Qozog`istonning xalq xo`jaligi - География - Рефераты

Qozog`istonning xalq xo`jaligi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

45.5 KB

Qozog`istonning xalq xo`jaligi Reja: 1. Qozog`iston Rossiya bosib olganga qadar 2. Qozog`iston Rossiya tarkibida 3. Qozog`iston xalq xo`jalik tarmoqlarining geografik joylashuvi

Qozog`iston-Rossiya bosib olingunga qadar . Qozoq xalqi hozirgi Respublika hududida asrlar davomida chorvachilik bilan shug`ullanib kelgan.Ularning turmush tarzi bir yaylovdan ikkinchi yaylovga ko`chib yurishdan iborat bo`lgan. Qadimgi qozoqlar dehqonchilik bilan deyarli shug`ullanmagan. Tyan-shan, Oltoy tog` oldi rayonlarida uchratish mumkin xolos. Qozog`istonda ko`p hollarda dehqonchilik bilan chorva mollari bo`lmagan kambag`al qozoqlar shug`ullanganlar. Ular asosan tariq qisman bug`doy ekganlar. Qozoq xalqining asosiy boyligi chorva mollari va chorva mollari maxsulotlarini qayta ishlash asosida tayyorlangan maxsulotlar bo`lgan. Qozoq xalqi chorva mollar maxsulotlaridan qo`lda ustibosh, poyavzal, arqon, har xil idishlar tayyorlaganlar. Qisman qozoqlar rangli metallarni qayta ishlash bilan ham shug`ullanganlar. Lekin rangli metal konlari izlab topish tasodifan hollardan iborat bo`lib rangli metallarni qayta ishlash qozoq xalqi orasida keng taraqqiy qilmagan edi. Qozoq xalqi tomonidan uyida tayyorlangan maxsulotlar ularning talabini qondira olmas edi.Shu sababli qozoq xalqi qadimdan O`rta Osiyo xalqlari bilan savdo -sotiq ishlarini olib borganlar.O`rta Osiyo xalqlarida qozoq xalqi tomonidan tayyorlangan chakmon terilar qora uylar juda xaridorgir mollar hisoblanadi. Lekin qozoq xalqining asosiy savdo qiladigan maxsuloti -bu chorva edi.Qozoqlar O`rta osiyo bozorlaridan o`zlari uchun kerakli maxsulotlarni xarid qilar edilar. Shular ichida eng asosiylari-non, gazlama, choy, qand va boshqalardir. XVIII asrning 30-yillaridan boshlab rus davlati tomonidan Qozog`iston hududi bosib olina boshladi.Dastlab ruslar G`arbiy Qozog`istonni bosib oldilar.Keyinchalik ular Markaziy va Shimoliy Qozog`istonni bosib ola boshladilar.XIX asrning 60-yillariga kelib ruslar tomonidan Qozog`iston to`lig`icha bosib olindi. Qozog`iston-Rossiya tarkibida. Qozog`istonni ruslar tomonidan butunlay bosib olgach,eng avvalo ruslar Qozog`iston boyligidan Rossiya sanoati xom ashyo bilan ta`minlash maqsadida foydalana boshladilar. Shu nuqta nazaridan bu yerda dehqonchilikni rivojlantira boshladi,ayrim qayta ishlovchi sanoat korxonalari qurila boshladi. Temir yo`llar qurila boshlandi. Qozog`istonda dehqonchilikni rivojlantirishni aholi zich joylashgan Ukraina va Rossiya Markaziy rayonlaridan aholini ko`plab ko`chirib kelish amalga oshiriladi. Ko`chib kelgan aholi Qozog`istonning shimoliy, sharqiy va janubiy-sharqiy rayonlarida joylasha boshladilar. Ko`chib kelgan aholi asosan dehqonchilik bilan shug`ullana boshladilar va ilgari qozoqlar tomonidan yaylov sifatida foydalanib kelingan yaylovzorlarni hayday boshladilar. Natijada 1913 yilga Qozog`istonda haydaladigan yerlar 4 mln gektarga yetdi. Qishloq xo`jalik mahsulotlarini yetishtirish ko`paytirish bilan Qozog`istonda savdo- sotiq ishlari jonlandi. Bu yerda yangidan yangi savdo yarmarkalari tarkib topdi. Bularga

Qozog`istonning g`arbiy qismida tarkib topgan. Uil, Chergiz shimoldagi-Atbosar, Akmala, janubdagi-Char, Tyan-Shan tog` etaklaridan Qarqara yarmarkalarini misol qilib ko`rsatishimiz mumkin.1900 yilga kelib Qozog`istonda 106 ta katta savdo yarmarkalari ishlab turgan. XIX asrning oxirlarida Qozog`istonda sanoat ham rivojlana boshladi.Lekin Qozog`istonda ishlab chiqarilayotgan yalpi maxsulotda sanoatning tutgan o`rni 15% dan oshmas edi.Sanoat maxsulotlari oraisda asosiy o`rinni yengil va oziq-ovqat sanoat maxsulotlari tashkil qilar edi.1913 yilga kelib ular umumiy sanoat maxsulotining 75% ini tashkil qilar edi.Yengil va oziq-ovqat sanoat korxonalariga tegirmonlar,qushxonalar,moy eritadigan,sham tayyorlaydigan,sovun pishiradigan,terini oshlaydigan,qayta ishlaydigan ,jun yuvish korxonalari misol bo`la oladi.Qozog`istonda turli xildagi qazilma boyliklarini ko`pligiga qaramasdan bu yerda og`ir sanoat endigina tarkib topa boshladi. Jumladan, Qarag`anda va Ekibastuzdan ko`mir, Markaziy Osiyodan mis, qo`rg`oshin,rux, Emba havzasidan neft, Pavlodar va Orol ko`li atrofidan tuz qazib olina boshladi.1913 yilga kelib Qozog`istonda sanoat maxsulotining 20% i og`ir sanoat maxsulotlariga to`g`ri kelar edi. Qozog`iston hudududa sanoat korxonalari juda notekis joylashgan edi.Rossiyadan farq qilib, Qozog`iston barcha korxonalari uning chekka qismlarida Uralsk, Petropavlovsk, Semipalatinsk,Verniy (Olma-ota), Avliyo- ota (Janbil)Shimkent kabi shaharlarda joylashgan edi.Markaziy va G`arbiy Qozog`istonning juda katta maydonlarida uncha katta bo`lmagan ruda qazib oladigan shaxtalar joylashgan ular bir-biridan juda uzoqda edi.Qozog`istonning ayrim joylarida sanoat korxonalari umuman yo`q edi. Qozog`istonda temir yo`llarining o`tkazilishi Rossiyaga nisbatan 40-50 yil keyin boshlandi va o`tkazilgan temir yo`lar ham tranzit yo`llari bo`lib,bu yo`llar Rossiyaning Sibir yoki Uzoq Sharq bilan yoki Rossiyani Orta Osiyo bilan bog`lovchi yo`llardan iborat edi.1917 yilga kelib Qozog`istondagi temir yo`llarning uzunligi 2700 kmni tashkil qildi.Qozog`iston hududidan temit yo`llarning o`tkazilishi Rossiya bilan Qozog`iston o`rtasidagi iqtisodiy aloqalarning kuchayishiga olib keldi.Lekin Qozog`istonning ko`pchilik hududlarida temir yo`llarning yo`qligi,uning qazilma boyliklarini o`zlashtirishga xalaqit berar edi. Revolyutsiyadan keyin Qozog`iston sanoat tarmoqlari tez sur`at bilan rivojlana boshladi.Chunki revolyutsiyadan keyin respublika mineral xom ashyo resurslaridan sanoat asosida o`zlashtirish boshlandi. Respublika hududida ko`plab yangidan-yangi qazilma boylik zahiralari topildi. Yirik metallurgiya va kimyo kambinatlari qurila boshladi,sug`oriladigan yerlarni kengaytirish uchun yirik sug`orish tarmoqlari qurildi,katta-katta quruq va bo`z yerlar o`zlashtirildi. Yirik elektr stansiyalari,temir yo`l, avtomobil yo`llari qurib ishga tushirildi.

Respublikaning deyarli barcha viloyatlarida sanoat korxonalari qurila boshlandi. Urush yillari Qozog`istonga g`arbdan ko`plab fabrika va zavodlar ko`chirib kelindi. Qishloq xo`jaligida dehqonchilik ekinlarining joylashishida katta o`zgarishlar yuz berdi.Qo`riq va bo`z yerlarning o`zlashtirilishi bilan dehqonchilik zonasi ancha shimolga siljidi. Sug`orish tarmoqlarining rivojlanishi evaziga Qozog`istonning ilgari dehqonchilik qilib bo`lmaydigan rayonlarida ham sug`orma dehqonchilik rivojlana boshladi.natijada Qozog`iston hududi bo`ylab sanoat korxonalari deyarli bir tekis joylashtirila boshladi. Respublika hududi bo`ylab qishloq xo`jaligi, sanoat korxonalarining rivoj topishi, ular o`rtasida iqtisodiy aloqalarning ko`payishiga olib keldi.Bu esa transport tarmoqlarining rivoj topishiga olib keldi. Sanoat tarmoqlari xalqaro ahamiyatga ega bo`lgan industrial-agrar mamlakat hisoblanadi. Qozog`istonning xalq xo`jaligi eng avvalo sanoatini ko`p tarmoqli qishloq xo`jaligi,transport va barcha nomoddiy ishlab chiqarish tarmoqlari (komunal xizmat, savdo, sog`liqni saqlash, xalq ta`limi)ni o`z ichiga oladi. Qozog`iston respublikasi xalq xo`jaligini rivojlantirish sohasida qo`lga katta yutuqlarni kiritgan bo`lishiga qaramay, jahon xo`jaligini o`zining haqqoniy o`rnini egallash uchun yaqin 10-15 yil ichida ishlab chiqarishni xususiylashtirish, ichki bozorni iste`mol mollari bilan to`ldirish, jahon talabiga mos keladigan yangi maxsulotlar ishlab chiqarish borasida katta ishlarni amalga oshirish kerak bo`ladi. Bu ishlarni amalga oshirishda eng avvalo ichki imkoniyatlarni ishga solish hamda ishlab chiqarishga chet el investitsiyalarini jalb qilish muhimdir.Ayniqsa, chet el investitsiyalarini Olma-ota, Pavlodar, Semipalatinsk, Qarag`anda, Ust-Kaminagorsk, Ostona, Atirau shaharlarida joylashgan sanoat korxonalarini rekonstruksiya qilishga, Boykonur kosmadromini qayta rekonstruksiya qilishga jalb qilish muhim ahamiyat kasb etadi.

Adabiyotlar ro`yxati 1. I.A.Karimov. “O`zbekiston XX І asr bo`sag`asida, xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlariva taraqqiyot kafolotlari” T., “O`zbekiston” 1997. 2. I.A.Karimov. “O`zbekiston buyuk kelajak sari”, T., “O`zbekiston” 1998. 3. I.A.Karimov. “O`zbekiston XXI asrga intilmoqda” T., “O`zbekiston” 1999. 4. G.R.Asanov., M.Nabixonov., I.Safarov. “O`zbekistonning iqtisodiy va ijtimoiy geografiyasi”. T., “O`qituvchi” 1994. 5. Z.M.Akramov., A.A.Rafiqov. “Прошлое, настоящее и будущее Аральского моря”. T., “Mehnat” 1990. 6. T.J.Jumaboyev. “Markaziy Osiyo mamlakatlari iqtisodiy va ijtimoiy geografiyasi”. (Ma`ruzalar matni). Samarqand – 2001. 7. G`.R.Pardayev. “Markaziy Osiyo mamlakatlari iqtisodiy va ijtimoiy geografiyasi”. (Amaliy mashg`ulotlar). Angren – 2003. 8. A.N.Ro`ziyev. “Markaziy Osiyo mamlakatlari iqtisodiy va ijtimoiy geografiyasi”. Termiz – 2000. 9. A.Soliyev., L.Qarshiboyeva. “Iqtisodiy geografiyaning nazariy va amaliy masalalari”. T., 1999. 10. A.S.Soliyev., E.A.Ahmedov., R.Y. Mahamadaliyev. “Mintaqaviy iqtisodiyot”. T., “Universitet”. 2003. 11. “O`zbekiston milliy ensiklopediyasi” T., 1998. 12. I.A.Hasanov., P.N.G`ulomov. “O`rta Osiyo tabiiy geografiyasi”. T., 2002.

Похожие

Qozog`istonning iqtisodiy rayonlari. Markaziy Qozog`iston iqtisodiy rayoni

Markaziy Osiyoning qishloq xo`jaligi

Qashqadaryo viloyatining qishloq xo`jaligi

Rossiya Federatsiyasi xo`jaligi geografiyasi

O`zbekiston agrosanoat majmuasi. Qishloq xo`jaligi geografiyasi