Dehqonchilik tarmoqlari geografiyasi - География - Рефераты

Dehqonchilik tarmoqlari geografiyasi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

80 KB

D ehqonchilik tarmoqlari geografiyasi Reja: 1. Umumiy ma`lumotlar. 2. Donli ekinlar. 3. Texnika ekinlari. 4. Bog`dorchilik. 5. Sabzovotchilik va polizchilik.

Dehqonchilikka don xo`jaligi, texnik ekinlar va kartoshka yetishtirish, sabzavotchilik, polizchilik, bog`dorchilik va u zumchilik kiradi. Don xo`jaligi Don xo`jaligi aholini don bilan, chorvachilikni esa ozuqa bilan ta`minlaydi. Don ekinlariga bug`doy, javdar, makkajo`xori, suli, arpa, grechka, sholi va dukkakli don ekinlari kiradi. Bu g` doy jahon aholisining deyarli yarmi uchun asosiy oziq manbai bo`lib hisob lanadi va don ekinlarining 28 foizini tashkil qiladi . Bug`doy pastro q har oratda o`sa boshlaydi, « qora » sovu qq a birmuncha chidamli, o`sish davri q is q a. Q ur g` o q chilikka chidamli emas, ammo erta o`sa boshlagani va yetilish davri q is q a bo`lgani uchun yoz q uru q va issiq bo`ladigan rayonlarda ham yetishtiriladi. Bu g` doy 70 dan ortiq mamlakatda yetishtiriladi, ammo uning 80 foizi fa q at to`rtta davlatda yetishtiriladi: Xitoy, AQSH, Kanada, Argentina, Avstraliya, X indistoi, Rossiya. Eng yirik bug`doy ekiladigan mintaqalar AQSH va Kanada dashtlaridadir. Makkajo`xori ham don, ham oziq sifatida yetishtiriladi. Ertapishar o`simlik, 10—12° har oratda o`sa boshlaydi, sovuqqa chidamsiz, su g` orilsa juda yuqori hosil beradi. Jahonda yetishtiriladigan donli ekinlarning 25 foizini tashkil qiladi . Makkajo`xori yetishtirish bo`yicha AQSH dunyoda birinchi o`rinda turadi. Jahon bozoriga yetishtirilgan ma x sulotning 10—15 foizi chiqariladi. Makkajo`xori eksport qiladi gan davlatlar AQSH, Kanada, Argentina, Avstraliya, Frantsiya; import qiladi gan davlatlar G` arbiy yevropa davlatlari, Yaponiya, Rossiya. Sholi ham insoniyatning yarmi uchun asosiy oziq manbai bo`lib hisob lanadi va jahonda yetishtiriladigan don ekinlarida uning salmo g` i 25 foizni tashkil qiladi . Suvni ko`p talab qiladi , 12—15° har oratda o`sa boshlaydi, tropik kengliklarda ko`proq ekiladi. Shu sababli, sholining 90 foizi Janubiy va Janubi-Shar q iy hamda Shar q iy Osiyo davlatlarida yetishtiriladi. Jahonda yetishtiriladigan sholining 38 foizi Xitoyda, 20 foizi X indistonda e k iladi. Bundan tashqari, Yaponiya,

Indoneziya, Bangladesh, Tailand, Filippin davlatlarida ham asosiy don ekini hisoblanadi. Javdar hozir gi paytda kamro q ekiladi, u sovu qq a, qur g`oqc hilikka chidamli, past har oratda o`sa boshlaydi, tez pishadi. Shimoliy o`lkalarda ko`pro q ekiladi. Suli va arpa erta pishadi. Arpa past har oratda o`sa boshlaydi, « qora » sovu qq a chidamli, tez pishadi. Suli ham past haroratda rivojlana boshlaydi, ammo o`sish davri uzo q ro q , q urg`o q chilikka chidamsiz. Nordon tuproqlarda ham o`sa beradi. Shimoliy o`lkalarda arpa sulidan ko`pro q ekiladi, chunki « qora » sovu qq a chidamli va tezpishar bo`lganligi uchun q is q a yoz sharoitida pishib yetiladi. Arpa shuningdek tog`larda ham ko`p ekiladi. Tari q birmuncha yuqori haroratda rivojlana boshlaydi, sovuqqa chidamsiz, q urg`o q chilikka chidamli. Q uru q dasht, mo`l va chala cho`llarda ko`pro q ekiladi. Grechixaning o`sish davri q is q aroq, (70—85 kun), rivojlanish har orati 8°. Shuning uchun kech e k iladi. Asosan o`rmon zonasining janubiy qism ida ekiladi. Dukkakli don ekinlariga no`xat, mosh, loviya, yasmi q kiradi. T e xnika ekinlari Sanoatda xom ashyo sifatida ishlatiladigan qishloq xo`jalik ekinlari texnik ekinlar deb ataladi. Texnik ekinlar sanoatni turli tarmoqlariga: to`qimachilik (tolali ekinlar), yo g ` sanoatiga (moyli ekinlar), k and sanoatiga (shakar moddasi bor ekinlari), oziq- ovqat sanoatining boshqa ba`zi bir tarmoqdariga (choy, ) , tamaki va farmatsevtika sanoati uchun xom ashyo beradi. Tolali ekinlar, asosan to`qimachilik sanoati uchun xom ashyo beradi va unga paxta, zi g ir ham da kanop kiradi. Paxtachilik. Paxta to`qimachilik sanoati uchun asosiy xom ashyo hisob lanadi. Chigit birmuncha yuqori har oratda (15°) unib chi q adi, o`zo q rivojlanadi, shonalaydi, gullaydi va ko`sak tugadi. G` o`za 25—30° har oratda yaxshi rivojlanadi. 17—20° har oratda rivojlanishi susayadi. Shuning uchun u

issi q sevar va yoru g` sevar o`simlik hisob lanadi. Paxta mo`tadil mintaqaning janubiy qism larida, tropik ia subtropik mintaqalarning sug`oriladigan yerlarida etishtiriladi. Jahonda yiliga 15—17 mln.t. paxta tolasi yetishtiriladi. Asosiy paxta yetishtiradigan davlatlar quyida gilar: Xitoy, AQSH, X indiston, O`zbekiston. Zig`irchilik. Zi g` ir pastro q har oratda o`sa boshlaydi, shuning uchun ham erta ekiladi, o`sish (rivojlanish) davri q is q a. Shu hossalari bilan zi g` ir q ur g` o q chil x ududlarda yaxshi moslashgan bo`lib, tuproq q atlamidagi ba x orda to`plangan namdan foydalanib, q uruqro q mavsum boshlanguncha o`z taraqqiyotini tugallay oladi. Ammo ushbu hossalari uni shimoliy rayonlarda ham keng tar q alishiga imkon beradi. Yoz sal q in, yom g` irli va bulutli bo`ladigan rayonlardagina zi g` ir yaxshi sifatli tola beradi va hosil i yuqori bo`ladi. Bunday rayonlarda zi g` irning poyasi uzun va shoxlamaydigan navlari ekiladi. Dasht zonasining yoz q uru q va issi q keladigan joylarida esa zi g` irning poyasi kalta va sershox navlari ekiladi, bu navlardan asosan moy olinadi. O`rmon zonasida, ya`ni namgarchilik yuqori bo`lgan shimol va g` arbda zi g` ir juda yuqori hosil beradi. Eng shimoldagi rayonlarda zi g` irdan yuqori sifatli tola olinadi. Zi g` ir asosan q umo q tuproqlarda yaxshi rivojlanadi. Kanopchilik. Kanop tolasidan ar q on, kanop, da g ` al gazlama tayyorlanadi. Ushbu o`simlikning geografik tar q alishi juda keng. Zi g` ir kabi kanop ham turli iqlim mintaqalarida yetishtiriladi. Kanopning shimoliy va janubiy navlari bor. Shimoliy navlari o`rmon dasht zonasida ko`pro q ekiladi. Ushbu joylarda yo g` in nisbatan ko`p va kanop o`simligi sevadigan q umo q tuproqlar ko`proq tarqalgan (Masalan, O`rta Rossiya va Volga bo`yi q irlari). Kanopning janubiy navi mo`tadil mintaqaning janubida va subtropik mintaqada keng tarqalgan (O`rta Osiyo va Kavkaz davlatlarida va h.k. ) Kauchuk (kau — daraxt, uchu — oqish; tupi tilida) tanasidan juda ko`p tabiiy kauchuk olinadigan sharbati (lateks) bor daraxtdir (geveya, gvayula va h.k. )- Tabiiy kauchukning asosiy qism i Janubi-Shar q iy Osiyo davlatlarida (Malayziya, Indoneziya, Tailand) yetishtiriladi.

Moyli ekinlar. Moyli ekinlarga paxta, zi g` ir, kungabo q ar, serept gorchisasi, soya, rijik, kunjut, tung va zaytun daraxti, araxis kiradi. Bir q ancha ekinlar fa q at m oy olish uchun ekiladi. Ekinlarning moyi turli ma q sad l arda ishlatiladi. Moyli o`ruklarning chi q indisi (kunjarasi) chorva mollari uchun to`yimli oziqa bo`lib hisob lanadi. Kungabo q ar Rossiya va Ukrai n ada ko`pro q ekiladi. Bir oz issi q sevar, qur g` o q chilikka chidamli, yo g` ingarchilik kamroq bo`ladigan rayonlarda yetishtirsa bo`ladi. Jahonda kungabo q ar yetishtirish bo`yicha Rossiya yetakchi o`rinda. Soya yetishtirish bo`yicha ja x onda AQSH birinchi o`rinda turadi, asosan moy olish uchun ekiladi. Araxis yetishtirish bo`yicha X indiston yetakchi bo`lib, asosan moy olish uchun ekiladi, shuning uchun bu davlat araxis moyi ishlab chiqarish bo`yicha ham jahonda yetakchi. Zaytun daraxtidan yo g` olish bo`yicha Italiya birinchi o`rinda. Kunjut issi q talab bo`lib, Markaziy Osiyo va Kavkaz davlatlarida ko`pro q ekiladi. Ovqatbop yuqori sifatli moy beradi. Shakar olinadigan o`simliklar. Bunday o`simliklarga shakarqamish va q and lavlagi kiradi. Shakarqamish tropik mintaqada ko`pro q yetishtiriladi (Markaziy Amerika, Janubiy Osiyo). Jahonda shakarqamish yetishtirish bo`yicha Braziliya (250 mln t), X indiston (170 mln t), Kuba (70 mln t), Xitoy (50 mln t) va Meksika (40 mln t) yetakchi o`rinlarda turadi. Q and lavlagi asosan shimoliy mo`tadil mintaqada yetishtiriladi (Shimoliy Amerika, Yevropa). Q and lavlagi yetishtirish bo`yicha quyida gi davlatlar yetakchi: Ukraina (45 mln t), Rossiya (30 mln t), Frantsiya (30 mln. t), Polsha (26 mln. t), AQSH (23 mln. t). Tamakichilik mo`tadil mintaqaning janubiy qism i va tropik mintaqalarda rivojlangan (Lotin Amerikasi, Markaziy Osiyo, Janubiy va Janubi- G` arbiy Osiyo davlatlari). Choy subtropik va tropik mintaqalarda yetishtiriladi ( X indiston, Xitoy, Shri-Lanka, Indoneziya va h.k. ).

Kartoshka yetishtirish. Kartoshka asosan mo`tadil minta q ada yetishtiriladi (Shimoliy Amerika va yevropa davlatlari). Kartoshka yetishtirish bo`yicha Rossiya, Polsha, Xitoy yetakchi o`rinlarda turadi. Bog`dorchilik va uzumchilik Bog`dorchilik mo`tadil, subtropik va tropik mintaqalarda ko`pro q tarqalgan va tabiiy sharoitga qarab turli xil mevalar yetishtiriladi. Uzum yetishtirishda Italiya, banan, apelsin va limon yetishtirishda Braziliya, apelsin va limon yetishtirishda AQSH, mandarin yetishtirishda Yaponiya birinchi o`rinda turadi. Sabzavotchilik va polizchilik Sabzavot ekinlariga sabzi, piyoz, turp, shol g` om, pomidor, qalampir va boshqalar kiradi. Barcha davlatlarda sha har atrofida yaxshi rivojlangan. Poliz ekinlariga qovun, tarvuz, x andalak, q ovo q , bodring kiradi. Bularning hamma si (bodringdan tashqari) issiqsevar ekin hisob lanadi va asosan mo`tadil mintaqaning janubiy qism ida, subtropik va tropik mintaqalarda yetishtiriladi. Afrikaning janubiy tropik mintaqalarida yovvoyi tarvuzlar yetishtiriladi. Demak, dehqonchili k da tuproq iqlim sharoiti juda muhim omil bo`lib hisob lanar ekan. Ekinlarning rivojlanishiga, hosil dorligiga yoru g` lik, issiqlik va namlikning yetarli bo`lishi katta ta`sir ko`rsatadi. O`simliklarning har bir turi +10° har oratdan yuqori bo`lgan o`rtacha sutkalik har oratning ma`lum miqdorini va keraklicha namlik olishi kerak.

Adabiyotlar: 1. Ro`ziev A « Qishloq xo`jaligi ishlab chiqarish asoslari» Toshkent. 1990 yil 2. A.S.Soliev «Iqtisodiy geografiya asoslari» ma`ruza matni 3. O`zbekiston iqtisodiy va ijtimoiy geografiyasi Assonov G, Nabixonov M, Safarov I. Toshlkent 1994 yil 4. X.Vaxobov, M. Tillaboeva «Iqtisodiy geografiya asoslari» Toshkent, 2001 yil 5. www.ziyonet.uz

Похожие

O`zbekiston dehqonchilik tarmoqlari geografiyasi

Chorvachilik tarmoqlari geografiyasi

Yengil sanoat tarmoqlari geografiyasi

O`zbekistonning mashinasozlik majmui tarmoqlari geografiyasi

O`zbekistonning qishloq xo`jalik tarmoqlari geografiyasi