Geografik fazo, unung tuzilishi va xususiatlari - География - Рефераты

Geografik fazo, unung tuzilishi va xususiatlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

192.5 KB

Geografik fazo, unung tuzilishi va xususiatlari Reja: 1. Geografik fazo va uning tuzilishi. 2. Yaqin Koinot. 3. Yuqori atmosfera. 4. Geografik qobiq. 5. Yerning yuza po`sti.

Asosiy tayanch tushuncha va terminlar: fazo, Yer atrofi fazosi, geografik fazo, Yaqin Koinot, atmosfera. Yerning sun’iy yo`ldoshlari, odamlar boshqaadigan stansiyalar, meteorologik raketalar yordamida olinganatmosfera yuqori qatlamlarining ishonchli fizikaviy tavsiflari olindi. Bu yerda geografik qobiqni Quyosh shamoli, rentgen va ultrabinafsha nurlarining bevosita ta’siridan himoya qiladigan ko`pgina qalqonlar (ekranlar)ning mavjudligi aniqlandi. Magnitopuza bilan chegaralangan magnitosfera amalda butun Yer sayyorasi sistemasidan tashkil topgan. Shu sabali sayyoralararo fazoning bu qismini Yer fazosi deb atash mumkin, chunki bu fazodan tashqarida Yerning Koinotga ta’siri (gravitatsiya maydoni bundan mustasno) deyarli sezilmaydi. Koinotning Yer tomonidan o`zgartirilgan qismida, ya’ni quyi chegarasi Yerdan 1 500 – 2 000 m balandlikda o`tadigan Yaqin Koinotda va Yuqori atmosferada, Yer po`stida va geografik qobiqda sodir bo`ladigan jarayonlar va hodisalarning mujassam bog`liqliklarini e’tiborga olgan holda M.M. Yermolayev (1967) bu fazoni geografik fazo deb atagan. Uning fikricha, geografik fazo – Yar magnit maydonining yuqori chegarasidan (10 5 km atrofida) Moxorovichich yuzasigacha tarqaladigan tabiiy sistemadir (1 – rasm). Geografik fazo geografik qobiqni o`z ichiga olgan holda uni o`rab turadi.Gografik fazoda Koinotning modda va energiyaasi, shuningdek Quyosh va Yer bag`irlarining moddalari o`zgartiriladi va shu asosda geografik qobiqqa bevosita ta`sir ko`rsatadi. Koinot ta’sirlari Yer tomonidan passiv holda o`zlashtirilmaydi. Yerning Koinotda mavjudligi va uning sayyora sifatidagi faqat o`ziga xos hususiyatlari uning atrofidagi fazo uchun me’yoriy bo`lgan tavsiflarini o`zgartiradi. Zichlashgan yadroning mavjudligi Yerda magnit maydonining bo`lishiga va buning oqibatida radiatsiya mintaqasining vujudga kelishiga sabab bo`ladi. Chunki Oy, Merkuriy, Mars kabi (radiusi 6 000 km dan kam bo`lgan) Koinot jismlarida zichlashgan yadroning yo`qligi sababli ular magnit maydoniga ham, radiatsiya mintaqalariga ham ega emas.

Yer bag`irlarida massalarning notekis taqsimlanishi assimetriyaga sabab bo`ladi. Yerning gravitatsiya maydoni tuzilmasining xilma – xilligi tufayli Yerga tushadigan meteorit jismlar oqimining qayta taqsimlanishiga olib keladi, Yerning Quyosh sistemasidagi boshqa jismlar bilan o`zaro ta’sirini murakkablashtiradi. Bu holat Yer po`sti harakati va deformatsiyasi shakllarida o`z ifodasini topmay qolmaydi. Koinot nurlari singdirish imkoniyati suvning 10 – metrlik qatlamiga teng bo`lgan atmosfera qatlamlarini yorib o`tib, ikkilamchi nurlar “jala”siga aylanadi. Shunday qilib, Yerning bevosita yuzasida va yuzasidan tashqarida Yer va Koinot omillari orasidagi o`zaro ta’sir yaqqol namoyon bo`ladi. Yer yuzasidan tashqarida sodir bo`ladigan jarayonlar geografik hodisalarning imkoniyatlarini belgilaydi, bevosita yuzada sodir bo`ladigan jarayonlar esa geografik hodisalarni boshqaradi. Geografik fazo geografik qobiqni o`z ichiga olgan holda uni o`rab turadi. Geografik fazoda Koinotning modda va energiyaasi, shuningdek Quyosh va Yer bag`irlarining moddalari o`zgartiriladi va shu asosda geografik qobiqqa bevosita ta’sir ko`rsatadi. Yerning geografik (magnit va gravitatsiya) maydonlarining tashqi chegarasi geografik qobiqning chegarasini hosil qiladi. Geografik fazo Yerni assimetrik holda ishg`ol etadi. Bu assimetriya geografik fazoning Quyoshga nisbatan teskari tomonga cho`zilganligida yaqqol namoyon bo`ladi. Geografik fazoning Yerga nisbatan eng yaqin chegarasi Yerdan 60 000 km uzoqda o`tadi, teskari qismi esa Yerdan bir necha yuz marta ko`proq masofada turadi.

1 – rasm. Geografik fazo (M.M.Yermolayevdan, 1967) 1 – Yer, 2 – Oy orbitasi, 3 – magnitopauza, 4 – geografik fazo, 5 – Quyosh shamoli, 6 – urilma (zarbaviy) to`lqin fronti, 7 – turbulentlik oblasti, 8 – neytral tekislik, 9 – ichki (proton) radiatsiya mintaqasi, 10 - yuqori radiatsiyaning Yer atrofi oblasti, 11 – eng tashqi radiatsiya mintaqasi. Geografik fazoning tashqi chegarasi magnitosferaning chegarasidan iborat. Quyosh shamoli geomagnit maydoni bilan o`zaro ta’sirda bo`lib, geografik qobiqda o`ziga xos hodisalarni vujudga keltiradi. Magnitosfera geografik qobiqni Quyosh shamolining zaryadlangan zarralari (plazma)ning oqimidan va Koinot zarralaridan asraydi. Bu zarralar magnitosferaning magnit chiziqlari bo`ylab Yerning magnit qutblariga yo`naladi. Juda uzoqdan keladigan bu nurlar va zarralar qutbiy yog`dular, magnit bo`ronlari, havoning jonlashuvi, atmosfera kislorodi va azotning molekula holatdan atom holatiga o`tishi kabi ko`plab hodisalarga sabab bo`ladi. Quyosh dog`lari paydo bo`lishining siklligi Yerdagi havo massalari sirkulyatsiyasi sajiyasiga ta’sir ko`rsatadi. Koinot zarralari geografik qobiqqa qisman kirib keladi va organizmlarning rivojlanishiga muhim ta’sir ko`rsatadi. Ultrabinafsha radiatsiya geografik qobiq va

uning organizmlarining ichki himoyasi bo`lgan ozon qatlamida tutib qolinadi. Uzun to`lqinli radiatsiya (“yorug`lik nurlari”) geografik qobiqqa erkin kirib keladi va fotosentez jarayonini amalga oshirgan holda atmosferani hamda okeanni kislorod bilan ta’minlaydi. Shunday qilib, geografik fazo geografik qobiqqa tashqi va ichki ta’sir ko`rsatadi. Geografik fazoning tashqi ta’siri juda katta bo`lib, u muhim himoyaviy ahamiyatga ega; ichki ta’siri esa Yer bag`irlarining geografik qobiqqa ko`rsatadigan ta’sirida namoyon bo`ladi. Yer bag`irlarining energiyaasi tufayli uning yuzasining qiyofasi – relyef shakllanadi. Yer bag`irlarini Okeanning kimyoviy hossalarini belgilaydigan xilor tuzlarini va boshqa kimyoviy moddalarni ajratadi. Ta’kidlash joizki, M.M.Yermolayev (1975) geografik fazoni landshaft qobig`iga oxshatadi va uni geografiyaning o`rganish ob’yekti sifatida qaraydi. M.M.Yermolayev nazarda tutgan geografik fazo geografik qobiq uchun tashqi fon (muhit)ni hosil qiladi. Shu sababli I.V.Kput (1978) geofizik fazoni keng mazmundagi geologik fazoga, F.N.Milkov esa geofizik fazoga to`g`ri keladi, deb hisoblashgan.

Похожие

Markaziy Osiyo hududining geografik tuzilishi, rel`yefi va foydali qazilmalari

Kartografiya va geografik xaritalar

Geografik qobiq va uning xususiyatlari

Geosiyosiy va siyosiy geografik tadqiqotlar

Geografik qobiqda simmetriya va dissimetriya