni uchun va transport sifatida boqiladi.Janubiy Amerikada o`rkachsiz tuya-lama tog`da asosiy transport hisoblanadi. Asalarichilik (pchelovodstvo), pillachilik (shelkovodstvo)-Xitoy, YAponiya, Italiya, O`rta Osiyo davlatlarida yaxshi rivojlangan. Parrandachilik-Janubiy-sharqiy Osiyo davlatlarida (broyler xo`jaligi) yaxshi rivojlangan. Darrandachilik-mo`ynasi uchun tulki, quyon, norka, sabol, ondatra, nutriya kabilarni boqishdir. Bu tarmoq shimoliy rivojlangan mamalakatlarda yaxshi rivoj topgan. Baliq ovlash bilan insoniyat qadimdan shug`ullanib kelgan.Hozirda dunyoda 15mln kishi baliq ovlash bilan shug`ullanadi.Dunyoda yillik ovlanadigan baliq va boshqa dengiz mahsulotlari (krab,krevetka,qisqichbaqa,omar,molyuskalar,dengiz suv o`tlari(laminariya,dengiz karami)) 100mln.t. tashkil qiladi.Bu mahsulotlarning 90%ini dengiz va okeanlarda baliq tutish tashkil etsa, 10%ini chuchuk suvlardan

ovlanadigan baliqlar tashkil etadi.Dengiz organizmlarining oqsillari mol va parranda oqsillaridan qolishmaydi.Va insoniyatning oqsilga bo`lgan talabini 1/4 qismini ta`minlaydi.Baliq va boshqa dengiz mahsulotlari rivojlanayotgan mamlakatlar aholisining iste`molida asosiy o`rin tutadi.Jahonda tutiladigan baliqning yarmi (50%i) 6 mamlakatga to`g`ri keladi. Ular: 1.Yaponiya 4.AQSH 2.Xitoy 5.Chili 3.Rossiya 6.Peru. Jahonda baliq asosan materik sayozliklaridan tutiladi.2-jahon urushiga qadar jahonda baliq tutiladigan asosiy rayon Atlantika okeanining shimoliy qismi bo`lgan.XX asrning 2-yarmida baliq ovlanadigan asosiy rayon Tinch okeanining shimoliga ko`chgan.Dunyo bo`yicha ovlanadigan jami baliq va dengiz mahsulotlarining 85%ini tabiiy suv havzalari,15%ini sun`iy suv havzalari beradi. Akvakultura-sun`iy suv havzalarida baliq va boshqa dengiz organizmlarini ko`paytirishdir. Akvakultura dastlab Xitoyda 4000 yil avval vujudga kelgan. Akvakultura mahsulotining 80%ini Osiyo mamlakatlari (Xitoy,Yaponiya,Koreya,Tailand,Malayziya,Singapur) beradi. Marikultura-baliq va boshqa dengiz mahsulotlarini dengiz muhitida ko`paytirsh.Dunyo okeanida baliqlarning 130000 turi,o`simliklarning 10000 turi uchraydi. Dunyo qishloq xo`jaligi va atrof-muhit muhofazasi. Minglab yillar davomida kishilarning qishloq xo`jaligi bilan shug`ullanishi atrof-muhitga katta ta`sir ko`rsatib kelgan.Tabiiy landshaft o`rnida antropogen landshaft shakllandi.Hozirda Antarktidadan tashqari barcha materiklarda antropogen landshaftni ko`rish mumkin.Dehqonchilik va chorvachilikni ekstensiv rivojlantirilishi (atrof-muhitga) erlarni haydash va o`rmonlarni kesish orqali kuzatiladi.

Qo`riq yerlarning o`zlashtirilishi hozirda ayniqsa, Osiyo,Afrika va Lotin Amerikasi mamlakatlarida kuzatilmoqda.Intensiv qishloq xo`jaligi rivojlangan (Yevropa va Shimoliy Amerika mamlakatlarida) mamlakatlarda atrof-muhitga kuchli ta`sir kuzatilmoqda.Sababi intensiv qishloq xo`jaligi uchun ximiya sanoati va mashinasozlik sanoati mahsulotlari yetakchi hisoblanadi.Masalan: hozirda jahon qishloq xo`jaligida 100000ga yaqin ximiyaviy preparatlar qo`llanilmoqda.Har yili dalalarga 500mln.t. kimyoviy o`g`it va 4-5 mln.t. turli xil ximiyaviy zaharli moddalar sepilmoqda. Qishloq xo`jaligini kimyolashtirishdan katta iqtisodiy foyda olinadi,lekin pestisidlar,gerbisidlar(o`simliklarga qarshi), insektisidlar(hashorotlarga qarshi) atrof-muhitni,ayniqsa,mln. yillar shakllangan ekologik muvozanatni kuchli zararlaydi. Dunyo bo`yicha qishloq xo`jaligi ximiyalashtirishdan yiliga 400000dan - 2mln.gacha odam zaharlanmoqda.Bularning asosiy qismi rivojlanayotgan mamlakatlarning qishloq aholisidir.Masalan: paxta yakka hokimligi davrida qishloq atrofida ba`zan odamlar ustidan samolyot va OVXlarda dori sepishgan. AQSH va boshqa rivojlangan mamlakatlarda qishloq xo`jaligida zaharli moddalarni qo`llash butunlay taqiqlangan.Ximiyaviy o`g`itlar (fosforli,kaliyli,azotli)ni erlarga muttasil yiliga solish tuproqning tabiiy xususiyatini yo`qotadi,strukturasini buzadi,foydali tuproq hayvonlari va mikroorganizmlarini kamaytirib yuboradi yoki butunlay yo`qotadi.Masalan: tuproq chuvalchanglarini,tuganak bakteriyalarni.Organik o`g`itlar esa buning aksi. XX-asrning 80-yillaridan boshlab, dastlab AQSH va G`arbiy Yevropa davlatlarida qishloq xo`jaligi zararkunandalariga qarshi biologik kurash usuli rivojlandi. Baliq ovlash bilan insoniyat qadimdan shug`ullanadi.Hozirda dunyoda 15mln. kishi baliq ovlash bilan shug`ullanadi.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Karimov I.A. “O`zbekiston XXI asr bo`sag`asida, xavfsizlikka taxdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari” Toshkent. 1997 y. 2. Atlas “Ekonomicheskaya i sosialnaya geografiya mira” M. 2006 “Drafa” 3. Atlas “Ekonomicheskaya i sosialnaya geografiya mira” M. 2005 “Ast- Press shkola” 4. Atlas “Ekonomicheskaya i sosialnaya geografiya mira” M. 2000“Ast- Press” 5. “Atlas mira” Stran ы mira v kartax i sifrax. M. “Ast-Press” 2000 g. 6. Ahmedov B. Lotin Amerikasi. T.O`z dav nashr. 1963. 7. Arab mamlakatlari. Spr. O`zb. T. 1965. 8. V.V.Volskiy va b. Ekonimicheskaya geografiya kapitalisticheskix i razvivayushixsya stran. 2-chiqar. M. MGU. 1986-y. 9. “Geografiya: stran ы i narod ы ” Rossiya. g. Smolensk: “Rusich” 2000 g. 10. Internet ma`lumotlari “Osnovn ы ye demograficheskiye pokozateli po vsem stranom mira v 2007 godu” Razdel I - II

Похожие

Markaziy Osiyoning qishloq xo`jaligi

Qashqadaryo viloyatining qishloq xo`jaligi

O`zbekiston agrosanoat majmuasi. Qishloq xo`jaligi geografiyasi

Qozog`istonning xalq xo`jaligi

Rossiya Federatsiyasi xo`jaligi geografiyasi