Харбий географиянинг илмий - назарий масалалари - География - Рефераты

Харбий географиянинг илмий - назарий масалалари

Загружено в:

15.09.2022

Скачано:

0

Размер:

58.0283203125 KB

Ҳ арбий географиянинг илмий–назарий масалалари Маълумки, табиат ва жамиятда содир бўладиган ҳар қандай воқеа, ҳодиса ва жараён ҳеч қачон ўз - ўзидан содир бўлмайди. Худди шу нуқтаи назардан, бирор бир фаннинг вужудга келишида ҳам муайян бир шарт ва омиллар таъсир кўрсатиши яъни сабаб бўлиши муқаррар. Айни шу маънода ҳарбий география фанининг вужудга келишида ҳам муайян тарихий шароитда жаҳонда кучли давлатларнинг пайдо бўлиши, улар ўртасида кучсиз давлатлар худудини босиб олишга бўлган интилишнинг кучайиши, манфаатларнинг худудий тўқнашуви каби бир қатор омиллар муҳим рол ўйнади. Шу тарзда кучли империялар томонидан босиб олиш мумкин бўлган худудларга қизиқиш кучайди. Бундай қизиқишлар ҳарбий географияни алоҳида фан сифатида ажралиб чиқишига туртки бўлди. Дастлаб “ҳарбий география” атамаси иқтисодий география атамаси сингари ХVIII асрда рус география фанига кириб келди. Унинг қўлланилишини М.В. Ломоносов номи билан боғлайдилар. Бу ўринда шуни қайд этиш лозимки, гарчи ҳарбий география фан сифатида ХVIII асрдан эътироф этилсада, ҳарбий географияга доир билимлар узоқ даврлардан буён шаклланиб келган, ўрганилган ҳамда қўлланилган. Бунга аждодларимиз Амир Темур ва Заҳириддин Муҳаммад Бобур ҳаётларидан кўплаб мисоллар келтириш мумкин. Хўш ҳарбий география ўзи қандай фан, у ўз ичига нималарни қамраб олади. Ҳозирги ҳарбий тузилмалар давлатлар ва уларнинг иттифоқлари ҳаёти ва фаолиятининг барча жихатларига даҳлдор мураккаб ижтимоий ҳодисадир. Шу сабабли ҳарбий фанларда қуролли урушни бошқариш усулларинигина билиш етарли эмас. Ҳарбий фанлар алоҳида мамлакатлар ва улар иттифоқларининг иқтисодий, сиёсий, маънавий ва ҳарбий имкониятларига,

эҳтимолий уруш майдонининг табиий ва ижтимоий шароитига қизиқади. Буларни ўрганиш билан қатор фанлар, жумладан ҳарбий география ҳам шуғулланади. Ҳарбий география мамлакатлар ва уруш майдонларидаги сиёсий кучларни, мамлакатлар ва давлатлар иттифоқининг иқтисодий ва ҳарбий имкониятларини, уларнинг жойлаштирилишини ҳамда табиий шароитни ҳарбий фаолиятни олиб бориш ва бутун урушга таъсири нуқтаи назаридан ўрганади. Ҳарбий география икки асосий бўлимдан таркиб топган: ҳарбий мамлакатшунослик ва уруш майдонларини тавсифлаш. Шу билан бирга ҳарбий географик тадқиқотлар одатда мамлакатларда бўлиб ўтган ёки эҳтимолий уруш майдонларини ўрганади. Ҳарбий мамлакатшуносликнинг асосий вазифаси ўрганилаётган давлатлар ёки давлатлар иттифоқининг ҳарбий қудратини аниқлашдир. Ҳарбий куч қудрат – давлатнинг сиёсий ва иқтисодий тузилишини, унинг қуролли кучларининг тайёргарлиги ва кучли рақибга қарши муваффақиятли ҳарбий фаолият олиб бора олиш қобилиятини амалга оширади. Ҳарбий географияни – давлат ёки давлатлар иттифоқи қудратининг мажмуи айнан нималардан ташкил топганлиги: иқтисодий, маънавий, сиёсий, маънавий-руҳий ва ҳарбий потенциал кабиларнинг барчаси бирдек қизиқтиради. Давлатнинг ҳарбий қудратлилик даражаси унинг иқтисодиёти билан бевосита боғлиқ. Армиянинг барча тузилмалари ва унда қўлланадиган жанг усуллари, айни вақтда ғалаба ёки мағлубият – моддий, иқтисодий омилларга: инсон ва қурол материалларига, шунингдек, аҳоли ва техниканинг сифати ва миқдорига боғлиқ. Шунинг учун ҳарбий география алоҳида мамлакатларни ўрганишда уларнинг иқтисодий салоҳиятига, мамлакатлар халқ хўжалигининг ўзига хослигига, уларнинг иқтисодий ва сиёсий тузилмаларига, жамият эҳтиёжларини моддий таъминлашнинг максимал имкониятларига ҳамда урушни олиб бориш учун зарур бўлган барча ишлаб чиқариш тармоқларига алоҳида эътибор қаратади. Ҳарбий география

мамлакатлар ва уларнинг иттифоқларини ўрганишда қуйидагиларга: саноатнинг ривожланиш даражаси ва ишлаб чиқариш қувватига (асосан оғир ва ҳарбий саноат), қишлоқ хўжалиги, транспорт ва аълоқанинг имкониятлари; мамлакатларнинг табиий бойликлар ва меҳнат ресурслари билан таъминланганлиги; ишлаб чиқаришнинг географик жойлашиш хусусиятлари, аҳоли ва заҳиралар; фаннинг ривожланганлик даражаси, унинг мамлакат моддий ишлаб чиқариши ва халқ маънавий ҳаётига таъсири даражаси; давлатнинг молиявий аҳволи каби иқтисодий имкониятнинг энг муҳим элементларига қизиқади. Мамлакатларнинг иқтисодий салоҳиятини аниқлашда ҳаракатсиз (фойдаланилмаётган) ишлаб чиқариш қувватларини, ишчи кучи заҳираларини, миллий бойлик миқдорини, маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажмини кенгайтиришга таъсир этувчи баъзи зарурий имкониятларни ҳисобга олиш керак. Ҳарбий география мамлакатларнинг нафақат иқтисодий потенциалини балки, ҳарбий – иқтисодий салоҳиятини ҳам ўрганади. Ҳарбий – иқтисодий салоҳият мамлакатлар иқтисодий салоҳиятининг таркибий қисми бўлиб, ундан урушлар олиб боришда фойдаланиш мумкин. Бир хил умумий иқтисодий имкониятли мамлакатлардан қайси бирида ҳарбий муносабатлар кучли бўлса, ўша катта ҳарбий – иқтисодий салоҳиятга эга бўлади ва ундан яхши фойдаланилади. Ҳарбий мақсадларда иқтисодий салоҳиятдан фойдаланиш даражаси – ҳарбий-сиёсий вазиятни, урушнинг ҳарактерини, давлатнинг ижтимоий- иқтисодий тузилмасини аниқлаб беради. Ҳарбий география давлатлар ҳарбий қудрати асосларини тадқиқ қилишда сиёсий география ва бошқа ижтимоий фанларнинг маълумот ва йўл- йўриқларидан фойдаланади. У жамият ва давлат тузилмаларининг сафарбарлик имкониятларини ўзига хос баҳолашда ва мамлакатларнинг барча ресурсларидан мудофаа мақсадларида фойдаланишда юқоридаги фанлар кўрсатмаларига амал қилади.

Давлат ҳарбий қудратини белгиловчи энг муҳим омиллардан бири унинг халқининг маънавий салоҳиятидир. Халқнинг руҳий кучи маънавий руҳий потенциалнинг манбаи бўлиб ҳизмат қилади. Маънавий потенциал мамлакатларнинг, уларнинг халқи ва қуролли кучларининг қийинчилик ва йўқотишларга бардош бериб, энг оғир синовларга, ғалабага бўлган интилишни йўқотмаслик қобилиятини билдиради ва урушларда муваффақиятни таъминлайди. Маънавий потенциал даражаси кенг халқ оммасининг мавжуд ижтимоий ва давлат тузуми, давлат сиёсати, урушнинг муддаоси билан муносабатини таъминлайди. Халқнинг руҳий тайёргарлиги уни оғир синовлардан олиб ўтади ва ғалабани қўлга киритишда ҳал қилувчи таъсир кўрсатади. Қадимдан кучли ҳисобланган давлатлар нисбатан бўш (кучсиз) давлатларни бўйсундира олмаганлиги ҳақида жуда кўп мисоллар мавжуд. Масалан милоддан аввалги V асрда бениҳоя қудратли Форс давлати ярим асрлик уруш натижасида эрксевар юнон шаҳарлари – полислар томонидан мағлуб қилинган. ХХ асрнинг икки буюк давлати – АҚШ ва собиқ Иттифоқ ҳам мақсадларига эриша олмадилар. АҚШ Ветьнам урушида, собиқ Иттифоқ қуролли кучлари Афғонистонда мағлуб бўлди. Юқоридаги мисоллар ҳарбий муносабатларда маънавий салоҳиятнинг аҳамиятини тасдиқлайди. Муайян давлатнинг ҳарбий қудратига маънавий потенциалнинг ўзаро алоқадор элементлари таъсирини аниқлаш ва баҳолаш ҳарбий географиянинг вазифаларидан биридир.

Похожие

Инженерлик географиянинг назарий ва амалий жихатларини урганилиши

География фани буйича умумий урта талим такомиллаштирилган ДТС нинг максади ва уеи жорий этиш

Узбекистонда иктисодий ва социал географи фанининг ривожланиши

Урта ва олий мактабларда иктисодий география

Иктисодий ва социал географиянинг хозирги замон мазмуни