Amazoniya tabiatining asosiy xususiyatlari va ekologik muammolari - География - Рефераты

Amazoniya tabiatining asosiy xususiyatlari va ekologik muammolari

Загружено в:

15.10.2023

Скачано:

0

Размер:

512.5263671875 KB

Amazoniya tabiatining asosiy xususiyatlari va ekologik muammolari Reja: 1. Amazoniya tabiati. 2. Amazoniya tabiatining asosiy xususiyatlari. 3. Amazoniya tabiatining ekologik muammolari.

Amazonka o’rmonlari Janubiy Amerikada va 5.500.000 kvadrat kilometr o’simlik maydoniga ega . Amazonka havzasi o’rmonlar joylashgan bo’lib, biroz kattaroq bo’lib, 7 million kvadrat kilometrdan ko’proqni tashkil qiladi. Havza - bu Amazonka daryosiga quyiladigan maydon, ya’ni havzadagi suv oxir-oqibat Amazon daryosiga kiradi. O’rmon qoplami juda katta bo’lganligi sababli, Amazon yomg’ir o’rmonlari Janubiy Amerikaning to’qqiz mamlakatini qamrab oladi. Bularga 60% o’rmon o’rmonlari bilan Braziliya, 13% o’rmon bilan Peru, 10% bilan Kolumbiya va qolgan 17% Venesuela, Ekvador, Boliviya, Gayana, Surinam va Frantsiya Gviana G’arbiy Frantsiya Xududi. U Saraton tropikasi va Uloq tropikasi ekvatori o’rtasida joylashgan bo’lib, ular orasidan xayoliy chiziq o’tib, uni "tropik" yomg’ir o’rmoniga aylantiradi. Ikkala xayoliy chiziqlar orasidagi maydon tropiklar deb ataladi, shuning uchun tropik o’rmon deb nomlanadi. Amazon tropik o’rmonlarining iqlimi Yomg’ir o’rmonlari yil davomida yomg’irli fasllardir. Amazon o’rmonlarida yoz, qish, kuz va bahor kabi davriy fasllar mavjud emas. Tropik mintaqalardagi barcha er va o’simliklar bu fasllarni boshdan kechirmaydi. Buning o’rniga, tropik o’rmonlar ular yil davomida 26-30 ° S yuqori haroratni boshdan kechirishadi. Buning sababi shundaki, ekvatorning xayoliy chizig’i yil davomida 12 soatlik quyosh nurlari bilan kunning uzunligiga ta’sir qiladi. Shuning uchun fotosintezning asosiy tarkibiy qismi bo’lgan va yil davomida tropik o’rmonni yoritib turadigan quyosh nurlari doimiy ravishda ta’minlanadi. Umuman olganda, aynan shu hodisa tropik mintaqadagi haroratni minimal 22 darajadan maksimal 34 darajagacha ko’tarishiga olib keladi. Biroq, doimiy namlik darajasi tufayli o’rmon asosan nam. O’rmonning katta soyaboni tufayli 390

milliarddan ortiq daraxtlar , havo bo’g’iq va namlikni his qiladi, bu esa o’rmonga kirib borishni biroz qiyinlashtiradi. Amazon tropik o’rmonlarining ekotizimlari Amazon tropik o’rmoni dunyodagi eng katta ekotizimga ega. Ushbu ekotizim minglab kilometrlarga cho’zilgan va ekotizimning asosiy bazasi bo’lgan buyuk Amazon daryosi tomonidan oziqlanadi. Havzadagi o’rtacha harorat 26 daraja, namlik va yog’ingarchilik etarli , bu ekotizimga bevosita ta’sir qiladi. Ushbu issiq va nam iqlim har xil turdagi o’simlik va hayvonlarning mavjud bo’lishiga ta’sir ko’rsatdi, o’rmonlar flora va faunaning eng ko’p sonli turlarini, shu jumladan, yo’qolib ketish xavfi ostida bo’lgan turlarini yaratdi. Bundan tashqari, bu erda nafaqat yovvoyi hayvonlar, balki o’rmonda yashovchi aborigenlar ham yashaydi. O’rmon ekotizimi shunchalik kattaki, u butun sayyora atmosferasida uglerod miqdorini boshqarishga yordam beradi. Bu butun dunyo bo’ylab yoqilg’i sarfidan yillik uglerod chiqindilarining o’n baravaridan ko’prog’ini o’zlashtira oladigan Amazon havzasi bilan bog’liq. Yana nima, o’rmon har xil tuproq turlarini barqarorlashtiradi va shu bilan qo’shni hududlarda optimal ekinlar hosildorligini oshiradi. Yomg’ir o’rmoni transpiratsiya orqali suv aylanishini saqlab turishga yordam beradi va o’rmondan uzoq fermerlarga foyda keltiradi. Atmosferadagi yuqori namlikni oshirib, qurg’oqchilik kamayadi. Bularning barchasi ekotizim va atrof-muhit sharoitlari suv oqimini kamaytiradi, toshqinlarning oldini oladi. Buning sababi tuproqning barqarorligi va o’rmonda milliardlab daraxtlarning ildizlarini langarga bog’lashdir. O’rmonlar yog’ingarchilik rejimiga ham ta’sir qiladi, shuning uchun suv havzasidan minglab kilometr uzoqlikdagi hududlarda yil davomida mo’l-ko’l yog’ingarchilik bo’ladi. O’rmonlarni yo’q qilish

O’rmonlarni yo’q qilish Amazon yomg’ir o’rmonlari oldida turgan eng jiddiy muammolardan biridir. Oziq-ovqat qishloq xo’jaligi tashkiloti (FAO) ma’lumotlariga ko’ra , dunyodagi o’rmon qoplamining taxminan 50% yo’q qilindi. Amazonning bu tarzda ta’sirlanishining asosiy sabablari - bu aholi punktlari va qishloq xo’jaligini ekspluatatsiya qilish uchun er izlash. Har qanday suv havzasi atrofidagi er har doim qishloq xo’jaligi uchun mos keladi, chunki u ozuqaviy tarkibiga va tuproq unumdorligiga ega. Xuddi shu tarzda, o’rmon qoplamining mavjudligi gumus va suvni ushlab turish nuqtai nazaridan tuproqning sifatini yaxshilaydi, chunki tuproq eroziyasi ehtimolini qoldirmaydi. O’rmon tubi serhosil va to’xtatuvchi ta’sirga ega. Amazonda tuproq unumdorligi qisqa vaqt ichida osongina tugaydi va dalada ishlov berish juda qiyin. Buning sababi shundaki, qumli tuproq ingichka va shuning uchun qishloq xo’jaligi uchun mos emas. Shu sababli, dehqonlar juda yaxshi hosil olish uchun o’rmonda yangi joylarni izlashni davom ettirmoqdalar, bu esa o’rmonlarni yo’q qilish va degradatsiyaga olib keladi. Shu sababli, Amazon yomg’ir o’rmonlari boshqa o’rmonlarga qaraganda ikki baravar ko’p o’rmonlarni kesishga duch keladi. Umid qilamanki, ushbu ma’lumotlar bilan siz Amazon yomg’ir o’rmonlari, uning xususiyatlari va sayyoramizning ahamiyati haqida ko’proq bilib olasiz. Amazoniya o’rmonlarini 40 ming yong’in qamrab oldi. Braziliya prezidenti NNTlarni o’t qo’yishlarda, serxavotir Yevropani esa mustamlakachilikda ayblamoqda Braziliya prezidenti Jair Bolsonaru mamlakat armiyasiga Amazoniya o’rmonlaridagi yong’inlarni o’chirishda qatnashishga buyruq berdi. “Armiyadagi xizmat davomida men Amazonka o’rmonlarini sevishni o’rganganman va ularni himoya qilishda yordam berishni istayman”, — dedi Bolsonaru o’z telemurojaatida. Bir oyga mo’ljallangan operatsiyaga Braziliyaning olti

shtatidagi 44 ming nafar harbiy xizmatchini jalb etish rejalashtirilgan . Zarurat tug’ilsa, farmonning amal qilishi 24-sentabrdan keyin ham davom etadi. Bolsonaruning ushbu qarori uning avvalgi — maydoni butun Yevropadan kattaroq o’rmonlardagi yong’inlarga qarshi kurashish uchun Braziliyada yetarlicha resurs yo’qligi haqidagi bayonotlariga mutlaqo teskari. Amazonka o’rmonlarining 60 foiz maydoni Braziliyada, 13 foizi Peruda, 10 foizi Kolumbiyada, qolgan qismi Janubiy Amerikaning qo’shni mamlakatlarida joylashgan. Tropik o’rmonlardagi yong’indan ko’tarilayotgan tutun. Braziliya, Para shtati, 2019-yil 23-avgust. Foto: LETA Amazoniya o’rmonlari OAVda ko’pincha “sayyoraning o’pkasi” deb ta’riflanadi, chunki, ta’kidlashlaricha, fotosintez jarayonida ushbu o’rmonlar sayyoradagi kislorodning 20 foizga yaqinini ishlab chiqaradi — ayni vaqtda, qayd etish joiz, iqlim o’zgarishi bo’yicha mutaxassis Jonatan Folining ta’kidlashicha , amalda Amazoniya o’rmonlari sayyoradagi kislorodning 5 foizini ishlab chiqaradi, xolos. Shunga qaramay, Folining so’zlariga ko’ra, Yerdagi bioxilmaxillikning

yarmigacha bo’lgan qismi tropik o’rmonlarda, sezilarli darajada katta qismi esa aynan Amazoniyada joylashgan, shu bois yong’inlar bilan bog’liq xavflarni e’tiborsiz qoldirib bo’lmaydi. Bu o’rmonlar atmosferadagi karbonat angidrid gazining 25 foizgacha bo’lgan qismini yutadi, deb hisoblaniladi. Ekologlarning hisob-kitobiga ko’ra , yil boshidan beri yong’inlar soni 2018- yilning mos davriga nisbatan 82 foizga va so’nggi sakkiz yildagi o’rtacha ko’rsatkichlarga nisbatan 35 foizga ko’paygan. Bunda gap butun Braziliya hududidagi 79,5 ming va Amazonka o’rmonlaridagi 40 mingga yaqin yong’in haqida ketmoqda ; qolgan yong’inlar janubroqdagi savannalarda kuzatilmoqda. Bu raqam baribir 2000-yillardagi ko’rsatkichdan sezilarli past — o’shanda yong’inlar soni ba’zan 120 mingdan oshib ketardi. Shunday bo’lsa-da, yong’inlar miqdori 2018-yilga nisbatan sezilarli ko’paygani, ekologlarning xavotirlariga ko’ra, avvalgi yuqori ko’rsatkichlardan so’ng o’rmon yong’inlariga qarshi boshlangan kurash samardorligining keskin pasayganligidan darak bo’lishi mumkin. Qayd etish joiz, o’tgan yilning shu davrida qayd etilgan 43,5 mingta yong’in 2013-yildan beri kuzatilgan eng past ko’rsatkich bo’lgandi. Ko’plab olimlarning ishonch bilan ta’kidlashicha , o’rmon yong’inlari tabiiy sabablarga ko’ra yuz beradigan boshqa ba’zi ekotizimlardan farqli o’laroq, Amazonka o’rmonlaridagi yong’inlarning yagona sababi — odamlarning harakatlaridir. Bunda gap, eng avvalo, o’rmonlarning xo’jalik maqsadlarida yoqilishidir — oqibatda ular boshqarib bo’lmaydigan yong’inlarga aylanib ketadi. Amerikaning Vox nashri yozishicha , “Braziliyadagilarning ko’pchiligi Amazoniya falokati bu qadar katta ko’lamga chiqib ketishida aniq bir insonni — Jair Bolsonaruni ayblaydi”. Bolsonaruni “tropiklardan chiqqan Tramp” deb atashadi. U ekologiya uchun xarajatlarni qisqartirib, NNTlarni o’t qo’yishlarda ayblamoqda

Bolsonaru 2018-yil oktabridagi prezident saylovida g’alaba qozongan. Uni o’ng kayfiyatdagi populistik nuqtai nazarlari sabab “tropiklardan chiqqan Tramp” deb atashadi . Xususan, u Amerika prezidenti kabi iqlim o’zgarishiga qarshi kurashga shubha bilan qaraydi va buni so’l lobbichilarning siyosiy tashviqoti deb hisoblaydi. The New York Times’ning yozishicha , Braziliya hukumati ko’p yillar davomida ushbu mamlakatning Amazoniya o’rmonlari, o’z-o’zidan, butun sayyoraning himoyachisi degan imidjni yaratishga urinib kelgan. Atrof-muhit muhofazasi bilan band tuzilmalarning byudjeti oshirilgan, qo’riqlanadigan tabiiy hududlardan xo’jalik maqsadlarida foydalanganlik uchun ko’plab jarimalar joriy etilgan. Biroq 2014 yildan so’ng Braziliya davomli iqtisodiy inqiroz ichida qoldi va Bolsonaru saylovoldi tashviqoti davomida iqtisodiyotni, xususan, o’rmonlar bilan band yerlardan foydalanishni kuchaytirish orqali jonlantirishga va’da berdi. U prezidentlik vakolatlarini bajarishga kirishgan 2019-yilning yanvar oyida o’tgan yilning shu davridagi nisbatan 39 foiz ko’proq yer o’rmonlardan tozalandi. Iyul oyida Braziliyaning Kosmik tadqiqotlar milliy instituti sun’iy yo’ldosh orqali olingan suratlarga asoslanib, yong’inlar maydoni 88 foizga ko’payganini ma’lum qildi. Shundan so’ng Bolsonaru institut direktorini axborotdan “Braziliyaga qarshi tashviqot” uchun foydalanishda ayblab, uni ishdan haydadi . O’tgan hafta Braziliya prezidenti o’rmonlarni yoqib yuborishda aynan uning sa’y-harakatlari bilan ishsiz qolgan va endi uni ag’darishga urinayotgan nodavlat- notijorat tashkilotlar aybdor bo’lishi mumkinligini ta’kidlab chiqdi . Ayni vaqtda Bolsonaru bu borada uning o’zida hech qanday dalil yo’qligini, faqat ichki sezgilariga asoslanib fikr bildirayotganini tan oldi. News’ning qayd etishicha , o’rmon yong’inlari soni keskin o’sishi bilan bir vaqtda mamlakatning yangi hukumati tabiatni muhofaza qilish bilan shug’ullanuvchi idoralarning xarajatlarini qariyb uchdan biriga qisqartirdi. Bu ommaviy yong’inlarning oldini olishga xalal bergan omillardan biri bo’lishi

mumkin. Shuningdek, BBC News 2019-yilda qo’riqlanadigan tabiiy hududlardan xo’jalik maqsadlarida foydalanganlik uchun jarimalar miqdori birdan kamayganiga ham e’tibor qaratgan. Boshqa tomondan, braziliyalik advokat Marianjelika de Almeydaning Britaniya OAViga bergan izohiga ko’ra, avvalgi yillarda amaldorlar orasida jarimalar bo’yicha qo’yilgan rejalarni bajarish uchun ham vakolatni suiiste’mol qilish holatlari ko’p bo’lgan. O’z navbatida, Al Jazeera’ning mahalliy Folha do Progresso nashriga tayanib xabar berishicha , o’rmon yong’inlarining maydoni birgina Para shtati fermerlari 10-avgust kuni “olov kuni”ni uyushtirganidan so’ng keskin kattalashgan. Qayd etishlaricha, fermerlar shu yo’l bilan Bolsonaruga “ishlashga tayyor ekanliklari”ni namoyish etishni maqsad qilgan. Fransiya prezidenti Makron “bizning umumiy uyimiz yonyapti”, deb aytdi. Bolsonaru uni mustamlakachilikda aybladi O’tgan hafta Braziliyadagi yong’inlar xalqaro mojaroga sabab bo’ldi. 22- avgust kuni Fransiya prezidenti Emmanuel Makron “bizning umumiy uyimiz yonyapti” deb bayonot berib , “Katta yettilik”ning qolgan a’zolarini yuzaga kelgan vaziyatni muhokama qilishga chaqirdi. Bunga javoban Bolsonaru Fransiya prezidentini “mustamlakachilarga xos fikrlash”da, shuningdek, o’z tvitiga 15 yil avvalgi suratni ilova qilib, “sensatsiya ortidan quvish”da aybladi . Bolsonaru aynan shunda uning mamlakatida yong’inlarni mustaqil ravishda bartaraf etish uchun yetarlicha resurslar yo’qligini aytgan edi. Ayni vaqtda u “Braziliyaga pul tikayotgan mamlakatlar buni yaxshi niyatda emas, balki uning ichki ishlariga aralashish maqsadida qilmoqda”, degan fikrni ham bildirdi. Ertasi kuni Fransiya prezidentining vakillari Bolsonaruni iyun oyida Osakada bo’lib o’tgan “Katta yigirmalik” sammiti doirasida Makron bilan bo’lgan uchrashuv vaqtida yolg’on gapirganlikda ayblab chiqdi. Braziliya agar Amazoniyadagi o’rmon yong’inlarini o’chirishga faol kirishmasa, Fransiya Yevropa Ittifoqi va Merkosur mamlakatlari o’rtasidagi umumiy savdo bitimining

qabul qilinishini to’xtatib qo’yish bilan tahdid qildi. Ushbu shartnoma so’nggi 20 yildan beri tayyorlanayotgan edi. Fransiyaning ushbu qarorini Irlandiya ma’qulladi, hozirda Yevropa Ittifoqiga raislik qilayotgan Finlyandiya esa Braziliya Amazonka o’rmonlarini yo’q qilishni to’xtatmaguncha ushbu mamlakatdan mol go’shti importini vaqtincha cheklashni taklif qildi . Makronni Yevropaning boshqa yetakchilari, jumladan, Germaniya kansleri Angela Merkel va Buyuk Britaniya bosh vaziri Boris Jonson ham qo’llab- quvvatladi — ular Braziliya hukumatini yong’inlarga qarshi kurashda yetarlicha jonbozlik ko’rsatmayotganlikda aybladi. Ayni vaqtda ular bitim imzolanishining bekor qilinishiga qarshi chiqdi . Yevropa yetakchilarining chiqishlaridan so’ng, Bolsonaru ma’muriyati vakillari yana xorijiy mamlakatlar unga “Braziliyani qayta qurishga” xalal berayotganliklarini ta’kidlab chiqqan bo’lsa-da, Braziliya prezidenti oxir-oqibat yong’inlarni o’chirish uchun nisbatan keng ko’lamli choralar ko’rishga qaror qildi. Shunga qaramay, Bolsonaru o’rmonlarni yo’q qilish bo’yicha qat’iy siyosatidan voz kechishga rozi bo’ladimi-yo’qmi, hozircha bu savol ochiq qolmoqda. Bu uning saylovoldi va’dalarining to’g’ridan-to’g’ri buzilishi bo’lur edi. Boz ustiga, bu Braziliyani tez foyda ko’rish imkoniyatidan ham mahrum qilishi mumkin. Joriy o’rmon yong’inlari — Xitoy va AQSh o’rtasidagi savdo urushining bilvosita oqibatlaridan biri . Xitoy Amerikadan soya sotib olishni to’xtatib, braziliyalik yetkazib beruvchilar bilan ishlashni boshlagan. Ushbu ehtiyojni qondirish uchun esa ishlab chiqaruvchilarga yangi-yangi plantatsiyalar kerak. Hozircha plantatsiyalar asosan sobiq savannalarga joylashtirilmoqda, biroq yaqin kelajakda fermerlar ushbu maqsad yo’lida tropik hududlarni ham o’zlashtirishni boshlab yuboradi. Ana unda o’rmonlarni qayta tiklash mutlaqo imkonsiz ishga aylanadi.

Foydalanilgan adabiyotlar 1. Karimov I.A. O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari. –T.: 1997. 2.Karimov I.A. O’zbekiston "milliy" istiqlol, iqtisodiyot, siyosat, mafkura. T., 1996. 3.Abirqulov Q. Iqtisodiy geografiya. T., 2004. 4.Алаев Э.Б. Социально-экономическая география. Понятийно- терминологический словарь. – М.: Мысль, 1983. 5. Akramov Z . M . O ’ zbekiston Respublikasi iqtisodiy va ijtimoiy geografiyasi o ’ quv dasturi . T ., 1992. 6. Asanov G . R . Sotsial - iqtisodiy geografiya : termin va tushunchalar izohli lug ’ ati . - T .: O ’ qituvchi , 1990. 7. Asanov G . R ., Nabixonov M ., Safarov I . O ’ zbekistonning iqtisodiy va ijtimoiy jo ’ g ’ rofiyasi . - T .: O ’ qituvchi , 1994

Похожие

Mintaqalarda rekreatsiya resurslaridan foydalanishning ekologik iqtisodiy xususiyatlari

Yevrosiyo materigi asosiy shaharlari iqlimining xususiyatlari

O‘zbekiston iqtisodiyotining rivojlanish darajasi va asosiy xususiyatlari va sanoat tarmoqlari

Dunyoning global muammolari

Insoniyatning global muammolari