Geografiya o’qitish nazariyasi va metodikasi fanining boshqa fanlar bilan aloqasi va o’rganish metodlari - География - Рефераты

Geografiya o’qitish nazariyasi va metodikasi fanining boshqa fanlar bilan aloqasi va o’rganish metodlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

50.5 KB

Geografiya o’qitish nazariyasi va metodikasi fanining boshqa fanlar bilan aloqasi va o’rganish metodlari. O’zbekistonda geografiya o’qitish metodikasi fanining rivojlanish bosqichlari Reja: 1. Fanning didaktika, psixologiya, matematik statistika, biologiya, kimyo, fizika, tabiiy hamda iqtisodiy – ijtimoiy geografiya fani tarmoqlari bilan aloqalarini o’rganish. 2. Geografiya o’qitish metodikasi fanining nazariy metodlari (tizimli, tuzilishli, tarixiy, matematik, taqqoslash, adabiyotlarni tahlil qilish). 3. Emperik metodlar (hujjatlarni tahlil qilish, kuzatish, pedagogik ekspriment). 4. Jadidchilik harakati va geografiya ta’limi. 5. O’zbekistonda geografiya o’qitish metodikasi fanining rivojlanish bosqichlari. I bosqich (1918-1934 yillar) II bosqich (1934-1955 yillar) III bosqich (1967-1990 yillar) tavsifi. 6 . F.Karimiy, A.Donish, Furqat, M.Behbudiy, Hamza, A.Avloniylarning geografiya ta’limiga qo’shgan hissalari.

Geografiya o’qitish metodikasi fani o’zining mohiyati va mazmuniga ko’ra pedagogika fanlari tizimiga kiradi. Shuning uchun metodika fanining asosiy tushuncha va tamoyillari pedagogika fanining “Didaktika” qismi bilan chambarchas bog’liqdir. Taniqli metodist olim A.M.Pancheshnikova “Geografiya o’qitish metodikasi pedagogika fanining maktab geografiya predmetlarida o’z aksini topuvchi proyeksiyasidir”- deb ta’kidlagan edi. Metodika fani o`quvchilarning yosh individual - psixologik xususiyatlarini o`rganishda psixologiya faniga asoslanadi. Darslik, geografik kartalar, qo’shimcha geografik bilim manbalari, k o`rgazmali qurollar, axborot - kommunikatsiya texnologiyalarini qo’llashda psixologiya fanining o’quvchidagi o’z aksini topadigan qonuniyatlariga asoslanadi. Metodika fani pedagogik tajriba - sinov ishlarini olib borish jarayonida matematik - statistika fanidagi qonuniyatlarga asoslanib, ilmiy natijalarning amaliy ahamiyatini asoslaydi. Metodika fani vaqt me’yorlarini belgilashda ham shu fanga asoslanib xulosalar beradi. Geografiya o`qitish metodikasi fani tabiiy geografiya va iqtisodiy - ijtimoiy geografiya fanlarini va ularning tarmoqlarining mohiyati va mazmuniga chambarchas bog`liqdir. Tabiiy geografiya fanini o`qitish jarayonini metodik jihatlarini tadqiq qilishda geologiya, kartografiya va topografiya, geomorfologiya, landshaftshunoslik, gidrologiya, glyatsiologiya, atmosfera fizikasi, geokimyo singari fanlarning asosiy tushuncha va tamoyillariga tayanib ish ko`radi. Metodika fani ijtimoiy - iqtisodiy geografiyani o`qitish jarayonini o`rganar ekan sotsiologiya, aholishunoslik, iqtisodiyot, ijtimoiy ekologiya, statistika singari fanlarga chambarchas bog’langan holda faoliyat ko`rsatadi. Metodika fani maktabda o`qitiladigan barcha umumta’lim fanlarining o`qitish metodikalari bilan ham o`zaro bog`langan. Ulardagi emperik qonuniyatlardan o’z sohasini o’rganish maqsadida foydalanish imkoniyati mavjud. Geografiya o’qitish metodikasi fani o’quv jarayonini tadqiq qilar ekan, ma’lum metodlar tizimiga asoslanadi. Metodika fanining tadqiq qilish metodlarini shartli ravishda ikki guruhga ajratish mumkin.

I.NAZARIY METODLAR: Bu metodlar ta’lim jarayonida to’plangan va ma’lum natijalarga asoslangan ilmiy xulosalarni to’plash asosida vujudga kelgan qonuniyatlarni o’rganish orqali amalga oshiriladi. a) Tizimli tuzilishga ega bo’lgan metodlar. Bu metodlar markazida maktabda o’rganiladigan geografiya fanlarini o’qitish metodikasi asosiy o’rinni egallaydi. Geografiya kurslari o’rtasida, har bir kursdagi bo’limlar o’rtasida o’zaro aloqalarni yagona tizim asosida o’rganish bu metodning mazmunini belgilaydi. Oddiydan murakkabga qarab geografiya ta’limi mazmunini, maqsadlarini, o’qitish metodlarini va o’quv vositalarini muayyan tizimga solib o’rganish maqsad qilib qo’yiladi. N. N.Baranskiy tizimli tuzilish metodlari darslik va dasturlarni tuzishda, geografik atlas va qo’shimcha ma’lumotlar hajmini belgilashda alohida rol o’ynashini ta’kidlab ko’rsatadi. b) Tarixiy metod. Bu metodning mazmuni turli tarixiy davrlarda metodika fani sohasida, hamda maktab geografiya kurslarini o’qitish jarayonida yaratilgan va ilmiy asoslangan muammolarni o’rganib, zamonaviy ta’limning istiqbolini belgilash maqsadida qo’llaniladi. v ) Matematik metoddan geografiya fanini o’qitish jarayonidagi pedagogik holatlarni aniq hisob – kitob qilish maqsadida qo’llaniladi. Masalan: o’quvchilar bilim va ko’nikmalarining qo’llanilayotgan ta’lim metodlari o’rtasidagi bog’liqlikni aniqlash uchun va pedagogik eksperiment natijalarining samaradorligini aniqlash jarayonida qo’llaniladi. g ) Taqqoslash metodi. Bu metod xorijdagi to’plangan tajriba bilan o’zimizda yaratilgan metodlarning samaradorligini aniqlashda qo’llaniladi. d) Adabiyotlarni tahlil qilish metodi . Tanlangan mavzu bo’yicha adabiyotlar to’planib, undagi g’oyalar ma’lum tizimga keltiriladi. I I.EMPIRIK METODLAR. Geografiya o’qitish metodikasi fani maktab geografiya ta’limi bilan chambarchas bog’liq hisoblanadi. Shuning uchun empirik metodlar tajribaga asoslanib amalda qo’llaniladi. Empirik metodlarni quyidagi guruhlarga ajratish mumkin.

a) Maktab hujjatlarini o’rganish metodlari . Geografiyadan dars ishlanmalari, o’quv mazmuni, rejalar, fan metodbirlashmalari, pedagogik kengash hujjatlari, o’qituvchining o’z ustida mustaqil ishlashi, sinfdan va maktabdan tashqari o’tkaziladigan tadbirlar hujjatlarini o’rganish asosida amalga oshiriladi. b) Kuzatish metodi. Geografiya darslarini kuzatish, to’garak mashg’ulotlari va sinfdan tashqari ishlarni kuzatish, o’qituvchilar bilan suhbat o’tkazish, yozma ishlar o’tkazish, o’quvchilarning fanga bo’lgan munosabatlarini aniqlash maqsadida so’rovnomalar o’tkazish orqali amalga oshiriladi. v) Pedagogik tajriba – sinov metodi. Ushbu metod yangi darslik, yangi o’quv dasturi, o’qitishning samarali metodlarining natijalarini aniqlashda qo’llaniladi. Pedagogik tajriba - sinov quyidagi tartibda olib boriladi.  Tajriba - sinov sinflari uchun maxsus o’quv dasturi tuziladi;  Tajriba - sinovining istiqbolli dasturi tuziladi;  Maktab ma’muriyati bilan kelishilgan holda parallel sinflardan nazorat va tajriba - sinov uchun alohida sinflar tanlanadi;  Tajriba - sinov sinflari uchun didaktik ko’rgazma, qurollar va maxsus metodik tavsiyalar ishlab chiqiladi.  Har bir o’quv choragida yoki dasturdagi ma’lum bir bo’lim yakunlanganda yozma yoki og’zaki nazorat ishlari o’tkaziladi. ‘’Pedagogik’’ tajriba - sinov muddati bir yoki bir necha o’quv yili davomida amalga oshiriladi. Nazorat va tajriba - sinov o’tkazilgan sinflardagi o’quvchilarning bilim, ko’nikma va malakalari xulosalanib, taqqoslama matematik - statistik metod asosida tahlil qilinadi. O’zbekiston maktablarida geografiya ta’limini (darsliklar va dasturlari mazmunini, o’qitish metodlari, o’quv moddiy bazasi, kadrlar tayyorlash va boshqa xususiyatlariga ko’ra ) 4 ta bosqichga ajratish mumkin. I bosqich 1918-1934 yillarni o’z ichiga oladi. Bu davr o’zbek sovet maktablarida geografiya o’qitishni yo’lga qo’yish bosqichi hisoblanadi. Bu bosqichda yangi tipdagi maktablar bilan eski tipdagi sovet maktabi geografiyasiga asos solinadi. Yangi dasturlar asosida 1922-1923 yillarda “o’qitishning kompleks

dasturlari” ishlab chiqildi. Bu turli variantlarda bo’lib, bir necha marta o’zgardi va 10 yil mobaynida qo’llanildi. Geografik materiallar kompleks mavzular orasida singib ketdi. Geografiyani o’rganish juda past saviyada olib borildi. Kompleks dasturlarining uzoq hukmronligi maktab geografiyasi uchun og’ir davr bo’ldi. 1925-1926 yillarda maktablarning yuqori sinfida geografiya dasturlaridan umuman chiqarib tashlandi. Geografiya tibbiyot, fizika, ijtimoiy fanlar tarkibida o’rganiladi. Kartani o’rganish nihoyatda zaif bo’ldi. Yuqoridagi fanlar geografiyani o’qitish vazifalarini mutlaqo bajara olmadilar. Kompleks metod asosida predmetsiz o’qitish yo’li edi. II bosqich 1934-1935 yillarni o’z ichiga oladi. O’zbek maktablarida geografiya o’qitishning muayyan bir tartibga tushish bosqichi. Bu davrda yagona dastur asosida muayyan darsliklar yaratildi. O’quvchi va o’qituvchilar uchun o’quv qo’llanmalari ko’proq nashr etila boshlandi. O’zbek tilida metodik qo’llanmalar vujudga kela boshladi.Maktab geografiyasiga hissa qo’sha oladigan metodistlar , geografiya o’qituvchilari yetishib chiqa boshladi. Ko’proq metodik kitoblar o’zbek tiliga o’girildi. III bosqich 1956-1966 yillar . Bu davrni maktab geografiyasini turmush bilan bog’lash bosqichi desa ham bo’ladi. Bu davrda maktab geografiyasi bo’yicha ilmiy tadqiqot ishlari olib borildi. O’qitishning samarali xillari tobora kengroq joriy qilina boshlandi. Mahalliy aholidan milliy kadrlar, yirik geograf va metodistlar yetishib chiqdi. O’quvchi va o’qituvchilar uchun ilmiy ommabop va metodik adabiyotlar tarjima qilindi. Geografik atama va nomlar ma’lum bir tizimga tusha bordi. IV bosqich 1967-1990 yillar. Bu davrda ta’lim sohasida turli o’zgarishlar sodir bo’ldi. O’quv ko’rgazmali qo’llanmalar chop qilindi. Ta’limni isloh qilish borasida bir qator tadbir va o’zgarishlar amalga oshirildi. Muayyan darsliklar tizimi va yangi o’quv kartalari paydo bo’ldi. O’lkashunoslikka e’tibor birmuncha pasaydi. Ammo O’zbekiston geografiyasini o’rganish bo’yicha soatlar hajmi 20%dan oshmaydi.

Oktabr to’ntarishidan keyin Sovet maktabini isloh qilishdan boshlandi. Darslar maxsus qarorlar asosida 9 yillik yagona mehnat maktablari tashkil etildi. Bu maktab II bosqichdan iborat. I bosqich 1-5 sinflar, II bosqich 6-9 sinflardan iborat. Bunday maktabda geografiya ta’limi maqsad va mazmun jihatdan o’zgardi. 1928-1922 yillarda geografiyadan na’munaviy dasturlar paydo bo’ldi. Bunda ayrim landshaftlarning xususiyatlarini o’rganishga ko’proq e’tibor berildi. O’sha davrlar “landshaft dasturlari” bilan mashhurdir. Masalan, “ovchilar landshafti” , “ko’chmanchilar landshafti” va h.k. Landshaft dasturlari o’zini oqlamadi. 1921 yilda geograf D.N.Anuchin rahbarligida umumdavlat ahamiyatiga ega bo’lgan geografiya dasturi loyihasi ishlab chiqildi. Ungacha ayrim hududlar, hatto, ayrim maktablar xuddi landshaftlar dasturiga o’xshash bo’lgan dasturlarni o’zlari tuzar edilar. Anuchin dasturi Oktyabr to’ntarishiga qadar bo’lgan geografiya ta’limini eng yaxshi tomonlarini qisman bo’lsa ham o’ziga aks ettirgan bo’lib, unda geografiyani o’qitish sinflar bo’yicha taqsimlangan edi. Anuchin dasturiga muvofiq 3- sinfda o’z qishlog’i, shahari, guberniyasi o’rganilar edi. Bu turni mamlakatshunoslik deb ataydi. O’quvchilar geografik nomlar, tushunchalar geografiyasiga oid rasmlar bilan tanishtirilar edi. 4-sinfda mamlakatlar turli mintaqalarning tabiati , insonlar hayotini aks ettiruvchi rasmlar namoyish qilindi. 5-sinfda mamlakatshunoslikka oid bo’lgan ma’lumotlar va “qit’alar geografiyasi” o’rganilar edi. 6-8 sinflarda Rossiya geografiyasi, 8-sinfda iqtisodiy geografiya, 9-sinfda astronomiya va astrologiya o’rganilar edi. Mazkur dastur o’quvchilarning geografiyaga oid bilimlarini oshirishga katta rol o’ynaydi. Unda geografiyaga ajratilgan soatlar miqdori ancha ko’p edi. 1924 yildan 1930 yillarda maktab geografiya ta’limi uchun og’ir yillar bo’ldi. 1924 yildan boshlab maktab geografiyasi yangicha dasturlar asosida ishlashga o’tdi. Ammo bu darsliklar bo’yicha, geografiya bo’yicha alohida predmetlar yo’q edi. Unda geografiyadan uzuq-yuluq bilim berilar edi. 1-4 sinflarda alohida geografiya kurslari o’rnini kompleks mavzular egalladi. Bu mavzular mazmuniga qisqacha geografik savolda

mahalliy tabiat va xo’jalik bilimlari berilar edi. 4-sinfda Rossiya geografiyasi va boshqa fanlar geografiyasi o’rgatilar edi. Masalan: 1-sinfda yil fasllari, 2-sinfda mahalliy tabiat va xo’jalik bilimlari edi. 4-sinfda Rossiya geografiyasi va boshqa fanlar geografiyasi o’rgatilar edi. II bosqich sinflarda geografiya, biologiya, tarix, jamiyatshunoslik fanlari tarkibiga singib ketgan edi. Tabiiy geografiya va mamlakatshunoslik haqida bilimlar nochor ahvolga tushib qolgan edi. Xullas, kompleks dasturlarning qabul qilinishi geografiyani mustaqil fan sifatida barham topishiga olib keldi. Faqat 1927-yilda avval 1-bosqich maktablarida , keyinroq II- bosqich sinflarida geografiya fan sifatida qayta tiklandi. O’zbekistonda 1920-1930 yillar oralig’ida geografiya darsliklari rus tilidan o’zbek tiliga tarjima qilindi. G.N.Ivanovning “boshlang’ich jo’g’rofiya” darsligi geografiya darsliklarining to’ng’ichi edi. Bu darslik 1927 yilda N.L.Korjenevskiy yordamida P.Arxengelskiy tomonidan o’zgartirib nashr qilindi.G.N.Ivanov , G.G.Ivanovlarning Baxtiyorov va Makarov bilan hamkorlikda birmuncha o’zgartirib nashr qilingan “Jo’g’rofiya o’lkani o`rganish” darsligi ham o’zbek tilidagi dastlabki darsliklardan edi. Bu davrda Balashovning “O’zbekiston hamda unga qo’shni jumhuriyatlar va viloyatlar”, P.Anxangelskiyning “Jo’g’rofiya” (o’lkani o’rganish darsligi), A.Obidovning “O’zbekiston sotsialistik sho’rolar jumhuriyati jo’g’rofiyasi ” darsliklari geografiya ta’limida katta ahamiyatga ega bo’ldi. A.Obidovning “O’zbekiston jo’g’rofiyasi” darsligi O’zbekiston geografiyasi ta’limida o’z Respublikasini o’rganishda 1- haqiqiy asar o’zbek tilida dastlabki geografiya metodikasi paydo bo’ldi. Uning muallifi N.Monov edi. Geografiya metodikasi suhbatlar metodida yozilgan bo’lib, u holat kamchiliklarga ega bo’ldi. Unda kartalar bilan ishlash metodlari yoritilmagan edi. O’zbekiston maktablarida geografiya o’qitish samaradorligini oshirishda 1925 yildan boshlab chop etilayotgan “Maorif va o’qituvchi” jurnalining jurnalining roli katta bo’ldi. Jumladan ushbu jurnallarning 1925 yil 5-6 sonlarida “Jo’g’rofiyaning foydasi”, “Lug’at va atamalar”, “Samarqand”, “Maktabda o’lkani o’rganishning ahamiyati” , “Muz davrining oxirlarida Yevropada qanday irqlar yashadilar”.

“Sahroi Kabir” va boshqa o’nlab geografiyaga oid maqolalar e’lon qilinadi. Bu jurnal geografiya o’qituvchilariga ilmiy va metodik jihatdan yaqindan yordam berdi. 1931 yil 4 iyuldan “Madaniy inqilob” (keyinchalik “O’qituvchilar gazetasi”, hozirda “Ma’rifat”) gazetasi chiqa boshladi. Bu gazeta geografiya o’qituvchilarining haqiqiy yordamchisi bo’ladi. Unda yuzlab ilmiy, uslubiy maqolalar e’lon qilindi. Geografiya ta’limida kadrlar yetishtirish masalasi sekin asta yo`lga qo’yildi. 1927 yilda Samarqand oliy pedagogika instituti ochildi. 1937 yillar oxirlariga kelib oliy ma’lumotli geografiya o`qituvchilari yetishib chiqa boshladi.Bular N. Ibodov , G .Nazarov , I.Mirzaboyev, A.Axrorov va boshqalar edi. 1930 yillarning o`rtalarida Toshkent, Buxoro, keyinchalik Nukus, Urganch, Qo`qon, Andijon shaharlarida pedagogika institutlari ochildi. Maktab geografiyasining taqdirini hal etishda maktab geografiyasi va ilmiy geografiyasining taqdiriga katta BKPning 1931 yil 5-sentabr va 1932 yil 25-avgust qarori tasir etdi. Geografiyani boshqa fanlar tarkibida o`rganishga qat’iy xotima berdi. Geografiyani boshqa predmetlar orasida teng huquqli bo`lishga imkon yaratdi. Geografiyaning alohida fan ekanligini isbotlab berdi. Pedagogika institutlarida geografiya o`qituvchilarining maxsus tayyorlash masalasini ham hal etadi. Geografiya dasturini, kartani, tabiiy geografiya asoslarini bilish kapitalistik mamlakatlarini o`rganish zarurligi masalalari qarorida alohida o`qitiladi. O`zbekistonda maktab geografiyasi taqdirini hal qilishda BKPning 1934 yil 15-may qarori alohida ahamiyatga ega bo`ldi. Qarorda boshlang`ich va o`rta maktablarda geografiya o`qitilishining sifatsizligi, kartalarning maqsadga muvofiq emasligi, mavzularning quruqligi darsliklarning raqamlar bilan to`laligi. Ayniqsa maktabni bitirib chiqayotgan o`quvchilarning geografiyadan bilimlarining sayozligi va sifatsizligi tanqid ostiga olindi. Qaror geografiyani qanday o`qitish to`g`risida har bir sinfda geografiya fanlarini o`qitishda ayrim ko`rsatmalar berdi. Bu qarorga muvofiq geografiya ta`limi 3 bo`g`inga bo`lib o`qitila boshlandi.

Geografiyadan haftalik soatlar bir muncha ko’paydi. Bu qaror o’quvchilar yoshini e’tiborga olgan holda ko’rgazmali va qiziqarli bayon qilishni talab qiladi. 1934- 1935 o’quv yilidan boshlab yangicha dasturlarga o’tildi. Bu dasturlarga asosan yangi darsliklar, ilmiy ommabop adabiyotlar, atlas kartalar o’qituvchilar uchun o’quv metodik qo’llanmalarni yaratishga kirishildi. 1934 yilgi qaroridan keyin “Geografiya v shkole” jurnalining chiqa boshlashi nafaqat Rossiyada, balki O’zbekistonda ham geografiya ta’limini rivojlantirishda katta ahamiyatga ega bo’ldi. Ilg’or o’qituvchilar, oily va o’quv yurtlari o’qituvchilari geografiyadan qo’llanmalar yaratishga jalb qilindi. 1960 yildan boshlab geografiya ta’limi metodikasiga oid maxsus qo’llanma va darsliklar nashr etila boshlandi. O’sha davrlarda O’zbekistonda geografiya fanini takomillashtirishda A.Obidov, O.Saidrasulov, H.Hasanov, N.Daminov va boshqalarning xizmatlari katta bo’ldi. Umumta’lim maktablari va oliy o’quv yurtlari uchun geografik adabiyotlar , darsliklar va metodik qo’llanmalarni tarjima qilish keng tus oldi. Umumta’lim maktablarni takomillashtirish va rivojlantirishda maktabni isloh qilishga tayyorgarlik ishlari ko’rib chiqildi. Isloh geografiya ta’limi mazmuniga ham ta’sir qilmasdan qolmadi. Maktab geografiya kurslari tarkibida ham ba’zi o’zgarishlar paydo bo’ldi. Ta’limning 11 yillik tizimiga o’tish bilan geografiyani o’qitishda ham mehnat ta’limi kasb hunar yo’nalishiga e’tibor kuchaytirildi. Sobiq SSSR tugatilishi arafasida maktabni qayta isloh qilish uchun kurashlar va harakatlar bo’ldi .Lekin ular o’zini oqlamadi. O’zbekistonning mustaqillikka erishishi geografiya ta’limida tub o’zgarishlarga olib keldi. Darslarda o’quvchilarning mustaqil va amaliy ishlariga e’tibor kuchaydi. 1935-yilda O’rta Osiyo universitetida geografiya-geologiya fakulteti tashkil etildi. 1935-1940-yillar mobaynida O’zbekistonda pedagogika institutlarining aksariyatida geografiya mutaxassisligi ochildi.1943-yilgacha Respublikada 10ga yaqin o’qituvchilar institute ochildi.Ularda geografiya o’qituvchilari ehtiyojlarini hisobga olib, ularga metodik yordamlarini kuchaytirish maqsadida o’qituvchilar

malaakasini oshirish institutlari, ular bazasida esa geografiya kabinetlari va kafedralari tashkil etiladi. Geografiya ta’limi har tomonlama rivojlanishida buyuk iqtisodiy-geograf N.N.Baranskiyning xizmatlari katta.U mualliflik qilgan iqtisodiy geografiya darsligi 20yil mobaynida muntazam rivojlanishda nashr etilib ko’rildi. N.N.Baranskiy “O’qituvchi-ta’lim jarayonida markaziy figura” deb qayta-qayta ta’kidlangan. U geografiya ta’limida yetakchi o’rinni karta va ko’rsatmalilik egallashi zarur.deb “Karta geografiyaning ikkinchi tilidir”,”Karta-geografiyaning alfasi va olichasi”,”Birgina karta bir necha varaq matnning o’rniga o’tadi” degan o’lmas fikrlar va g’oyalarni o’rtaga tashlaydi. N.N.Baranskiy sobiq ittifoq miqyosida geografiyao’qituvchilari tayyorlash ishiga ulkan hissa qo’shgan buyuk shaxsdir. 2-jahon urushi ham geografiya ta’limiga o’z ta’sirini ko’rsatmasdan qolmadi.Ko’pgina geografiya o’qituvchilari frontga jo’nab ketdilar.Oliy o’quv yurtlarida mutaxassislar tayyorlash izdan chiqdi.o’quv qo’llanmalar umuman yetishmay qoldi. Urushdan keyingi yillarda maorif sohasida talaygina yutuqlar qo’lga kiritildi.Dastlab 4 yillik, keyin 7va8 yillik to’liq o’rta ta’limga bosqichma-bosqich o’tilishi,ta’lim mazmunini tubdan qayta qurishga yordam berdi. Bu davrda geografiya o’qituvchilari diqqati ko’proq o’quv jarayonini amaliyot bilan bog’lashga qaratildi. Geografiya ta’limini hayot bilan bog’lash borasida tabiiy sharoitning xalq xo’jaligidagi ahamiyatiga e’tibor berildi. O`z o’lkasi geografiyasini o’rganish va o’z joyining kartasini chizish,ob-havoni kuzatish,o’z joyidagi barcha tabiiy kompleks komponentlarini o’rganish geografiyani turmush bilan bog’lashga qaratildi. Maktabni hayot bilan bog’lash haqidagi qaror asosida o’quvchilarning mustaqil ishlariga katta e’tibor berildi. O’zbekiston geografiyasini o’rganishga bir muncha e’tibor kuchaydi. 1953-1954-o’quv yillaridan boshlab amaliy mashg’ulotlarni uyushtirish majburiy tarzda, maktab geografiya dasturlariga kiritildi.O’quvchilar dunyoqarashini shakllantirishga, mehnatga muhabbat ruhida

tarbiyalashga e’tibor kuchaydi. 1958-yil 24-dekabrda Oliy Sovetning maktab haqidagi qonuni geografiyaning takomillashuvida katta ahamiyatga ega bo’ldi. Bu qonun boshqa fanlar qatori geografiya ta’limini ishlab chiqarish mehnati bilan yaqinlashtirishga e’tiborini kuchaytirdi. Geografiya ta’limida o’z o’lkasini chuqurroq o’rganishga bo’lgan talab oshdi. O`zbekistonda geografiya ta’limini takomillashtirishda bir qancha ilmiy maskanlar va oliy o’quv yurtlari qatori Pedagogika fanlari ilmiy tekshirish institutlaridagi geografiya labaratoriyasining xizmatlari katta bo’ldi. Bu institut geografiya labaratoriyasida P.Musayev rahbarligidagi metodist geograf olimlar maktabda geografiya o’qitishni takomillashtirish bo’yicha qator izlanishlar olib bordi.P. Musayev o’sha mustamlaka yillarda ham hadiksiramasdan milliy maktab muammolari bo’yicha g’oyat dadil fikrlarini ilgari surdi. 1960-yildan boshlab geografiya ta’limi metodikasiga oid maxsus qo’llanma va darsliklar nashr etildi.O’sha davrda O’zbekistonda geografiya fanini takomillashtirishda A.Obidov, O.Saidrasulov, H.Hasanov, N.Daminov, Z. Akramov, O.Mo’minov, M.Nabixonov, I.Mirzaboyev va boshqalarning xizmatlari katta bo’ldi. Umumta’lim maktablari va o’quv yurtlari uchun geografik adabiyotlar, darslik va metodik qo’llanmalarni tarjima qilindi. Bunda H. Hasanov, P.Sultonov, M.Qoriyev, P. G’ulomov, R. Rahimbekovlar unumli mehnat qildilar. Jumladan: N.F.Kurazovning “Geografiya o’qitish metodikasi” (1962), P.Budanovning “Tabiiy geografiya metodikasi”(1905), A.B.Darinskiyning “Geografiya o’qitish metodikasi”(1964), N.Dalimovning “O’zbekiston tabiiy geografiyasi” yangi darslik bo’lib chiqdi. 1960-yillardan boshlab O’zbekistonda geografiya ta’limi geografiyasining turli yo’nalishlari bo’yicha ilmiy tadqiqot ishlari olib borildi. O.Mo’minov “O’zbek maktablarida tabiiy geografiya o’qitish masalalari” (1967), T.Abdullayeva “Tabiiy geografiya o’qitishda o’lkashunoslik materiallaridan foydalanish” (1967), M.Nabixonov “SSSR G eografiyasida badiiy ko’rsatmali vositalarning roli va qo’llanilishi” (1969) 1960 yildan boshlab geografiya ta’limi metodikasiga oid maxsus qo’llanma va darsliklar nashr etila boshlandi. O’sha davrlarda O’zbekistonda geografiya fanini

takomillashtirishda A.Obidov, O.Saidrasulov, H.Hasanov , N.Daminov va boshqalarning xizmatlari katta bo’ldi. Umumta’lim maktablari va oliy o’quv yurtlari uchun geografik adabiyotlar, darsliklar va metodik qo’llanmalarni tarjima qilish keng tus oldi. Umumta’lim maktablarni takomillashtirish va rivojlantirishda maktabni isloh qilishga tayyorgarlik ishlari ko’rib chiqildi. Isloh geografiya ta’limi mazmuniga ham ta’sir qilmasdan qolmadi. Maktab geografiya kurslari tarkibida ham ba’zi o’zgarishlar paydo bo’ldi. Ta’limning 11 yillik tizimiga o’tish bilan geografiyani o’qitishda ham mehnat ta’limi kasb hunar yo’nalishiga e’tibor kuchaytirildi. Sobiq SSSR tugatilishi arafasida maktabni qayta isloh qilish uchun kurashlar va harakatlar bo’ldi. Lekin ular o’zini oqlamadi. O’zbekistonning mustaqillikka erishishi geografiya ta’limida tub o’zgarishlarga olib keldi.

Похожие

Geografiya ta’limi metodikasining boshqa fanlar bilan aloqasi

Geografiya o’qitish nazariyasi va metodikasi fan sifatida

Aholi geografiyasining boshqa fanlar bilan aloqasi

Geografiya o’qitish nazariyasi va metodikasi fani, uning o’rganish predmeti, mazmuni, vazifalari va muammolari

Geografiya o’qitish nazariyasi va metodikasining maktablardagi mazmuni