Ахолини сони ва унинг такрор барпо килиниши масалалари - География - Рефераты

Ахолини сони ва унинг такрор барпо килиниши масалалари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

45 KB

www.arxiv.uz А ҳолининг сони ва унинг такрор барпо қилиниши масалалари Режа: 1. Аҳолини хисобга олиш, аҳоли рўйхатлари. 2. Туғилиш ва унга таъсир этувчи омиллар. 3. Туғилиш кўрсаткичлари ва ундаги географик фарқлар.

www.arxiv.uz Маълум ҳудудда яшовчи аҳоли ҳақида фикр юритиш, уни бирорта фан нуқтаи назардан анализ қилиш учун унинг сони, таркиби. Ҳудудий тақисланиши тўғрисида маълумотларга эга бўлиш керак. Баъзи мамлакатлар, масалан, Хитойда, Мисрда, Эронда, шунингдек Рим империясида эрамиздан бир неча аср олдин ахоли ҳисобга олинган. Аммо у пайтдаги аҳоли ҳисобини ҳозирги замон аҳоли рўйхати билан таққослаб бўлмайди. 15-17-Асрларда Россияда, унинг уездлари ва шаҳарлари ҳақида “Писчевие книги” деб номланган иқтисодий статистик дафтарлар тўлдирилган бўлиб, унга аҳолига тааллуқли маълумотлар бўлар эди. 17-19- Асрларда Россияда ўтказилган давлат ревизиялари пайтида ҳам аҳоли ҳақида маълумотлар йиғилган. Россияда ҳаммаси бўлиб 10 марта ана шундай ревизия ўтказилган эди. Мамлакатимиз ҳудудида биринчи расмий ва тўлароқ аҳоли рўйхати 19- асрнинг охирида (1897) ўтказилди. 1897 йилда Россия ҳудудида аҳоли рўйҳати ўтказилган пайтда ҳозирги Ўзбекистон ҳудудининг фақат бир қисми қамраб олинган эди. Бунда Бухоро ва Хева хонликлари аҳолиси ҳисобга олинмаган эди. Аҳоли рўйхатлари пайтида мамлакат, унинг айрим қисмлари ҳар бир аҳоли пункти аҳолиси тўғрисида энг аниқ ва муфассал маълумотлар тўпланади. Собиқ Иттифоқда аҳоли рўйхатлари ўткахзиш доимо такомиллашиб бормоқда. Кишилик жамиятининг бутун тарихи - аҳоли бир авлодининг иккинчи аххоли билан алмашинуви, унинг тинимсиз янгиланиб туришидан иборатдир. Оламнинг туғилиши умуман биологик жараёндир, аммо социал факторларнинг таъсири жуда катта бўлади. Қадим замонларда кишилар ўртасидаги туғилиш жараёнини кўпроқ биологик ҳарактерга эга эди, деса бўлади. Табиий биологик факторлар ҳам туғилишга маълум даражада таъсир

www.arxiv.uz кўрсатади. Аммо туғилиш кўрсаткичларига таъсир этувчи асосий факторлар ижтимоий-иқтисодий ва ижтимоий маданий фактлардир. Мамлакат аҳолисининг ёш ва жинсий составида катта номувофиқликларнинг бўлиши у ерда аҳоли ўртасида никоҳланган кўрсаткичларнинг камроқ бўлишига олиб келади. Демографик факторлар, яъни аҳолининг ёш ва жинсий таркиби унинг табиий ўсишига таъсир этади, албатта. Бироқ туғилишдаги мавжуд бўлган кескин ҳудудий фарқлар демографик факторлар билан белгиланади. Статистик маълумотлар шуни кўрсатадики, ривожланган мамлакатлардагига нисбатан иқтисодий жиҳатдан қолоқ мамлакатларда, ҳатто бир амлакатнинг ичида моддий жиҳатдан яхши таъминланмаган аҳоли гуруҳларидагига нисбатан аҳоли орасида туғилиш доимо анча юқори бўлиб келган. Дунёнинг деярли ҳар бир мамлакатида ахҳоли соҳасида маълум сиёсат юргизилади, лекин бундай сиёсат доимо бир хил бўлмасдан, турли сабабларга кўра ўзгариб туриши умкин. Кейинги пайтларда аҳолининг тез ўсиши муносабати билан аҳоли ўсиши юзасидан маълум сиёсат олиб бориш ҳалқаро конференцияларда ҳам муҳокама қилинмоқда. Бу борада 1974 йил 19-30 августда Бухарестда БМТ томонидан уюштирилган ва ахоли муаммоларига бағишланган конференция диққатга сазовордир. Бу конференцияда 135 мамлакат вакиллари қатнашди. Конференцияда аҳоли ўсиши ва уни мўътадиллаштириш юзасидан 21 революцион қабул қилинди. БМТ экспртлар томоиндан тайёрланган режа лойиҳасида шу нарса қайд қилиндики, ҳозир дунё аҳолиси йилига 80 млн кишига кўпаймоқда, ҳар 35 йилда ер шари аҳолиси 2 марта ошиб бормоқда. Бизнинг мамлакатимизда оналик шарафланиб, давлат томонидан моддий ҳамда маънавий жиҳатдан раҳбатлантирилади. Собиқ СССР Олий Совети Президумининг 1944 йил 8 июл қарорига биноан кўп болали оналарга бериладиган ёрдамлар кўпайтирилди. “Қаҳрамон она” фахрий унвони, “Оналик шуҳрати” ордени, “Оналик медали” таъсис этилди. 1973 йил июлдаги ҳомиладорлик даврида ва туғиш муносабати билан ҳамда касал болаларга қараш даврида нафақалар

www.arxiv.uz тўлашни яхшилаш ҳақидаги ва КПСС Марказий Комитетининг ҳамда собиқ Министрлар 1974 йил 12 сентябрдаги “Болалари бўлган ва кам даромадли оилаларга моддий ёрдамни янада кўпайтириш” тўғрисида қарорлари ана шулар жумласидандир. Айрим мамлакатларда туғиш кўрсаткичларига таъсир этувчи яна бир муҳим фактор - оилада эр-хотин томонидан болалар сонини бошқариб боришнинг кенг тарқалишидир. Туғилишнинг олдини олиш чораларини кенг қўллаш, оилада болалар сонини бошқариб бориш дунёнинг турли мамлакатларида турличадир. Туғилиш диаграммасига таъсир этувчи фактор ва сабабларнинг қисқача таҳлилидан шундай хулосага келиш умкинки, туғилишга таъсир этувчи фактор ва сабаблар жуда кўп бўлиб, дунё аҳолиси ёки айрим мамлакатлар аҳолисининг туғилиш даражаси ва унинг сабабларини тушунтириш ана шу факторларнинг ҳаммасини анализ қилиш зарур. Чунки, кўп холларда туғилиш даражаси ана шу факторлар комплексига боғлиқ бўлади. Мамлакатимизда аҳолининг туғилиш коэффициентида айниқса Улуғ Октябр революциясидан кейин жуда катта ўзгаришлар рўй берди.

www.arxiv.uz Адабиётлар 1. Асанов Г. Аҳоли географияси. Т., 1978. 2. Асанов Г. Социал иқтисодий география: термин ва изоҳли луғати. Т., 1990. 3. Чет мамлакатлар иқтисодий географияси. В.П.Маяковский таҳрири остида. Т., 1995. 4. www.ziyonet.uz

Похожие

Ахолининг сони ва унинг такрор барпо килиниши масалалари

Ахолининг тадрижий узгариши, жойлашуви ва такрор барпо булиши

Марказий Осиё кишлок худудларида ахоли такрор барпо булишининг хусусиятлари ва омиллари

Ўзбекистон ахолиси ўсиши, жойланиши ва мехнат ресурслари

Сурхондарё вилояти кишлок ахоли манзилгохларининг сони ва таркибий тузилишидаги узгаришлар