Aholi geografiyasining boshqa fanlar bilan aloqasi - География - Рефераты

Aholi geografiyasining boshqa fanlar bilan aloqasi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

49 KB

Aholi geografiyasining boshqa f anlar bilan aloqasi Reja: 1. Geografiya fanining boshqa tarmoqlar bilan aloqasi. 2. Aholi geografiyasi bilan chambarchas va har tomonloma aloqador bo`lgan fanlar. 3. Aholi geografiyasi o`zaro aloqada mavjud bo`ladigan fanlar.

Aholi geografiyasining boshqa fanlar bilan aloqasi juda keng va har tomonlamadir. Chunki aholiga taaluqli bo`lgan masalalarga katta e`tibor beradigan fanlar va fan tarmoqlari juda ko`pdir. Aholi geografiyasining o`z tadqiqotlari jarayonida aloqa qiladigan yoki hamkorlikda ishlaydigan fanlarni shartli ravishda uch guruhga bo`lish mumkin: 1) Geografiya fanining boshqa t a rmoqlar bilan aloqasi. Xo`jalik geografiyasi orqali u tabiiy geografiya bilan aloqada bo`ladi. Har qanday ishlab chiqarish – muayyan tabiiy sharoitda va har xil tabiiy resurslardan foydalangan xolda vujudga keladi va rivojlanadi. Xo`jalikning ixtisosi va boshqa ayrim xususiyatlari ko`p jihatdan tabiiy sharoit bilan belgilanadi. Aholi geografiyasining tibbiyot geografiyasi bilan aloqalari ham tez rivojlanmoqda. Tibbiyot geografiyasi ikki fan tibbiyot va geografiya fanlari chegarasida vujudga kelib, u tabiiy muxitning hamda turli tumanlarda yashash va mehnat qilish sharoitining aholi sog`ligiga ta`sirini, shuningdek, ayrim kasalliklarning geografik tarqalishini o`rganadi. Turli tumanlarga aholining gigienik yashash sharoiti nuqtai nazaridan baho berish, ovqatlanish, kiyinish xususiyatlari bo`yicha tavsifnomalar berish ham tibbiyot geografiyasining muhim vazifalari qatoriga kiradi. Aholi geografiyasi bilan xizmat doirasi geografiyasining aloqadorlari va o`zaro hamkorligi ayniqsa mustaxkamdir. Xizmat doirasi geografiya aholining barcha extiyojlariga xizmat ko`rsatuvchi xizmat doirasi tarmoqlarining rivojlanishi darajasi va xududiy joylashishini geografik taqsimlash usulida o`rganadi. Xizmat doirasi geografiyasi o`rganishi kerak bo`lgan barcha masalalarning hammasi faqat aholi va aholi punktlari haqidagi batafsil ma`lumotlar asosidagina analiz qilinishi va xal qilinishi mumkin. Shuning uchun ham u dastavval aholi geografiyasi tarkibida vujudga kelgan bo`lib, ular o`rtasidagi aloqalar har tamonlamadir. Aholi geografiyasi geografiya fanining yangi vujudga kelayotgan turizm geografiyasi, iste`mol geografiyasi kabi yo`nalishlari bilan ham mustaxkam aloqador. Bu har ikkala yo`nalishda ham aholining soni, yoshi, jinsi tarkibi va boshqa ko`rsatgichlar muxim ahamiyatga ega. Aholi geografiyasi bilan tarixiy geografiya o`rtasidagi aloqa shundan iboratki, o`tgan tarixiy davrlar aholi

geografiyasi ichidagi maxsus yo`nalish – tarixiy aholi geografiyasi shug`ullanadi va u yo`nalish shu bilan birga tarixiy geografiyaning ajralmas bir qismidir. Geografiya fanining barcha tarmoqlari va yo`nalishlari singari aholi geografiya ham kartografiya bilan chanbarchars bog`liqdir. Aholi geografiyasida aholi va aholi punktlarining maxsus xaritalari tuziladi, ulardan keng foydalaniladi. Chunki, aholi va aholi punktlariga xos bo`lgan xilma-xil ko`rsatkichlar, ularning xududiy joylashuvi hamda regional farqlarini xaritaga tushirish yo`li bilan yaqqol ko`rsatish mumkin. 2) Aholi geografiyasi bilan chanbarchas va har tomonlama aloqador bo`lgan fanlarning ikkinchi guruhi lemografiya va etnografiya fanlaridir. Demografiya va etnografiya fanlarini alohida guruhga ajratamiz, buning boisi shundaki, ular ham aholi geografiyasi singari aholini o`rganadi. Ularning har qaysisi aholini o`z nuqtai nazaridan tadqiq qiladi. Ammo shunday masalalar borki, ularni bu fanlarning har uchchalasi o`rganadi, biri ikkinchisining materiallaridan foydalanadi. Demografiya – grekcha – demos – “ xalq ” va grafiya – “ tasvirlash ” so`zlaridan iborat bo`lib, aholi haqidagi fandir. U aholining soni, xududiy joylashuvi va tarkibini, ularning o`zgarishi va bu o`zgarishning sabablarini, aholidagi o`zgarishlar bilan ijtimoiy-iqtisodiy ma`lumotlarning aloqalarini o`ziga xos istedodlar bilan o`rganadi. Shuningdek, demografiya aholi takror barpo qilinishining qonuniyatlarini ochib beradi. Ko`rinib turibdiki, aholi geografiyasi bilan demografiya o`rganadigan masalalar bir biriga juda yaqin. Shuning uchun aholi geografiyasi demografiya o`rganadigan va aholiga taluqli bo`lgan demografik statistika tomonidan to`planadigan ma`lumotlardan keng foydalanadi. Demografiya ham o`z navbatida o`rganilayotgan demografik jarayon va ko`rsatkichlardagi geografik farqlar va u farqlarning sabablariga qiziqadilar. Shunday qilib, aholi geografiyasi bilan demografiya o`rtasida birgalikda hal qilinishi kerak bo`lgan bir qator muammolar vujudga keladiki, bularni faqatgina ana shu ikki fan chegarasida vujudga kelgan yo`nalish – demogeografiya hal qiladi. Aholi geografiyasi etnografiya bilan ham chanbarchars bog`liq. Etnografiya

– xalqlarning turmushi va madaniyati, vujudga kelishi va madaniy – tarixiy aloqalarini o`rganadi. Etnografiya xalqlarning etnik birligi urug`, qabila, elat, millat, xalqlarning geografik tarqalishi bilan ham qiziqadi. Xalqlarning geografik tarqalishi masalalarini etnografiya o`rganadi. Etnografiyani ayni vaqtda etnografiya ham, aholi geografiyasiga ham kiritish mumkin, to`g`rirog`i, ular chegarasida vujudga kelgan yo`nalishidir. Shunday qilib, aholi geografiyasining demografiya va etnografiya fanlari bilan aloqasi va hamkorligi juda yaqin va kengdir. Shu narsani qayd qilish kerakki, aholi geografiyasi aholini demografiya va etnografiyaga nisbatan chuqurroq va har tomonlama o`rganadi. Chunki, aholi geografiyasi aholini o`rganayotganda uning xo`jalik va tabiat bilan aloqalarini chuqur tahlil qiladi, bu o`zaro aloqa va munosabatlarning o`rganilayotgan har bir tumanda vujudga kelish xususiyatlarini aniqlaydi, aholi geografiyasi muammolarini shular bilan bog`lab tushuntiradi. 3) Antropologiya – odamlarning paydo bo`lishi, kishi organizmining evolyusiyasi va undagi jismoniy o`zgarishlarning qonuniyatlari, shuningdek irqlarning vujudga kelishi va geografik tarqalishini o`rganadigan fan. Aholi geografiyasining asosiy o`rganish ob`ekti bo`lgan kishilarning mehnat faoliyati, turmush sharoiti va madaniyati, aholi punktlarining xududiy shakllaridagi farqlar bilan bog`liq emas. Aholi geografiyasining mehnat resurslari va ulardan foydalanishini o`rganadigan yo`nalishni iqtisodiyot fanining mehnat iqtisodiyoti va uni tashkil qilish yo`nalishi bilan yaqindan aloqadordir. Jumladan, geograflar mehnat resurslarni o`rganishda iqtisodchilarning mehnat balansi tuzish kabi ayrim qo`llanmalaridan keng foydalanadi. Ammo iqtisodchilar va geograflar mehnat resurslaridan o`rganishida bir-birlarining tadqiqotlarini takrorlamaydilar. Ma`lumki, iqtisodchilar mehnat unumdorligi kabi masalalarni ayrim korxonalar yoki ayrim xo`jalik tarmoqlari miqyosida o`rganadilar. Geograflarning asosiy vazifalari esa, mehnat resurslarining xududiy tashkil topishi va ulardan foydalanishning regional masalalarini taxlil qilishdan iborat. Nihoyat, aholi geografiyasi bir qator ilmiy-amaliy fanlar bilan yaqindan

hamkorlik qiladi. Shuningdek, aholi geografiyasi har bir tumanning tabiiy – iqtisodiy sharoitlarini e`tiborga olgan xolda, ularning rivojlanish istiqbollari haqida asosli takliflar berishi mumkin. Aholi geografiyasi o`z navbatida, ilmiy-amaliy fanlarning ayrim qo`llanmalaridan foydalanadi.

Adabiyotlar 1. Karimov I.A. O`zbekiston XXI asr bo`sag`asida xavsizlikka taqdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari. Toshkent, 1997. 2. O`zbekiston Davlat Statistika Deportamentining 2001 yilga qadar chop etilgan respublika aholisining soni tabiiy o`sishi, migraцiyasi va ijtimoiy taraqqiyotiga oid statistik yilnomalar. 3. O`zbokistonda 1987, 1926, 1939, 1959,1970,1979 va 1989 yilarda o`tkazilgan aholi ro`yxati ma`lumotlari. 4. Qur`oni Karim Toshkent, 1992 y. 5. O`zbekiston Respublikasining Oila kodeksi Togakent. 1998 y. 6. O`zbekiston Respublikasi Konstitugцiyasi. Toshkent. 1992. 7. Abdurauf Fitrat. Oila. Toshkent, 1998 y. 8. Ayol - Oila -H uquq. Davra suxbati materiallari. Toshkent 1998 y. 9. Bo`rieva M.R. Oilada nechta farzand bo`lgani ma`qul. Toshkent, 1995 y. 10. Bo`rieva M.R. O`zbekistonda oila demografiyasi. Toshkent, 1997 y. www.ziyonet.uz

Похожие

Geografiya ta’limi metodikasining boshqa fanlar bilan aloqasi

Geografiya o’qitish nazariyasi va metodikasi fanining boshqa fanlar bilan aloqasi va o’rganish metodlari

Mamlakatimizda aholi geografiyasining tarkib topishi va rivojlanishi

Aholi geografiyasi kursining predmeti, maqsad va vazifalari

Landshaftlar geografiyasining rivojlanish tarixi