Geografiya darslarida mustaqil ishlarni tashkil etish - География - Рефераты

Geografiya darslarida mustaqil ishlarni tashkil etish

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

79 KB

Geografiya darslarida mustaqil ishlarni tashkil etish Reja: 1. Mustaqil ishlarning elementlari. 2. Mustaqil ishlarga qo’yilgan me todik talablar. 3. Mustaqil ish turlari. 4. Mustaqil ishlarni olib borish metodlari. 5. O’zbekiston geografiyasini o’rganishda mustaqil ishlarni tashkil etish. 6. Mustaqil ish usullari.

O’quvchilar faoliyatini faollashtirish, ularning mustaqil ishlariga alohida e’tibor berishni talab etadi. O’quvchilar faoliyatini faollashtirish va bilimlarni puxta o’zlashtirishning asosiy vositasi – o’quvchilarning mustaqil ishlaridir. Maktabni isloh qilishning asosiy yo’nalishlari, isloh asosida ishlab chiqilgan, takomillashtirilgan maktab geografiya dasturlari, o’quvchilarning mustaqilligini rivojlantirish, ta’lim vositalaridan bilim manbai tarzida foydalanishni nazarda tutadi. O’zbekiston pedagogikasining asosiy talablaridan biri o’quvchilarning mustaqil faoliyatlarini rivojlantirishdir. K.D. Ushinskiy: “O’quvchilar mustaqil ko’rsatishlari tufayligina bilimlarni puxta o’zlashtiradilar” degan fikrni bildirgan edi. O’quvchi o’quv materialini o’zlashtirish jarayonida ishlamasa, bilimlarni rasman egallaydi, keyingi amaliy faoliyatda undan foydalana olmaydi. B. P. Yesipovning fikricha o’quvchilarning mustaqil ishlari ta’lim jarayonida quyidagi vazifalarn hal etishi mumkin: O’quvchilarning ongliligi va o’zlashtirgan bilimning sifatini oshirishga; Ularda dastur talab etgan o’quv ish usullariga oid bilim va ko’nikmalarning shakllanishiga; O’quvchilar egallagan bilim, ko’nikma va malakalarini hayotda, ishlab chiqarishda tadbiq eta olish; O’quvchilarning bilim qobiliyati (kuzatuvchanlik, sinchkovlik, tafakkur, ijodiy faollik va bilimlarni tadbiq etish)ni rivojlantirish; Aqliy va jismoniy mehnat madaniyatiga, mustaqil ishlashiga, oldiga qo’yilgan maqsadga erishishga odatlantirish; O’quvchilarning kelgusida samarali va mustaqil hayotga tayyorlash imkoniyatlarini beradi, deb ta’kidlaydi. “Mustaqil ish deb nimaga aytiladi?” degan savolning vujudga kelishi tabiiy. Ayrim metodistlar, o’qituvchining bevosita yordamisiz sodir bo’ladigan o’quvchilar faoliyatini mustaqil ish deb hisoblaydilar. Buni to’liq ta’rif deb bo’lmaydi.

Ko’pchilik geograf metodistlar: o’qituvchining topshirig’i asosida, muayan ajratilgan vaqt mobaynida bajariladigan, aqliy faoliyat talab etadigan ishlarni mustaqil ish deb biladilar. Yuqoridagi fikrlarni nazarda tutib, bilim va ko’nikmalarni ijodiy tadbiq etib, yangi bilimlarni egallashga harakat qiladigan ta’limni mustaqil ish deb tushinish mumkin. Yirik metodist geograf M.K. Kovalevskaya fikricha: “O’quvchilar yangi fakt, hodisalarni aniqlash uchun o’z bilim va tajribalarni tadbiq etsalar, ilgari ularga ma’lum bo’lmagan sabab va oqibatlarini izlasalar, yoki masalani hal etishning yangi usullarni topsalar (ya’ni bilim va ko’nikmalarga yangi natijalarga erishsalar) bunday ishni mustaqil ish deyish mumkin”. Ayrim o’qituvchi va metodistlar “Mustaqil ish” bilan “Amaliy ish” ni bir xil deb tushunadilar. Har qanday amaliy ishni ham mustaqil ish deyish qiyin. Amaliy ishning asosiy maqsadi – o’quvchilarga, geografiya o’quv faniga xos bo’lgan (karta bilan, raqamli ko’rsatgichlar bilan ishlash, tabiat xodisalarini kuzatish kabi) ko’nikma va malakalarni hosil qilishdan iborat. Olingan bilimlarni mustahkamlash amaliy ishlarining asosini tashkil etadi. Amaliy ish o’qituvchi bilan o’quvchilar faoliyatining nisbatini belgilaydi. Amaliy ishlar o’quvchilar tomonidan ommaviy tarzda ham, o’qituvchining ishtirokida ham bajarilishi mumkin. O’quvchilar amaliy ishlarning bajarish usullari (masalan: kartani o’qish, karta asosida biron hududga geografik xarakteristika berish)ni egallaganlaridan keyin ishlarini mustaqil bajarish imkoniyati vujudga keladi. Amaliy ishlarning xarakterli xususiyati egallagan bilimlarni amalga tadbiq etish, mustahkamlash bo’lsa, mustaqil ishlarning asosini yangi bilim va ko’nikmalarni egallash, yangi bilimlarni izlashga ilgari egallangan bilimlarga tayanish tashkil etadi. Mustaqil ishlar o’quvchilar faoliyatini amaliy ishlarga nisbatan ko’proq qamrab oladi. Ular amaliy ish bilan birga turli bilim manbalari bilan ishlashni o’z ichiga oladi.

Mustaqil ishning asosiy maqsadi - o‘quvchilarning mustaqilligini rivojlantirish, ularning mustaqil bilim olishga, ijodiy fikrlashga tayyorlash, yani vaqtida yoshlarni hayotga tayyorlashdan iboratdir. Demak, mustaqil ishni – yangi bilim va ko’nikmalarni egallash, egallangan bilim va tajribalarni takomillashtirish deyish mumkin. Mustaqil ish bir necha qismlardan iborat bulib, ular bir – biri bilan o’zaro boglangan. Mustaqil ishni tashkil etganda ularning bir – biri bilan aloqadorligini nazarda tutish taqazo etiladi. O’quvchilarga tayyor bilim berish amalda keng tarqalgan ta’lim tarzidir. Ta’limning bunday tarzi o’quvchilarning bilish qobiliyatlarini rivojlantira olmaydi. Psixologlar: “…bunday bilim keraksiz yuk bo’lib qoladi” deydilar. O’quvchi qanday bilim olayotganini, qanday bilayotganini, bilish usullarini qanday egallayotganini tushunib yetsa, uni mustaqil ta’lim olish deyish mumkin. Demak, geografiya ta’limidagi mustaqil ishning didaktik vazifasi – o’quv ishlarining o’ziga xos usullarini egallash, binobarin, fanning tadqiqot metodlarini egallashni ta’minlashdan iborat. Geografiya darsidagi mustaqil ish turli didaktik maqsadlarni nazarda tutishi mumkin. Mustaqil ish asosan yangi materialni o’rganish jarayonida va mustahkamlashda yangi bilim va ko’nikmalarni o’zlashtirish maqsadida tashkil etilishi kerak. Darsda o’qituvchi rahbarligida yangi materialning muayyan qismini o’quvchilar mustaqil o’rganishlari ham mumkin. Yangi materialni o’rganish jarayonidagi o’quvchilarning mustaqil ishlari ikki xil yo’l bilan olib boriladi: 1. O’qituvchi yangi materialni tushuntirib boradi, o’quvchilar esa ayni vaqtda, o’qituvchini tinglash bilan birga muayyan mustaqil ish bajaradilar. Masalan: ifoda etilayotgan yangi material asosida konspekt olishlari yoki o’rganilayotgan geografik ob’yekt va hodisalarni yozuvsiz kartaga tushirib boradilar. 2. O’qituvchi mustaqil ish uchun o’quvchilarga topshiriq beradi, so’ngra yangi materialni tushuntiradi, keyin o’quvchilar mustaqil ish bajaradilar.

Umuman mustaqil ishlar katta ta’limiy va tarbiyaviy ahamiyatga ega. Mustaqil ish o’quvchilarning aqliy faoliyatini rivojlantiradi, o’rganilgan masalani chuqurroq o’ylashga, uning eng muhim qismini izlashga, yakun yasab xulosalar chiqarishga imkon beradi. Mustaqil ishsiz mustahkam va ongli bilim berish, tegishli ko’nikma va malakalarni hosil qilish, mustaqil bilim olishni ta’minlab bo’lmaydi. Fan – texnika ulkan odimlar bilan rivojlanib borayotgan jadallashtirish davrida, maktab quchog’ida olingan bilimlar ko’p o’tmay eskirib qolishi hech gap emas. Binobarin, mehnat faoliyati davomida o’z bilimlarini muttasil to’ldirib, boyitib borish taqozo etiladi. Bunga tinmay mustaqil bilim olib, o’z ustida ishlab borish bilangina erishish mumkin. Mustaqil ishlar o’quvchilarning o’quv faoliyatlarida, turli didaktik masalalarni hal etishda, nazariy bilimlarni shakllantirishda, geografik qonuniyatlarni aniqlashda, bilim va ko’nikmalarni egallash va amalda tadbiq etishda olib boriladi. Mustaqil ish ta’lim jarayonining barcha bosqichlarida, o’quvchilarning bilim va ko’nikmalarni tekshirishda, yangi materiallarni o’rganishda, uni mustahkamlashda, takrorlashda, shuningdek ekskursiyada tadbiq etilishi mumkin. Mustaqil ishlarga qo’yiladigan metodik talablar. Mustaqil ish avvalo geografiya o’qituvchisidan, shuningdek o’quvchilardan muayyan tayyorgarlik talab etadi. Mustaqil ishga o’quvchilarni dars jarayonida oddiy, elementar ishlardan, sekin-asta murakkablashtirib o’rgatib borish lozim. O’qituvchi o’quvchilarni dastlab darslik matni, illyustratsiyalari, topshiriqlari bilan ishlashga, kartani o’qiy olish va undan mustaqil foydalanishga, rasm va chizmalar bilan ishlashga, spravochnik va lug’atlar, geografiya atlaslari oxiridagi nomlar ko’rsatkichidan foydalanishga, tabiat hodisalarini kuzatish va kuzatish natijalarini ishlab chiqishga, biron geografik ob’yektga reja asosida xarakteristika berishga, konspekt tuzishga o’rgatib borish lozim. Yuqoridagi ishlarni bajarishga oid muayyan ko’nikma egallangach, o’quvchilarga boshqa, murakkabroq mustaqil ishlarni tavsiya etish mumkin.

Agar o’quvchilar mustaqil ishlarni bajarishga oid yetarli tayyorgarlikka, muayyan ko’nikma va tajribaga ega bo’lmasalar, ular mustaqil ishlarni bajarishda qiynaladilar, kutilgan samaraga erishib bo’lmaydi. O’quvchilar bajaradigan mustaqil ishlarga quyidagi metodik talablar qo’yiladi: 1. Mustaqil ish o’quvchilar qobiliyati va tayyorgarligiga mos, ular uddasidan chiqa oladigan, ayni vaqtda ularning fikrlash qobiliyatini, ijodiy tashabbusini rivojlantiradigan bo’lishi kerak. 2. O’quvchilarning mustaqil ishlari ilgari egallagan bilim, ko’nikma, shuningdek tajribalaridan foydalanishini taqozo etadigan hamda, ularni yanada rivojlantiradigan bo’lishi lozim. 3. Mustaqil ishlarning turi va mazmuni o’quvchilarning yosh xususiyatlari, ularning tayyorgarligiga va induvidual xususiyatlariga mos kelishi shart. 4. Mustaqil ishlar mazmuni xilma – xil va qiziqarli bo’lishini nazarda tutish kerak. Ularning natijasi o’quvchilarga yangilik berishi shart. 5. Har bir mustaqil ish natijasi o’z vaqtida tahlil qilinishi, muhokama qilib baholanishi, mustaqil ish natijalaridan esa ta’lim jarayonida foydalanish maqsadga muvofiqdir. Mustaqil ishlar quyi sinflardan yuqori sinflarga asta - sekin murakkablashib borishi lozim. Tabiiy geografiya boshlang’ich kursida tabiat hodisalarini mustaqil kuzatish bo’yicha quyidagicha topshiriqlar berilishi mumkin: a) ob - havoning o’zgarishini; b) o’simlik va hayvonlardagi mavsumiy o’zgarishlarni; v) quyoshning gorizontdan balandligini mustaqil kuzatish. “Reja va karta” mavzusida: - joyning rejasini mustaqil o’qish; - topografik diktant yozish; - kompas yordamida azimutlarni belgilash va azimut bo’yicha ob’yektlarni topish;

- uncha katta bo’lmagan joyni ko’z bilan chamalab rejasini olish; - masshtab yordamida globus va O’zbekiston kartasidan oraliqlarni o’lchash. Materiklar va okeanlar geografiyasi kursida o’quvchilarning mustaqil ishlari uchun oddiy xulosalar chiqarishga oid topshiriqlar berish mumkin. Masalan: turli iqlim tiplarini xarakterlovchi raqamli ko’rsatkichlar asosida o’quvchilar (ilgari egallagan bilimlarga tayangan holda) iqlim tiplarini aniqlashlari, tegishli xulosalar chiqarishlari mumkin. O’quvchilardan quyidagi topshiriqqa ham javob talab etish mumkin: “Atlasdagi tegishli mavzuli kartalarni tahlil qilib, Shimoliy Amerikaning 50 o va 60 o sh. k. lari oralig’idagi Tinch okean sohilining iqlimi va uning tarkib topishiga ta’sir etuvchi omillarni aniqlang”. O’zbekiston geografiyasi kursida mustaqil ishlar yanada murakkablashib, ta’lim jarayonidagi salmog’i ortib boradi. O’quvchilardan sabab-oqibat bog’lanishlarni belgilashni talab etish mumkin. Masalan, Sharqiy Yevropa tekisligi iqlimini xarakterlashda, territoriya iqlimining shimoli g’arbdan janubi sharqqa tomon kontinentlashib borishining sabablarini tushuntirib berishni o’quvchilardan talab etish mumkin. O’quvchilarning mustaqil ish bajarishdagi faolligi, ishning samarasi ko’pincha beriladigan topshiriqqa ham bog’liqdir, binobarin, mustaqil ish topshiriqlariga muayyan talablar qo’yiladi: 1. Muhim tushuncha, sabab - oqibat bog’lanishlar, dunyoqarash, g’oyalarni aks ettirishga, ya’ni kurs mavzularining ta’limiy - tarbiyaviy maqsadlarini bajarishga yo’naltirilgan bo’lishi mumkin. 2. Topshiriqlar bilimlarning barcha komponentlarini qamrab olgan bo’lishi kerak. 3. Turli ta’lim vositalari: darslik, qo’shimcha adabiyotlar, turli mazmundagi geografik kartalar bilan birga suratlar, rasmlar, ekranli qo’llanmalar, televideniya eshittirishlari, foydali qazilmalar, namunali gerbariylar, statistik ma’lumotlar bilan mustaqil intilish ko’nikmalarni shakllantirishni ta’minlash.

4. O’quvchilarning bilim qobiliyatlarini rivojlantirish va ijodiy fikrlashga imkon berish. 5. O’quvchilarda geografiyaga qiziqish uyg’otish. O’quvchilarning mustaqil ishlari o’ylab tuzilgan topshiriqlar sistemasi asosida va muntazam ravishda olib borilgandagina samara beradi. Mustaqil ish turlari. Mustaqil ishlar sistemasini mustaqil ish turlari bo’yicha chiqish yaxshi samara beradi. Mustaqil ish sistemalarini quyidagi turlarga bo’lish mumkin. I. Geografiya kurslari bo’yicha: 1. Tabiatshunoslik 2. Tabiiy geografiya boshlang’ich kursi 3. Materiklar va okeanlar geografiyasi: 4. O’rta Osiyo tabiiy geografiyasi 5. O’zbekiston tabiiy geografiyasi 6. O’zbekistonning iqtisodiy va ijtimoiy geografiyasi 7. Jahonning iqtisodiy va ijtimoiy geografiyasi. Har bir geografiya kursidagi mustaqil ish topshiriqlari mavzular bo’yicha ishlab chiqilishi maqsadga muvofiqdir. II. Bilim komponentlari bo’yicha: 1. Umumiy tushunchalarni shakllantirish. 2. Xususiy tushunchalarni shakllantirish. 3. Geografik bilimlarni shakllantirish. 4. Geografik ko’nikmalarni shakllantirish. 5. Geografik faktlar bilan ishlashga o’rgatish. 6. Sabab – oqibat bog’lanishlarni aniqlashga o’rgatish. 7. Geografik qonuniyatlarni shakllantirish. 8. O’quv faoliyati usullarini shakllantirish III. Didaktik maqsadlar bo’yicha. 1. Tayanch bilim va ko’nikmalarni tiklash

2. O’rganilgan o’quv materiallarini mustahkamlash 3. Yangi bilim va ko’nikmalarni egallash 4. Bilim va ko’nikmalarni sistemaga solish. IV. Bilim manbalari bo’yicha: 1. Darslik bilan ishlash 2. Geografik kartalar bilan ishlash 3. Yozuvsiz kartalar bilan ishlash 4. Ta’limning texnika vositalari (diafilm, diapozitiv, kinofilm, kodoskop) bilan ishlash. 5. Kompyuter texnikasi bilan ishlash. 6. Tarqatiluvchi didaktik materiallar (foydali qazilma namunalari, gerbariylar) bilan ishlash. 7. Qo’shimcha adabiyotlar (gazeta, jurnal, xrestomatillar) bilan ishlash. 8. Statistik ma’lumot va raqamli materiallar bilan ishlash. 9. Illyustratsiyalar bilan ishlash. 10. Tabiat hodisalarni kuzatish va kuzatish materiallarini ishlab chiqish. Mustaqil ishlarning sanab o’tilgan turlaridan, geografiya o’qituvchisi o’z imkoniyati, o’quvchilarning tayyorgarlik darajasi, o’rganiladigan kursning mazmuni va o’quv moddiy baza (ta’lim vositalari)ning mavjudligiga qarab foydalanishi maqsadga muvofiqdir. Mustaqil ishlarning ayrim turlarining bajarilishiga to’xtab o’tamiz. Tabiiy geografiya kurslarida va regional kurslarda o’quvchilar quyidagi mustaqil ishlarni bajarishlari mumkin. 1. Biron mavzuga oid o’quv kinofilmni ko’rib chiqqach, ilgari egallagan bilim va tajribaga tayanib berilgan topshiriqlarga javob berish. 2. O’rganilgan bilim mazmunini aks ettiruvchi misol va xulosalarni darslik matnidan topish. 3. Darslik illyustratsiyasi, sxemalari va raqamli materiallarini tahlil qilib, topshiriqqa javob tayyorlash. Darslik matni bo’yicha hikoya rejasini tuzish.

4. Atlas kartalaridan muhim ob’yektlarni belgilash, kartalarni qiyoslab xulosalar chiqarish. 5. Ta’lim vositalari bilan mustaqil ishlash. O’quvchilar ta’lim vositalarini sinchiklab ko’rib chiqadilar, topshiriqlarga javob beradilar, xulosalar chiqaradilar. 6. Tabiat hodisalarini kuzatadilar, kuzatish natijalarini ishlab chiqadilar, tegishli xulosalar chiqaradilar. 7. Ilgari egallagan geografik bilimlar asosida ob’yekt va hodisalarni mustaqil qiyoslab, tegishli xulosalar chiqarish. Masalan, Yevrosiyo relyefi va iqlimi haqida egallagan bilimlariga tayanib, o’quvchilar G’arbiy Yevropa bilan Sharqiy Osiyo daryolari xususiyatini, rejmini mustaqil aniqlashlari mumkin. 8. Geografik kartalar bilan olib boriladigan mustaqil ishlar hajmi kengaytiriladi, o’quvchilar foydalanadigan kartalar miqdori ko’paytiriladi. Tematik kartalar o’zaro qiyoslanib, xulosalar chiqariladi. 9. Yozuvsiz kartalarga tushirilgan ob’yekt va hodisalarning xususiyatlarini so’zlab berish talab etiladi. Umuman o’quvchilar bajaradigan barcha mustaqil ishlarni maqsadga ko’ra asosan 3 guruhga bo’lish mumkin. 1. Ko’nikmalarni amalga tatbiq etadigan va rivojlantiradigan ishlar: adabiyotlar bilan ishlash, hodisalarning asosiy belgilarini va geografik ob’yektlarning o’ziga xos xususiyatlarini aniqlash, nazariy bilimlarini o’quvchilarga hali ma’lum bo’lmagan yangi fakt va hodisalarga tadbiq etish. 2. O’quvchilarning faoliyati jarayonida ularning faolligini oshiruvchi ishlar: aqliy harakat usullaridan foydalanuvchi mashqlar. 3. O’quvchilarning bilish faoliyatlarini rivojlantiruvchi va bu jarayonda yangi bilim, ko’nikma va malakalarni shakllantiruvchi ishlar. Didaktikada o’quvchilarning mustaqil ishlarini asosan 3 bosqichga bo’lish mumkin. (tayyorgarlik nuqtai nazariyadan) 1. Mustaqil ishga tayyorlovchi dastlabki mustaqil ishlar (ularni bajarish usullari, qoidalari, sinfda o’rgatiladi.)

2. O’qituvchining bevosita rahbarligi ostida bajariladigan yarim mustaqil ishlar. 3. Haqiqiy mustaqil ishlar. Mustaqil ishlar oddiydan asta-sekin murakkablashtirib boriladi. Mustaqil ishlarning murakkablashib borilishini M.K.Kavalevskaya 3 bosqichga bo’lgan: 1. Yangi fakt va hodisalarni izlashni talab etuvchi nisbatan yengil topshiriqlar. Bular “qayerda?”, “qay vaqtda?”, “qancha?” degan savollarga javob beruvchi topshiriqlarni o’z ichiga oladi. Masalan: “O’zbekistonning qayerlarida temir, ruda konlari joylashganligini aniqlang”, “O’zbekistonning qayerlarida yirik GESlar va GRSlar qurilgan?” 2. Geografik hodisalarning sabab –oqibatlarni belgilash va tushuntirishni talab qiluvchi nisbatan murakkabroq topshiriqlar. 3. Fakt va hodisalarni umumlashtirishni talab etuvchi nazariy yo’nalishdagi muhim va qiyin topshiriqlar. Bunday topshiriqlar umumiy tushuncha, qonuniyatlar va ish usullarini tushintirishni nazarda tutadi. Mustaqil ishlarni olib borish metodlari. Mustaqil ishlarni o’tkazish o’rni va metodlari o’quv materiali, topshiriqlarni qaysi maqsadda bajarilishiga qarab har xil bo’ladi. Masalan: tayanch bilimlarini qayta tiklashga oid topshiriqlar ko’pincha yangi materialni o’rganish oldidan bajariladi. Bunday topshiriqlar geografiya darsliklarida, deyarli har bir mavzu oldidan beriladi. Tayanch bilimlarni qayta tiklashga oid topshiriqlar yangi materialni o’rganish jarayonida ham bajarilishi mumkin. Geografiya kursida o’quvchilar juda ko’p matematik kartalar bilan ishlaydilar. O’quvchilarning matematik kartalarni o’qiy olishga, kartalarda geografik ob’yekt va hodisalarni “ko’ra olishga”, kartadan bilim manbai tarzida foydalanishga o’rgatib borish lozim. Ob’yekt va hodisalarni karta asosida xarakteristika berish uchun o’quvchilar bilan dastlab uning rejasini ko’rib chiqish va reja punktlarini bajarish bo’yicha metodik ko’rsatma berish talab etiladi. Yuqoridagi ko’rsatmalar va tayyorgarlikdan, o’quv ish usullarini egallaganlaridan keyin o’quvchilar mustaqil ish bajarishga kirishishlari mumkin.

Mustaqil ishlarning samarasi, o’quvchilarning tayyorgarligiga, o’qituvching ijodiy faoliyati, mahorati, tajribasi va qamrov doirasiga bog’liq. O’zbekiston geografiyasini o’rganishda mustaqil ishlarni tashkil etish. Ta’lim uslublari o’quvchilarning ijodiy faoliyatini rivojlantirishda ularning mustaqil dunyoqarash va e’tiqodini tarbiyalashda muhim rol o’ynaydi. Geografik qonuniyatlarni tabiat hodisalariga ta’sir etuvchi omillarni yoritishda O’zbekiston hududining rel’yef xususiyatlarini vujudga kelishi, iqlimning tarkib topishi, organik dunyosini moslashishini o’rganishda tushuntirish usulidan foydalaniladi, yoki o’qituvchi geografik ob’yektlarni va landshaftlarni tasvirlashda hikoya usulidan foydalanadi. Uning fikri g’oyaviy va mantiqiy asoslar, ifodali va badiiy bo’lsa yaxshi natija beradi. Hikoya 10-15 minut davom etadi. O’zbekiston tabiiy sharoitini o’rganishda boshqa o’lkalarning tabiiy sharoiti bilan taqqoslab o’rganiladi. Masalan, O’zbekistonning maydonini boshqa mamlakat maydoniga, tog’larning tabiiy xususiyatlarini Al’p, Karpat tog’lariga taqqoslanadi. Iqlimini, daryolarini o’rganishda ham bu usuldan foydalaniladi. Suhbat o’qituvchining va o’quvchining javobi asosida tashkil etiladi. Suhbat davomida o’qituvchi o’quvchilar fikrini o’rganilayotgan geografik ob’yektni o’ziga xos xususiyatlarini xodisalarning asosiy belgilarini aniqlashga jalb qiladi. Suhbat usuli yangi bilimlarni egallash, xulosalar chiqarishda, kuzatish materiallarini ishlab chiqarishda o’rgangan materialni takrorlashda o’quvchilar uchun muhim ahamiyatga ega. Og’zaki bayon qilish va suhbat usulidan foydalanilganda o’quv ko’rgazmali qurollari, texnika vositalaridan foydalanilganda ham yuqori saviyali bo’lish mumkin. O’zbekiston tabiiy geografiyasidagi turli mazmundagi: tabiiy, ekologik, iqlim, tuproq, o’simlik kartalaridan foydalanish tabiat mintaqalari landshaftlarini tasvirlovchi rangli suratlar, tog’ jinslari, tuproq namunalari, o’simlik namunalari, o’quv filmlari aniq tasavvur hosil qilishda, bilimlarni ongli ravishda o’zgartirishda yordam beradi.

Darsda sinf doskasidan ham foydaliniladi.bunda geografiyadan nazariy bilimlar chizma va rasmlar bilan boyitiladi. Chizilayotgan rasmlar o’quvchilarning ko’z oldida chiziladi, bu ularning bilim olishini faollashtiradi. Mustaqil ish usullari. Yangi materialni o’zlashtirishda o’quvchilar tomonidan bajariladigan ishlardan biri mustaqil ishlardir. Bu usul yangi bilimlarni amalga tatbiq eta olishdan iborat. Psixolog va pedagoglarning ta’kidlashicha, o’quvchi bilim olishda mustaqil ishlashni o’rganmasa bilimi yuzaki bo’ladi. Mustaqil ish bilan amaliy ish o’rtasida farq bor. Amaliy ish karta bilan ishlash, tabiat xodisalarini kuzatish meteorologik asboblar bilan kuzatish, geografiyaga oid usullar bilan tanishib ko’nikma hosil qilishdan iborat. Amaliy ishdan ko’zlangan maqsad nazariy bilimlarni amalda tatbiq etish o’rganilgan materialni puxtaroq tushunishdir. Amaliy ishlash yakka tartibda va guruhlar tarzida bo’lishi mumkin. Mustaqil ishlar esa yangi materialni o’rganish darslik va qo’shimcha adabiyotlar bilan ishlash kartografik ko’rgazmali qurollar bilan ishlash ma’ruzalar tayyorlash kabilarni o’z ichiga oladi. Mustaqil ishdan maqsad nazariy bilimlarni egallash qonuniyatlarni belgilash bilim olish ko’nikmalarini hosil qilishdan iborat. Yakunlovchi tayyorlashda ham o’quvchilar amaliy ishdan foydalanishi mumkin. O’zbekiston tabiiy geografiyasini o’rganishda mustaqil ishning bir necha turi bor: 1. Darslik bilan ishlash:  Matn rejasini tuzish;  Ayrim materiallarini mustaqil o’rganish;  Darslik matniga bog’langan jadvalni o’rganish;  Mashq va topshiriqlarni bajarish; 2. Yozuvsiz karta bilan ishlash:  Masshtabni o’qish;  Tabiiy geografik oblastlarni karta yordamida tasvirlash;  Hududga karta orqali geografik ta’rif berish;  Yozuvsiz karta bilan ishlash.

3. O’qituvchi o’quv materiallarini bayon qilayotganda bajaradigan mustaqil ishlar:  Hikoya rejasini tuzish;  Chizmalar chizish;  Yozuvsiz kartani to’ldirish. 4.O`zbekiston yoki o’z o’lkasi tabiatini kuzatish:  Ob –havoni kuzatish;  Gidrologik tarmoqlarni kuzatish;  Fenologik (fasliy) kuzatish  Tog’ jinslaridan namunalar to’plash;  O’simlikdan namuna olish;  Relyefni o’rganish. 5. Ko’rsatmali qo’llanmalar bilan mustaqil ishlash:  Rasm va chizma bilan hududning tabiatini tasvirlash  O’simlik va foydali qazilma namunalari bilan ishlash  Ekranga tushiriladigan qo’llanma bilan ishlash 6.Qo’shimcha adabiyot bilan ishlash:  O’qituvchi tavsiya etgan adabiyotni o’qib konspeklashtirish 7. Raqamli materiallar bilan ishlash:  Diagramma ,grafik chizmalar chizish;  Jadvallarni tahlil qilish; O’zbekistonni tabiiy geografiyasini o’rganishda profillardan ham foydalaniladi. Uni chizayotganda O’zbekiston tabiiy geografiyasi darsligi va kartalaridan foydalaniladi: 1. Relyef (profil) kesmasi; 2. Iqlim (profil) kesmasi; 3. Tuproq va o’simlik (profil) kesmasi; 4. Kompleks (profil) majmuali kesma.

Похожие

Umumiy o'rta ta'lim maktablarining geografiya darslarida «qarorlar shajarasi» metodidan foydalanish

Geografiya darslarida she`rlar va topshiriqlardan foydalanish qo`shimcha adabiyotdan foydalanish

Ishlab chiqarishning ijtimoiy tashkil etish shakllari

Siyosiy geografiya

Tarixiy geografiya