Aholi geografiyasi kursining predmeti, maqsad va vazifalari - География - Рефераты

Aholi geografiyasi kursining predmeti, maqsad va vazifalari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

55.5 KB

Aholi geografiyasi kursining predmeti, maqsad va vazifalari Reja: 1. Aholi geografiyasi - iqtisodiy geografiyaning muhim va alohida tarmog`i. 2. Aholi geografiyasining maqsadi va vazifalari. 3. Aholi geografiyasining bir qancha yo`nalishlari .

Aholi deganda hududda (butun yer shari, uning ayrim qismlari, qit`alar, mamlakatlar, shaharlar, rayonlar va hk.) yashayotgan kishilar guruhi tushuniladi. Aholi va uning xo`jalik faoliyati hamma davrlarda geografiya fanini qiziqtirib kelgan. Geografiya fanlari tizimida iqtisodiy geografiyaning qaror topishi bilan bu masalaga qiziqish ayniqsa kuchaydi. Bu g`yejiz emas edi. Chunki iqtisodiy geografiyaning asosiy vazifasi ishlab chiqarish kuchlarining hududiy joylashish qonuniyatlarini o`rganishdir. Aholi esa xar qanday jamiyatning asosiy ishlab chiqaruvchi kuchidir. Jamiyat hayoti uchun zrur bo`lgan barcha boyliklar insonning mehnati natijasida yaratiladi. Ishlab chiqarish jarayonida qatnashayotgan mehnat qurollari, xaom ashyo, yoqilg`i va boshqa qo`shimcha materiallar faqat inson qo`li, odam mehnati tufayligina harakatga keltiriladi va ular ishlab chiqarish jarayonining eng aktiv elementlaridir, qolgan barcha ishlab chiqaruvchi kuchlar ishlab chiqarish jarayonining passiv qatnashchiaridir. Shunday qilib, aholi, birinchi navbatda, ishlab chiqarishning asosiy subyektidir. U barcha moddiy boyliklarni yaratuvchi asosiy kuchdir. Aholi ayni paytda ishlab chiqariladigan barcha moddiy boyliklarning asosiy iste`molchisidir ham. Iste`mol esa, butun ijtimoiy ishlab chiqarishni tugallaydigan, unga yakun yasaydigan qismidir. Taraqqiyot jarayonida aholining shaxsiy iste`moli bilan birga, aholining o`zini takror barpo qilinadi - kishilarning avlodlari tarbiyalanadi va voyaga yetkaziladi. Shuning uchun ham aholining geografik jihatdan o`rganishda quyidagilarga e`tibor berish zarur. 1. Aholi ishlab chiqarish subyekti, barcha moddiy nematlarni ishlab chiqaruvchi. 2. Ishlab chiqariladigan jami ijtimoiy maxsulotlarni ma`lum qismini iste`molchisi. 3. Aholi butun ijtimi y takror ishlab chiqarish jarayonining muhim tarkibiy qismi bo`lib, o`zi ham takror barpo qilinishi zarur.

Aholiga xos ana shug`ullanish xususiyatlarni o`rganmay turib, har qanday iqtisodiy geografik muammoni chuqur tadqiq qilish va hal qilish qiyin. Hududi shunga ko`ra, aholi geografiyasi iqtisodiy geografiyanign bir muhim tarmog`idir. Aholining hududiy joyshuvi xalq xo`jaligining joylashuvi hamda tuzilishi bilan bog`liq va aksincha, aholining joylashuvi, o`z navbatida, xo`jalikni rivojlantirish hamda joylashtirishga bevosita ta etadi. Turli mamlakatlar va rayonlar xo`jaligining ixtisosi va rivojlanish darajasiga shu hududda aholining faoliyati, xo`jalik tarkibi turlicha bo`lishi mumkin. Aholi geografiyasi iqtisodiy geografiyaning bir tarmog`i bo`lishi bilan birga boshqa tarmoqlar (sanoat geografiyasi, qishloq xo`jaligi geografiyasi, transport geografiyasi) o`rtasida aloxida o`rin tutadi. Chunki aholi ishlab chiqaruvchi kuch va ishlab chiqarish sohalarida aktiv qatnashadi, iqtisodiy geografiya o`rganadigan barcha hodisa va jarayonlarda o`zi bevosita ishtirok etadi. Binobarin, iqtisodiy geografiyaning barcha boshqa tarmoqlari aholi geografiyasi ko`rsatkichlariga muhim o`rin beriladi. Aks holda, tegishli xo`jalik tarmog`i geografiyasining barcha xususiyatlari to`la ochilmay qolishi mumkin. Chunki hozirgi zamon geografiya fanining muxhim vazifalaridan biri - tabiiy sharoit, xo`jalik, aholining o`zaro aloqalari va bir-biriga taini regional analiz qilishda hamda turli mamlakatlar va rayonlarda ana shu aloqalar jarayonida vujudga keladigan hududiy dinamik tizimlarni o`rganishdan iborat aholi yer sharining turli qismlarida vujudga keladigan aks shunday hududiy dinamik tizimlarning eng aktiv tarkibiy qismidir. Aholi geografiyasi aholining tarkibi, dinamikasi va joylashuvidagi regional farqlarni, bu farqlarni vujudga keltiradigan qonuniyatlarni, aholi punktlarining hududiy tizimlarini v ularning rivojlanish qonuniyatlarini o`rganadi. Aholi geografiyasi, shuningdek, aholining yer shari bo`yicha va ayrim mamlakatlar hamda rayonlar miqyosidagi harakatini ham o`rganadi. Aholining hududiy joylanish formalari aholi geografiyasining muhim tushunchalaridan biridir.

Aholining hududiy taqsimlanishi va joylashuviga tabiiy sharoit ham ta`sir ko`rsatadi. Ammo sharoit bilvosita, ya`ni ishlab chiqarish orqali ta`sir etadi. Aholi geografiyasi bir qancha yo`nalishlarga bo`linadi: 1. Aholining tarkibi va takror barpo qilinishidagi geografik farqlar va bu farqlar sababini o`rganish. 2. Mehnat resurslarini va ulardan foydalanishdagi geografik farqlarni o`rganish. 3. Aholining hududiy taqsimlanishi va uning harakatini o`rganish. 4. Aholi punktlari va ularning hududiy tizimlarini o`rganish. Aholi geografiyasining bu yo`nalishda shaharlarni va qishloq aholi punktlarini alohida o`rganuvchi shaharlar geografiyasi va qishloq aholi punktlari geografiyasi vujudga kelgan. 5. Aholining madaniyati va turmush sharoitlaridagi geografik farqlarni va ularning sabablarini o`rganish. 6. Tarixiy aholi geografiyasi. Bu yo`nalish o`tgan tarixiy davrlarda aholi geografiyasini o`rganadi va tarixiy geografiyasining bir qismi hisoblanadi. 7. Aholini kartaga tushirish. Aholi geografiyasining oldida birqancha vazifalar turadi: Birinchidan, mamlakatimiz aholisi va chet mamlakatlar aholisi haqida, ularning soni, va usishi, hududi joylashuvi, migratsiyasi, xhalqlar geografiyasi, aholi punktlarining xilma-xilligi, turli mamlakatlarda sharoitiga qarab shaharlarning rivojlanish muammolari va boshqa ma`lumotlar bilan keng kitobxonlar ommasini va shuningdek, amaliy maqsadlar uchun qiziquvchi tashkilotlarni ta`minlaydi. Ikinchi muhim vazifa - aholi geografiyasining bevosita amaliy vazifalarini xal qilishga qaratilgan tadqiqot ishlarini kuchaytirish. Bozor itisodiyoti sharoitida Respublikamiz butun hududi bo`yicha ayniqsa qishloq aholi punktlarida maktab, mavdo korxonalari, tibbiyot, madaniyat muassasalari va boshqalarni rejaoli joylashtirish, mehnat resurslaridan mumkin

qadar to`la va oqilona foydalanish, shahar bilan qishloq o`rtasidagi mavjud tafovutlarni asta-sekin tugatib borish, aholining turmush darajasini yanada ko`tarish, butun aholi punktlari tizimini takomillashtirib borish kabi muammolarni xal qilishda aholi geografiyasi o`z munosib xissasini qo`shib kelmoqda. 3. Aholi geografiyasining boshqa fanlar bilan aloqasi. Aholi geografiyasining boshqa fanlar bilan aloqasi juda keng va har tomonlamadir. Chunki aholini turli aspektda bevosita o`rganadigan yoki aholiga taalluqli bo`lgan masalalarga katt e`tibor beradigan fanlar va fan tarmoqlari juda ko`pdir. Aholi geografiyasining o`z tadqiqotldari jarayonida aloqa qiladigan yoki hamkorlikda ishlaydigan fanlarni shartli ravishda uch guruhga bo`lish mumkin. 1. Geografiya fanining boshqa fanlar bilan tarmoqlar bilan aloqasmi. Bular jumlasiga: xo`jalik geografiyasi, tibbiyot geografiyasi, xizmat ko`rsatish geografiyasi, turizm geografiyasi, tarixiy geografiya, kartografiya bilan aloqalar kiradi. Shuningdek, aholi geografiyasi bilan xizmat ko`rsatish geografiyasi o`rtasidagi aloqalar va o`zaro hamkorligi ayniqsa mustahkamdir. Xizmat ko`rsatish geografiyasi aholini barcha ehtiyojlariga xizmat krsatuvchi xizmat ko`rsatish tarmoqlarining rivojlanish darajasi va hududiy joylanishini geografik taqqoslash usulida o`rganadi, xizmat ko`rsatish ayrim tarmoqlarini joylashtirish, qishloq joylarda shahar va shahar aglomeratsiyalarida xizmat ko`rsatish markazlarini vujudga kelish muammolarini tadqiq qiladi. Xizmat ko`rsatish geografiyasi o`rganishi kerak bo`lgan barcha masalalarning hammasi faqat aholi va aholi punktlari haqidagi batafsil ma`lumotlardagina analiz qilish mumkin. Shuning uchun ham u dastavval aholi geografiyasi tarkibida vujudga kelgan bo`lib, ular o`rtasidagi aloqa har tomonlamadir. Aholi geografiyasi bilan chambarchas va har tomonlama aloqador bo`lgan fanlarning ikkinchi guruhi demografiya va etnografiya fanlaridir.

Demografiya va etnografiya aloxida guruxga ajratishimiz shu boisdanki, ular ham aholi geografiyasi singari, aholini o`rganadi. Ularning har qaysisi aholini o`z nuqtai nazaridan tadqiq qiladi, albatta. Ammo shunday masalalar borki, ularni bu fanlarning har uchchalasi o`rganadi. Biri ikkinchisining materiallaridan keng foydalanadi. Aholi geografiyasi aloqa qiladigan fanlarning uchinchi uruxiga antropologiya, sotsiollogiya, mehnat ekonomikasi va boshqa fanlar kiradi. Aholi geografiyasining sotsiologiyasi bilan aloqalari va hamkorligi ham mustahkamlanib bormoqda. Sotsiologiya jamiyatimizdagi kishilar o`rtasidagi ko`p qirrali o`zaro munosabatlarni o`rganadi. Turli maqsadlarda o`tkazish sotsiologik tadqiqotlar aholini geografik jihatdan ta`riflash uchun zarur bo`lgan ma`lumotni beradi. Yuqorida sanalgan fanlar bilan aholi geografiyasi aloqalari serqirrali va mazmunlidir.

Adabiyotlar 1. Asanov G. Aholi geografiyasi. T., 1978. 2. Asanov G. Sotsial iqtisodiy geografiya: termin va izohli lug`ati. Т., 1990. 3. Bruk S.I. Naseleniya mira. Etnograficheskiy spravochnik. 2-YE.izd. pererab. i dop. M., 1986. 4. www.ziyonet.uz

Похожие

Aholi geografiyasi – iqtisodiy geografiyaning muhim va alohida tarmog`i. Fanning maqsad va vazifalari

O‘zbekiston iqtisodiy geografiya kursining predmeti, vazifalari

Qashqadaryo viloyati iqtisodiy geografiyasi fanining predmeti,maqsadi va vazifalari

Aholi geografiyasi (iqtisodiy va ijtimoiy geografiya)

O`zbekiston iqtisodiy va ijtimoiy geografiyasi fanining ob`yekti, predmeti, vazifalari va metodlari