Markaziy Osiyoning qishloq xo`jaligi - География - Рефераты

Markaziy Osiyoning qishloq xo`jaligi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

47 KB

Markaziy Osiyoning qishloq xo`jaligi Reja: 1.Markaziy Osiyo iqtisodiyotida qishloq xo`jaligining tutgan o`rni 2.Mintaqada qishloq xo`jaligining yetakchi tarmoqlari . 3.Markaziy Osiyoda hududida qishloq xo`jaligi mintaqalari 4.Markaziy Osiyo qishloq xo`jaligida yangi xo`jalik yuritish shakllari .

Qishloq xo`jaligi Markaziy Osiyo davlatlari xalq xo`jaligining eng muhim ishlab chiqarish tarmog`I bo`lib, aholini oziq-ovqat maxsulotlariga , yengil va oziq- ovqat sanoat tarmoqlarini xom-ashyoga bo`lgan ehtiyojini ta`minlaydi. Qishloq xo`jaligi xalqning moddiy farovonligini oshirishda katta ahamiyatga ega bo`lib, o`simlik va hayvonot mahsulotlarini dastlabki yoki to`liq qayta ishlashning turli jarayonlarini ham o`z ichiga oladi. Markaziy Osiyo regioni uzoq yillar davomida asosan qishloq xo`jaligi mahsulotlari xom-ashyosini yetishtirishga ixtisolashgan edi. Xududdagi davlatar hozirgi kunga kelib, xom- ashyo yetishtirishni sifat va miqdor jihatdan yaxshilash va kmo`paytirishga, tayyorlagan xom- ashyoni boshqa davlatlarga kamroq chiqarishga va ularni o`z hududlarida sanoat usulida qayta ishlab, tayyor maxsulotlar ishlab chiqib, o`z iste`molidan tashqari eksport jarayonini rivojlantirishga e`tiborini qaratishmoqda. Mintaqada qishloq xo`jaligi shu hududda yashayotgan xalqning tarixiy yillar davomida to`plagan xo`jalik yuritish madaniyatidan ,shuningdek , tabiiy sharoit va resurslardan samarali va unumli foydalanish asosida shakllangan va taraqqiy etmoqda. Haqiqatdan ham Markaziy Osiyo tabiiy sharoiti xilma-xil va tabiiy hamda mehnat resurslariga boy o`lka. Shular negizida regionda qishloq xo`jaligining yetakchi tarmoqlari o`simlikshunoslikda: paxtachilik va paxta majmuasi: donchilik, ayniqsa bug`doy, sholi, makkajuxori, arpa: mevachilik va uzumchilik, poliz va sabzavotchilik; chorvachilikda: qaramolchilik, qo`ychilik, yilqichilik, tuyachilik, parandachilik, asalarichilik va boshqa tarmoqlar shakllangan va rivojlantirilgan.

Markaziy Osiyo hududining turli-tuman tabiiy sharoitlari , resurslar bilan ta`minlanganlik darajasi shuningdek aholining asrlar davomida to`plagan qishloq xo`jaligi yuritish madaniyati hamda davlatning ehtiyojlari asosida unda qishloq xo`jaligi ishlab chiqarishda mintaqaviy farqlanishlar bo`lishligiga olib kelgan va bu hol ko`zga yaqqol tashlanadi. Jumladan Qozog`istonning shimoliy hududi donchilik, sut-go`sht chorvachiligi hamda mayin junli qo`ychilik juda katta maydonni egallagan. Chala cho`l va cho`llar chorvachilik (go`sht, jun, qo`ychiligi va qorako`lchilik) sug`orma dehqonchilikga; tog` oldi va tog` yaylovlari ko`pchilik, yirik shoxli qaramolchilik, yilqichilikka; janubdagi voha qismlari paxtachilik, mevachilik hamda sut- go`sht qaramolchiligiga ixtisoslashtirilgan bo`lsa, Sobiq O`rta Osiyo regionlaridagi vodiy va vohalar paxtachilik, bug`doychilik, uzumchilik, polizchilik va pilla yetishtirishga; cho`l yaylovlari qorako`lchilik, go`sht-jun chorvachiligi va tuyachilikka; tog` oldi va tog` yaylovlari esa go`sht –jun ko`pchiligi, go`sht-sut qaramolchiligi hamda yilqichilikka; baland tog` hududlari yaylov chorvachiligiga ixtisoslashtirilgan. Markaziy Osiyoda dehqonchilik tarmoqlari qishloq xo`jalik maxsulotlarining asosiy qismini yetkazib beradi. Respublikalarda deehqonchilikning tarkibi ham bir – birlaridan farqlanadi. Jumladan ,Qozog`iston, Qirg`izistonda donchilik muhim o`rinni egallaydi. O`zbekiston, Turkmaniston va Tojikistonda sug`orma dehqonchilik uning muhim tabiiy qismi paxtachilikning ahamiyati juda katta. Shuningdek, chorvachlikda, Qozog`iston, Qirg`iziston, Turkmanistonda ko`pchilik yetakchilik qiladi. O`zbekiston, Tojikiston respublikalarida ko`pchilik bilan birga qaramolchilik, tuyachilik,

pillachilik, asalarichilik, yilqichilik ham muhim tarmoq hisoblanadi. Qozog`iston respublikasida hozirgi vaqtda 25 mln, boshdan zoiyot qo`y va echkilichik bor. Qoramolchilik chorvachilikning ikkinchi tarmog`I hisoblanib uning soni8 mln. boshdan ortiqdir. Respublikada dehqonchilik qiladigan maydon 34 mln.ga bo`lib, uning 2/3 qismida bahorgi bug`doy, ara, tariq, makkajo`xori, sholi, qolgan qismiga paxta, qandlavlagi, kartoshka va yem-xashak ekinlari ekiladi. Qig`izistonda dehqonchilikning yetakchi tarmog`I donchilik bo`lib, barcha ekin maydonlarining ½ qismida donli ekinlar yetishtiriladi. Texnik ekinlardan, paxta, tamaki, qandlavlagi ekiladi. Chorvachilikda mayin junli qo`ychilik ustunlik qiladi. Turkmanistonda sug`orma dehqonchilik ustunlik qiladi va sug`orib ekiladigan yerlar maydoni 1.3mln,ga.dir. Donchilik va paxta yetishtirishga ixtisoslashtirilgan. Chorvachilikda qorako`lchilik yetakchi tarmoq hisoblanadi. Tojikistonda paxtachilik, donchilik, bog`dorchilik tarmoqlari muhim tarmoqlar hisoblanadi. O`zbekiston Respublikasida dehqonchilikda paxtachilik yetakchi tarmoq hisoblanadi. O`zbekiston jahonda yalpi paxta hosili yetishtirish bo`yicha 4- o`rinda, paxta tolasi eksport bo`yicha 2- o`rinda (AQSH dan so`ng) turadi. Dehqonchilikda shuningdek, g`allachilik, sholikorlik, kanopchilik, lavlagikorlik, mevachilik, uzumchilik, polizchilik, sabzavodchilik, chorvachilikda qaramolchilik, qo`ychilik, asosan qorako`lchilik, echkichilik, parandachilik, yilqichilik, tuyachilik, asalarichilik tarmoqlari ham asosiy sohalarga kiradi.

Sobiq Ittifoq davrida qishloq xo`jalligi ishlab chiqarishni “markaz” boshqarar, natijada yer resurslaridan oqilona va samarali foydalanishga chek qo`yilgan edi. Jumladan O`zbekistonda 1987 yilga kelib jami sug`oriladigan yerning (2.1mln.ga) 60% dan ko`prog`iga chigit ekilgan , paxta yakka hokimligi hukumronlik qildi. Bunday holatlar Markaziy Osiyodagi boshqa respublikalar qishloq xo`jaligi ishlab chiqarishga ham jalb qilingan edi. Mustaqillik qishloq xo`jaligini yuritishning “markaz”lashgan shakliga chek qo`ydi. Regiondagi barcha respublikalar qishloq xo`jaligida chuqur islohatlarni amalga ohirish davri boshlandi. Qishloq xo`jaligiga bozor munosabatlarini shakllantirish, mulkchilikning nodavlat shakliga o`tish, mulkni davlat ehtiyojidan chiqarish va xususiylashtirish, fermer, shirkat va boshqa xo`jalkiklar faoliyatini shakllantirish va taraqqiy ettirish chora tadbirlarini ishlab chiqarishga katta e`tibor bermoqdalar. Masalan: O`zbekistonda paxta maydonlari qidqartirildi, tarkibiy tuzulishiga o`zgartirishlar kiritildi, g`alla maydonlarining ulushi 40 %ga yetkazildi va 3.0mln tonnadan ortiq g`alla tayyorlashga erishildi. Respubliklarda qishloq xo`jaligi sohasida xo`jalik yuritishning shirkatlar, ijarachilar uyushmasi, xususiylashtirilgan shakllari yatraildi, qishloqda fermerlar va dehqon xo`jaliklari paydo bo`ldi. O`zbekistonda bugungi kunga kelib islohatlar markazi qishloq xo`jaligiga ko`chirildi. Buning sababini biz Islom Karimovning “O`zbekiston XXI asr bo`sag`asida: havfsizlikka taqdid, barqaroerlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari” asrida (1997)gi fikr- mulohazalardan ham bilsak bo`ladi:- “Hozirgi vaqtda aynan iqtisodning agrar sektorida

katta-katta zahiralar mavjud. Ularni ishga solish yaqin vaqt ichidayoqsezilarli natijalar erishi mumkin. Bugungi iqtisodiy o`zgarishning yakuni, o`zgarishlar jarayonlari agrar sektorni qanchalik chuqur borishiga bog`liq bo`ladi”. Markaziy Osiyo Respublikalarida qishloq xo`jaligini rivojlantirish uchun dunyodagi rivojlangan mamlakatlar tajribasiga katta e`tabor qaratilmoqda va qishloq xo`jaligi tarmoqlari ishlab ciqarishni taraqqiy ettirish uchun sanoatni takomillashtirish va rivojlantirishga harakat qilmoqda. Chunki, qishloq xo`jaligiga eng avvalo sanoatning taraqqiyoti , fan va texnikaning taraqqiyoti bilan bog`liq. Shuningdek qishloq xo`jaligi tarmoq larini jadal taraqqiy ettirish uchun katta miqdorda moliyaviy resurslar ajratishga, uning moddiy- texnika va ilmiy, bazasini yuqori darajada yaratishga qaratilgan chora-tadbirlar ko`rishmoqda.

Adabiyotlar ro`yxati 1. I.A.Karimov. “O`zbekiston XX І asr bo`sag`asida, xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlariva taraqqiyot kafolotlari” T., “O`zbekiston” 1997. 2. I.A.Karimov. “O`zbekiston buyuk kelajak sari”, T., “O`zbekiston” 1998. 3. I.A.Karimov. “O`zbekiston XXI asrga intilmoqda” T., “O`zbekiston” 1999. 4. G.R.Asanov., M.Nabixonov., I.Safarov. “O`zbekistonning iqtisodiy va ijtimoiy geografiyasi”. T., “O`qituvchi” 1994. 5. Z.M.Akramov., A.A.Rafiqov. “Прошлое, настоящее и будущее Аральского моря”. T., “Mehnat” 1990. 6. T.J.Jumaboyev. “Markaziy Osiyo mamlakatlari iqtisodiy va ijtimoiy geografiyasi”. (Ma`ruzalar matni). Samarqand – 2001. 7. G`.R.Pardayev. “Markaziy Osiyo mamlakatlari iqtisodiy va ijtimoiy geografiyasi”. (Amaliy mashg`ulotlar). Angren – 2003. 8. A.N.Ro`ziyev. “Markaziy Osiyo mamlakatlari iqtisodiy va ijtimoiy geografiyasi”. Termiz – 2000. 9. A.Soliyev., L.Qarshiboyeva. “Iqtisodiy geografiyaning nazariy va amaliy masalalari”. T., 1999. 10. A.S.Soliyev., E.A.Ahmedov., R.Y. Mahamadaliyev. “Mintaqaviy iqtisodiyot”. T., “Universitet”. 2003. 11. “O`zbekiston milliy ensiklopediyasi” T., 1998. 12. I.A.Hasanov., P.N.G`ulomov. “O`rta Osiyo tabiiy geografiyasi”. T., 2002.

Похожие

Qashqadaryo viloyatining qishloq xo`jaligi

O`zbekiston agrosanoat majmuasi. Qishloq xo`jaligi geografiyasi

Markaziy Osiyo davlatlarining xo`jaligi va uning rivojlanish xususiyatlari

Markaziy Osiyoning sanoati

Jahon qishloq xo`jaligi mahsulotlarini yetishtirishda yetakchi davlatlar ulushi