O‘zbekiston iqtisodiy geografiya kursining predmeti, vazifalari - География - Рефераты

O‘zbekiston iqtisodiy geografiya kursining predmeti, vazifalari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

91.5 KB

“О‘zbekiston iqtisodiy geografiya” kursining predmeti, vazifalari Reja: 1. “ ‘zbekiston iqtisodiy geografiya” kursining predmeti, О 2. uning boshqa fanlar orasida tutgan о ‘rni 3. “Iqtisodiy geografiya”ning boshqa fanlar orasida tutgan ‘rni. о 4. “Iqtisodiy geografiya”ning nazariy asoslari, ilmiy konsepsiyalari va uslublari 5. Ushbu konsepsiyalar iqtisodiy-geografik izlanishlarda о‘z aksini topadi.

“Iqtisodiy geografiya” fanining predmeti. “Iqtisodiy geografiya” - ishlab chiqarish kuchlarining butun dunyo, mamlakatlar, mintaqalar b о ‘yicha hududiy joylashishi va rivojlanishi muammolarini о ‘rganuvchi fandir. “Iqtisodiy geografiya” fani ishlab chiqarishning hududiy muammolarini tabiiy va iqtisodiy sharoitga bog‘liq holda о ‘rganadi; dunyo hamda turli mamlakatlar va mintaqalarda ishlab chiqarish kuchlarini rivojlantirish va hududiy tashkil etish xususiyatlarining obyektiv qonuniyatlarini asoslab beradi; ishlab chiqarishning joylashishi va rivojlanishi xususiyatlarini о ‘rganish jarayonida mamlakatlar hududida iqtisodiy rayonlarning vujudga kelishi, ular о ‘rtasida iqtisodiy aloqalarning shakllanishi va rivojlanishini izohlaydi; shuningdek ayrim mamlakatlar va hududlar x о ‘jaligining tasnifini aniq iqtisodiy-statistik ma’lumotlarni tahlil qilish va umumlashtirish asosida о ‘rganib, qisqacha ilmiy xulosalar chiaradi va tavsiyalar beradi. Ishlab chiqarishning geografik muamolarini hal qilish borasida “Iqtisodiy geografiya” xalq xо‘jaligi, uning tarmoqlarini strategik rejalashtirish uchun xо‘jalik obyektlarini maqsadga muvofiq joylashtirish, iqtisodiyot tarmoqlarini rivojlantirishning istiqbollarini bashorat qilish bilan bog‘liq bо‘lgan qator muommalarni о‘rganadi. Ishlab chiqarishni joylashtirish qonuniyatlari ijtimoiy formasiyalarning rivojlanish qonuniyatlari bilan chambarchas bog‘liqdir. Ijtimoiy ishlab chiqarishning

geografik muamolarini tadqiqot qilish ijtimoiy mehnat taqsimotini keng kо‘lamda, ya’ni hududiy mehnat taqsimotini tahlil qilish bilan aniqlanadi. “Iqtisodiy geografiya” mamlakatlarning iqtisodiy rivojlanish sharoiti va xususiyatlari, ularda iqtisodiy rayonlarning, mamlakatlar va yirik iqtisodiy rayonlar о‘rtasida iqtisodiy aloqalarning shakllanishi haqida tushuncha beradi; aniq ma’lumotlarni umumlashtirish va tahlil qilish yо‘li bilan mamlakatlar va mintaqalarda ishlab chiqarish kuchlarini joylashtirish va hududiy tashkil qilish xususiyatlarining obyektiv qonuniyatlarini izohlaydi. Iqtisodiy-geografik tadqiqotlarda mahalliy, tabiiy va iqtisodiy sharoitlarni о‘rganishga katta ahamiyat beriladi. Bunday izlanishlar mamlakatimizni, qо‘shni mamlakatlarni va butun dunyoni bilishda muhimdir. Ular bо‘lajak iqtisodchi mutaxasislar dunyoqarashining shakllanishida, umumiy bilimini, ayniqsa iqtisodiy bilim saviyasini oshirishda katta rol о‘ynaydi. “Iqtisodiy geografiya”ning boshqa fanlar orasida tutgan о‘rni. “Iqtisodiy geografiya” geografiya fanlari tizimiga kiradi. U “Tabiiy geografiya”, “Tarix”, “Iqtisod va statistika” fanlari bilan uzviy ravishda bog‘langan. “Iqtisodiy geografiya” ijtimoiy, geografik, tabiiy geografiya esa tabiiy fan hisoblanadi. “Iqtisodiy georgrafiya” va “Tabiiy geografiya” о‘rtasida uzviy hamkorlik mavjud “Iqtisodiy geografiya” tabiiy sharoit va resurslarga iqtisodiy baho berishning ilmiy asoslarini ishlab chiqadi. Geografiya fanlari bо‘yicha tadqiqot va о‘quv ishlari olib borish uchun “Iqtisodiy geografiya”ning “Tabiiy geografiya” bilan uzviy hamkorligi muhim

ahamiyatga ega. Ayrim mamlakat va mintaqalarga ta’rif beruvchi mamlakatshunoslik ishlarini tashkil qilishda ham bu hamkorlikning roli katta. Ijtimoiy fanlar turkumiga kiruvchi “Iqtisodiy geografiya” uchun nazariy ahamiyatga ega bо‘lgan umumiqtisodiy fanlarning qisqacha xulosalari muhimdir. Tarmoqlar iqtisodiyoti bilan shug‘ullanuvchi fanlar, ya’ni ishlab chiqarish sharoiti, xalq xо‘jalik tarmoqlarida ishlab chiqarishni tashkil qilish va rivojlantirish, texnik- iqtisodiy asoslari, ishlab chiqarishni joylashtirishning xususiyatlari va omillari, ishlab chiqarishda tannarx va boshqalar bilan shug‘ullanuvchi aniq iqtisodiyot fanlari kо‘p masalalarda “Iqtisodiy geografiya” bilan aloqada bо‘ladi. “Iqtisodiy geografiya” fani ijtimoiy-iqtisodiy formasiyalar bо‘yicha ishlab chiqarish kuchlarining rivojlanishini tahlil qilish davomida tarixiy usullardan foydalanadi. “Tarix” fani esa jamiyatning rivojlanishi va tarixiy jarayonlarni tadqiq etayotganda tabiiy va atrof-muhit haqidagi ma’lumotlarni “Iqtisodiy geografiya” fanidan oladi. “Iqtisodiy geografiya”ning nazariy asoslari, ilmiy konsepsiyalari va uslublari “Iqtisodiy geografiya” geografik tadqiqotlarini tarixiy-ijtimoiy tahlillar asosida olib boradi. Bu borada, u albatta, hozirgi davrda ishlab chiqarishni joylashtirish masalalarida tarixiy ma’lumotlarga (ayniqsa, sanoat va qishloq xо‘jaligi mintaqalari, transport yо‘llari, aholini joylashtirish, shaharlar, mehnatga layoqatli aholi va boshqalarga nisbatan) tayanadi, rivojlanish darajasini,

dinamikasini aniqlash maqsadida ishlab chiqarishni solishtiradi, baholaydi va insonning tabiiy muhitga ta’sirini tahlil qiladi. Ayrim jihatlarni о‘rganish uchun “Iqtisodiy geografiya” ikki qismga – “Umumiy iqtisodiy geografiya” va “Rayonlar iqtisodiy geografiyasi”ga bо‘linadi. “Umumiy iqtisodiy geografiya” qismida tizimning umumiy masalalari, mamlakatlarning xо‘jalik geografiyasi va asosiy tarmoqlar geografiyasi о‘rganiladi. “Rayonlar iqtisodiy geografiyasi” qismida esa tegishli mamlakatning ayrim hududlari xо‘jaligi va iqtisodiy rayonlari о‘rganiladi. Mamlakatlarni majmuali о‘rganishda ikkala qism ham bir-birini tо‘ldiradi. Ayni vaqtda mamlakatlar xо‘jaligi va bu xо‘jalik tarmoqlarini tadqiqot qilishdagi umumiy masalalarni о‘rganish tegishli mamlakatning ayrim hududlari va iqtisodiy tumanlari xо‘jaligini о‘rganish uchun juda zarur hisoblanadi. “Iqtisodiy geografiya” ishlab chiqarishni joylashtirishni о‘rgana borib, hududiy ishlab chiqarish majmualarining shakllanishi va rivojlanishini keng kо‘lamda tadqiq qiladi. Hududiy ishlab chiqarish majmualar – bu tabiiy va ijtimoiy-iqtisodiy sharoit, tarixiy xususiyat va iqtisodiy-geografik о‘ringa ega bо‘lgan aniq hududda ishlab chiqarish tarmoqlarining uyg‘unlashganligidir. “Iqtisodiy geografiya”ning quyidagi ilmiy konsepsiyalari mavjud: iqtisodiy rivojlantirish konsepsiyasi – muayyan mamlakat, iqtisodiy rayonlarning murakkab tizimi bо‘lib, shakllanishi qonuniy tarzda shakllanadi; hududiy ishlab chiqarish majmualari konsepsiyasi – ishlab chiqarish korxonalari aholi yashash joylarini chegaralangan hudud yoxud iqtisodiy rayon yoki kichik rayon hududida о‘zaro uygunlashuvi; energiya ishlab chiqarish sikllari konsepsiyasi – rayon barpo etuvchi qonuniyatlar sikli. Ushbu konsepsiyalar iqtisodiy-geografik izlanishlarda о‘z aksini topadi.

“Iqtisodiy geografiya” ijtimoiy-iqtisodiy, hududiy tizimlarni о‘rganishda dasturli-maqsadli, tizimning tahlili, balans (muvozanat), kartografik, iqtisodiy- matematik modellashtirish, qiyosiy-geografik, iqtisodiy-geografik bashoratlash usullaridan foydalaniladi. Dasturiy-maqsadli usul bozor iqtisodiyoti munosabatlari sharoitida juda muhim bо‘lib, majmuaning kechiktirib bо‘lmaydigan va umummanfaatlarni kо‘zlagan ijtimoiy-iqtisodiy muammolarni hal qilish dasturi va maqsadi bilan uzviy bog‘liq; 2) Tizimning tahlil usuli bosqichma-bosqich tamoyiliga asoslangan bо‘lib, har bir hududiy tizim, ayniqsa, ishlab chiqarish kuchlarining rivojlanishi, joylashish hususiyatlarini о‘rganish bо‘yicha ma’lum maqsad va vazifalarni qamrab olgan; 3) Balans usuli “Iqtisodiy geografiya”ning asosiy usullaridan biri. Ushbu usul yordamida regionlarning resurs va mahsulotga, ishchi kuchiga bо‘lgan talabini aniqlash xususan, ayrim hududlar о‘zida ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar bilan о‘z ehtiyojini qondiralayotganligi yoki qondira olmayotganligi, zarur mahsulotlarni keltirish yoki olib ketish qо‘lami darajasini baholash, shuningdek, region hо‘jalik majmui rivojlanishidagi nomutanosiblikni va uni bartaraf etish yо‘llari aniqlanadi; 4) Kartografik usul “Iqtisodiy geografiya”ning maxsus usullaridan hisoblanadi. Xarita – bilim manbai va о‘rganish obyektidir. Hududiy, iqtisodiy geografik jarayonlar va ayrim mamlakatlar miqyosida ishlab chiqarish kuchlarini joylashtirish hususiyatlarini eng kо‘rgazmali tarzda faqat geografik xarita namoyon etishi mumkin; 5) Iqtisodiy-matematik modellashtirish usuli hо‘jalik tarmoqlarining rivojlanishi va ishlab chiqarish kuchlarini joylashtirish muammolari bilan bog‘liq bо‘lgan tadqiqotlar jarayonida keng kо‘llaniladi; 6) Qiyosiy geografik usul qator hududiy birliklarni turli kо‘rsatkichlar asosda bir-biri bilan taqqoslashdir; 7) Iqtisodiy - geografik bashoratlash usuli mamlakatlar, ularning hududlari kelajakda majmuali rivojlanishini turli kо‘rsatgichlar tahlili orqali belgilashga yordam beradi. “Iqtisodiy geografiya” ijtimoiy –iqtisodiy, hududiy tizimlarni о‘rganishda bulardan tashqari о‘zi uzviy aloqada bо‘lgan boshqa fanlarning usullari va hulosalaridan ham keng foydalanadi.

“Iqtisodiy geografiya”ning asosiy vazifalari. Ma’lumki, tabiatning jamiyat rivojlanishiga, moddiy ishlab chiqarishning о‘sishiga, ishlab chiqaruvchi kuchlarning joylashishiga ta’siri hal qiluvchi holat emas. U jamiyatning rivojlanishiga turli ishlab chiqarish usullari va ishlab chiqarish kuchlarining rivojlanishi va joylashishiga qarab turlicha ta’sir qiladi. Shuning uchun ijtimoiy ishlab chiqarish joylashtirilishini о‘rganishda geografik muhit va bu muhit elementlarining hududlardagi о‘zaro ta’sirini hisobga olish kerak. “Iqtisodiy geografiya” uchun tabiat va jamiyat о‘rtasidagi о‘zaro bog‘liq umumiy masalalar bilan bir qatorda turli tabiiy muhitning ishlab chiqarish kuchlarini joylashtirishga ta’sirini о‘rganish ham muhim ahamiyat kasb etadi. “Tabiiy geografiya” bilan uzviy hamkorlikda va aniq tarmoqlar iqtisodiyoti ma’lumotlariga tayangan holda hududlar tabiiy sharoitiga iqtisodiy baho berish va undan samarali foydalanish yо‘llarini aniqlash “Iqtisodiy geografiya”ning asosiy vazifalaridan biridir. Iqtisodiyot tarmoqlari rivojlanishining umumiy rejasidan kelib chiqqan holda ma’lum bir hududda ishlab chiqarishni joylashtirish va rivojlantirish hamda hududiy ishlab chiqarish majmualarini tashkil qilish kо‘zda tutiladi. Shuning uchun geografik muhitni xо‘jalik yuritishda foydalanish imkoniyati nuqtai nazaridan baholash va uni oqilona о‘zlashtirish muammolari “Iqtisodiy geografiya”da muhim о‘rin egallaydi.

Похожие

Aholi geografiyasi kursining predmeti, maqsad va vazifalari

Tarixiy geografiya fanining predmeti vazifalari va asosiy bo’limlari

Urbanizatsiya (Iqtisodiy geografiya)

Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya fanining tadqiqot obyekti va predmeti

Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya