Тупроқ эрозияси ва сел оқими уларнинг олдини олиш ва қарши кураш чоралари - Геодезия - Рефераты

Тупроқ эрозияси ва сел оқими уларнинг олдини олиш ва қарши кураш чоралари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

82.5 KB

Тупроқ эрозияси ва сел оқими уларнинг олдини олиш ва қарши кураш чоралари Режа: 1.Сув ва шамол эрозияси, тарқалиш минтақалари, вужудга келиш сабаблари. 2.Сув ва шамол эрозиясини олдини олиш ва қарши кураш тадбирлари (агротехник, ўрмон-техник, гидротехник). 3. Ирригация эрозияси ва уни олдини олиш ҳамда унга қарши кураш тадбирлари. 4 . Сел оқими, пайдо бўлиш сабаблари ва уни олдини олиш ҳамда унга қарши кураш тадбирлари (агро-ўрмон мелиоратив ва гидротехник тадбирлар).

Таянч тушунчалар: тупроқ эрозияси, сув эрозияси, шамол эрозияси, суғориш эрозияси, юза эрозия, жарланиш эрозияси, геологик эрозия, тезлашган эрозия, сел оқими, агро-ўрмон мелиоратив тадбирлар, гидротехникавий тадбирлар. 1. Сув ёки шамол ҳаракати таьсирида тупроқ қатламининг емирилишига тупроқ эрозияси дейилади. Эрозия 3 турга бўлинади: сув, шамол ва ирригация эрозияси. Эрозия (лотинча - ўйилиш, емирилиш) сув ва шамол таъсирида тупроқнинг емирилиш жараёнидир. Тупроқ нинг сув таъсирида емирилишига сув эрозияси шамол таъсирида емирилиб, учирилиб кетишига эса шамол эрозияси ёки дефляцияси дейилади. Сув эрозияси ҳам иккига: юза эрозия ва жарланиш эрозиясига бўлинади. Шунингдек, оқар сувларнинг таъсирига қараб: а) юза оқар сувлар (қор ва ёмғир сувлари) таъсирида рўй берадиган эрозия; б) суғориш сувлари натижасида юзага келадиган ирригацион эрозияга ажратилади. Юза эрозия (ёппасига ювилиш) кўпроқ тарқалган бўлиб, тупроқнинг юқори қатламлари ёнбағирлар бўйлаб оқадиган сувлар таъсирида ювилиб вужудга келади. Оқар сувлар таъсирида тупроқ қатлами қалинлиги камаяди, унинг унумдор қисмидаги, турли ўлчамдаги заррачалар билан бирга озиқ моддалар ҳам ювилиб, нишаблиги кам ва текис майдонларга олиб бориб ётқизилади. Ювилган жойларда экинлар ҳосили кескин камаяди, ювилиб келтирилган ётқизиқли ерларда эса ўсимлик ғовлаб ўсади ва ҳосил пишиб етилмайди ҳамда ҳосил нисбатан кам бўлади. Жарланиш эрозиясида эса ёнбағирлардан келаётган кучли сув оқимлари таъсирида тупроқ нинг чуқур, ўйилиб ювилиши содир бўлади. Бу жараён бир неча босқичда кечади: дастлаб унча катта бўлмаган (20-25 см) чуқурликлар ҳосил бўлади ва улар кенгайиб 0,3-0,5 метрдан 1,0-1,5 метргача етади, кейинчалик бу жараён ривожланиб жарликларга айланади. Узунасига рўй берадиган эрозия

тупроқларни тўлиқ равишда емириб юборади. Жарликлар ҳосил бўлган майдонлар қишлоқ хўжалиги учун мутлақо яроқсиз ҳолга келади. Жарланиш эрозиясининг ривожланиш жадаллиги (1 кв километр майдондаги жарликларнинг узунлиги км ҳисобида) даражаси қуйидаги градациялар билан баҳоланади: а) кучсиз жарликлар - 0,25 км дан кам; б) ўртача- 25-0,50км; в)кучли - 0,50-0,75 км; г) жуда кучли - 0,75 км дан кўп. Тоғли ўлкаларда оддий сув эрозияси билан бирга сел оқимлари таъсиридаги тупроқ ювилиши ҳам кенг тарқалган. Ривожланиш тезлигига қараб геологик ва тезлашган эрозия турлари ажратилади: Геологик эрозия - ўсимликлар билан қопланган тупроқ юзасидан заррачаларнинг аста-секин ювилиш жараёни бўлиб, бунда тупроқ пайдо бўлиши давомида, ювилган тупроқ қатламлари қайта тикланади. Тезлашган эрозия - инсонлар фаолияти билан боғлик бўлиб, тупроқ юзасидаги ўсимликлар йўқотилиб юборилганда ва ердан нотўғри фойдаланилганда юзага келади. Бунда эрозия жадаллига кескин кучайиб, йўқотилган тупроқ қатламлари қайта тикланмайди. Тезлашган эрозия жадаллиги қуйидаги градация асосида бахоланади, (Заславский бўйича, 1983 ): Юза эрозияланган ерлар учун: жуда кучсиз ювилиш - ўртача йиллик ювилиш микдори - 0,5 т/га; кучсиз ювилиш - 0,5-1,0 т/га; ўртача ювилиш - 1,0-5,0 т/га; кучли ювилиш - 5,0-10,0 т/га; жуда кучли ювилиш - > 10 т/га. Узунасига ювилган майдонлар учун: жадаллиги кучсиз (жарларнинг ўртача йиллик ўсиши) - 0,5 м; жадаллиги ўртача - 0,5-1,0 м; жадаллиги кучли - 1,0-2,0 м; жадаллиги жуда қучли- 2,0-5,0 м; жадаллиги нихрятда кучли - > 5,0 м. Тупроқшунослик институтида ишлаб чиқилган тасниф (1977й) га кўра сув эрозиясига учраган тупроқ лар қуйидаги гурухларга ажратилади:

а) Кам ювилган - тупроғи 10 см гача, яъни гумусли горизонтнинг тўртдан бир қисми ювилган, б) Ўртача ювилган - тупроғи 10-20 см гача, яъни гумусли горизонтнинг деярли ярми ювилган, в) Кучли ювилган - дастлабки гумусли горизонт тўлиқ ва карбонатли В горизонтнинг бир қисми ювилган. Ювилиш даражасидан ташқари тупроқлардан ювиб келтирилган ва ётқизилган эрозия маҳсулотларининг қалинлигига кўра, қуйидагиларга бўлинади: а) Кам ётқизилган - 20 см гача, б) Ўртача ётқизилган - 20-40 см гача, в) Кучли ётқизилган - 40 см дан ортиқ. Шамол эрозиясига учраган тупроқлар қуйидаги градациялар асосида ажратилади: а) Кам учириб кетилган - гумусли қатламнинг тўртдан бир қисми учириб кетилган; б) Ўртача - деярли ярми учириб кетилган; в ) Кучли - тўртдан уч қисми; г) Жуда кучли - гумусли горизонт тўлиқ учириб кетилган. Эрозиянинг асосий сабаби ердан нотўғри фойдаланиш ва эрозияга мойил ерларда ўсимлик қопламининг йўқотиб юборилишидир. Шунинг учун эрозия ривожланишининг социал-иктисодий ва табиий шароитлари ажратилади. Олиб бориладиган деққончилик, яйловларда мол боқиш, ўрмонлардан нотўғри фойдаланиш натижасида ўсимлик ва тупроқ қопламига катта таъсир кўрсатилади ҳамда эрозия жараёнлари кучаяди. Ердан нотўғри фойдаланилаётганда эрозиянинг кучайишига таъсир этувчи табиий жараёнлар жумласига: ҳудуднинг иқлими, рельефи ва геологик тузилиши сингарилар киради. Иқлим шароитларидан, айниқса, узоқ давом этадиган жала тарзидаги кучли ёғинларнинг эрозияга таъсири катта. Шамол эрозиясининг интенсивлигига ёғинлар микдори, унинг мавсумийлиги ва характери, ҳарорат ва шамол режимлари таъсир этади. Рельеф шароитлари

сув эрозиясининг ривожланишига ўз таъсирини кўрсатади. Бунда эрозия базисининг чуқурлиги, ер нишаблиги, қияликларнинг шакли ва ҳолати сингариларга боғлиқ ҳолда эрозия тезлиги турлича бўлади. Жойнинг нишаблиги 1,5-2 бўлганда эрозияланиш эҳтимоли пайдо бўлади. 3° ва ундан ортиқ қияликларда эрозия сезиларли ривожланади ва ёнбағирларнинг қиялиги ошиб бориши билан эрозия интенсивлиги кучайиб боради. Ўрта Осиёнинг бўз тупроқлари шароитида ёнбағирларнинг нишаблигига қараб эрозия ривожланишининг қуйидаги градациялари ажратилади: 1 гача нишабликда - эрозия кузатилмайди ёки жуда кучсиз бўлади; 1 -3 ° нишабликда қайдалма ерларда эрозия интенсивлиги кам ёки ўртача; 3-5° нишабликда қайдаладиган майдонларда эрозия интенсивлиги ўртача ва кучли; 5-10° нишабликда бўлган шароитда эрозия интенсивлиги жуда юқори бўлади. Ер нишаблигига қараб, тупроқ нинг ювилиш микдори ҳам ҳар хил: қиялик 2- 2,5° да ҳар гектар ердан 4,5 м 3 гача тупроқ ювиладиган бўлса, 4-6° да унинг ҳажми 37 м 3 ни ташкил этади. Жойнинг геологик тузилишининг эрозияга таъсири тоғ жинсларининг ювилишига ва дефляцияга чидамлилиги билан аниқланади. Жумладан лёсс ва лёссимон жинслар осон ювилиб, жарликлар ҳосил қилади. Морена қумоқлари ювилишга анча чидамли, қадимги флювиогляциал- делювиал жинслар сувни яхши ўтказганлигидан, сув эрозиясига анча чидамли, аммо дефляция осон кечади. Айниқса 30-50 см чуқурликларда жойлашган ва усти ғовак ётқизиқлар билан қопланган зич жинслар эрозия учун хавфли. Тупроқ шароитлари ҳам эрозиянинг боришида муҳим роль ўйнайди. Тупроқнинг сув ўтказувчанлиги, механик таркиби, структуравий ҳолати, гумусли горизонтнинг қалинлиги, зичлиги, унинг намлиги, эрозияланиш жараёнларининг интенсивлигига турлича таъсир этади. Тупроқни эрозиядан сақлашда ўсимликлар қопламининг аҳамияти

жуда катта. Тупроқ юзасида ўсимликлар қанчалик яхши ривожланса, эрозия шунча кам бўлади. 2. Тупроқ эрозиясининг олдини олиш ва унга қарши курашиш учун эрозияга сабаб бўлувчи факторларни бартараф қилиш ва унга қарши тадбирлар қўллаш керак. Бунинг учун ташкил и й-хўжалик, агротехник, ўрмон-техника ва гидротехника тадбирлар тизимини режа асосида амалга ошириш керак. Ташкилий-хўжалик тадбирлари эрозияга қарши курашнинг асосланган режаларини тузиш ва уни амалда бажаришга қаратилган бўлади. Унда алоҳида майдонларнинг эрозияланиш даражасини акс эттирадиган тупроқ харитаси ва картограммаларини тузиш муҳим роль ўйнайди. Бу материаллар асосида хўжаликнинг йўналиши, ихтисослашуви белгиланиб, муайян худудларда эрозияга қарши курашнинг аниқ режалари тузилади. Агротехника тадбирлари - тупроқларни эрозиядан ҳимоялаш имконини берадиган кўп йиллик ўтлар ва бир йиллик экинлардан фойдаланиш, ерни ишлашнинг мақбул усулини қўллаш, қор тўплаш ва қор сувлари оқимини тартибга солишнинг махсус тадбирларидан фойдаланиш, шунингдек, тупроқ унумдорлигини оширишнинг агрокимёвий воситаларидан фойдаланиш сингарилардан ташкил топган. Экин экиладиган майдонларда қуйидаги тадбирларни қўллаш жуда муҳим: алмашлаб экишни жорий қилиш, кўкат- сидератларни экиш, органик ўғитлар солиш, тупроқни чуқур қилиб шудгорлаш, ерни қияликка кўндаланг ва ағдармасдан ҳайдаш, қор тутгичлар ўрнатиш ва бошқалар. Суғорилмайдиган ерларда ўсимликлар қияликка кўндаланг килиб экилади, шунингдек, тупроққа ҳам кўндаланггига ишлов берилади. Суғориладиган ерларда эса экин экаётганда ҳам , тупроққа ишлов бераётганда ҳам горизонтал чизиққа нисбатан муайян бурчак ҳосил қилиш маъқулдир. Тупроқ ювилиб кетмаслиги учун суғориш вақтида суғориш техникаси элементларини тўғри ростлаб туриш лозим. Тупроқ эрозиясининг олдини олиш ва унга қарши курашиш учун ёнбағирларга дарахт ўтказишнинг ҳам катта аҳамияти бор. Ўрмон-иҳота дарахтзорлари шамолни юмшатади, тупроқ ва ўсимлик баргидан нам

буғланишини камайтиради, қор ва сув оқимини ушлаб туради, ҳавонинг нисбий намлигини оширади. Тупроқ эрозиясига қарши курашишдаги муҳим тадбирлардан бири ёнбағирларни пағоналарга (террассаларга) бўлиб чиқишдир. Кияликлар пағоналарга бўлиб чиқилса, у ерда қор яхши сақланади, эриши секин бўлади, сувнинг оқиш кучи секинлашиб, тупроқни ювиб кетаолмайди. Пағоналарга бўлинган ёнбағирларда ихота дарахтзорлари, мевали дарахтлар ёки токзорлар барпо қилинади. Жарликлар ювилиб кетмаслиги учун жар қирғоғидан 5-10 м масофада ярим айлана шаклдаги уватлар билан ўраб олиниши керак. Уватлар ўт экиб, четан тўсиб ёки тош териб мақкамлаб қўйилади. Шунингдек тепа ариқлар ҳам барпо этилиши зарур. Тепа арикдан келаётган сув жар тупроғини ювиб юбормайдиган қдлиб кўйилиши керак. Бунинг учун лоток-новлар ва пағонали шар-шаралардан фойдаланилади. Агар сув битта тепа ариққа сиғмаса иккинчи ва учинчиларини ҳам барпо этиш лозим. Булардан ташқари жар қияликлари ва этагини мустаҳкамлаш тадбирларидан ҳам фойдаланилади, яъни ўтли полосалар 80-100 м кенгликда ташкил этилиши лозим. 3. Нотўғри суғориш оқибатида тупроқнинг устки қатламини емирилишига ирригация эрозияси дейилади . Ўрта Осиёнинг суғориладиган дехқончилик шароитида тупроқнинг ирригацион эрозияси кенг тарқалган бўлиб, у сув эрозиясининг бир кўринишидир. Нишаблиги катта бўлган ерлар ўзлаштирилиб, дехқончиликда фойдаланилиши натижасида шундай эрозия майдонлари кўпайиб бормоқда, бундай ерлар Ўзбекистонда тахминан 952 минг гектарни ташкил этади. Тупроқнинг ирригацион эрозияси асосан нишаб ерларда, экинларни кўп сув оқизиб суғориш туфайли, юзага келади. Майдон нишаблиги 2-3 бўлганда тупроқ юзасини сув ювиб кета бошлайди. Ўзбекистон тупроқшуносларининг маълумотларига кўра, қия майдонларда бир марта эгатлаб суғорилганда сув оқизиб кетадиган тупроқ гектарига 22-50 тоннага, ўта қияликларда эса 690 тоннагача етади.

Бир йилда ҳар гектардан ўртача 100 т тупроқ нинг ювилиб кетиши 100 кг азот, 115 кг фосфорни йўқолишига олиб келади. Ирригацион эрозия оқибатида тупроқнинг сув-физик, агрокимёвий ва микробиологик хоссалари кескин ёмонлашади, унумдорлиги пасаяди, пахтанинг ҳосилдорлиги 30-40 % ва ундан кўпроқ камаяди. 29-жадвал Ирригация эрозиясини олдини олишда қўлланиладиган суғориш техникаси Нишаб лик Эгат узунл иги, м Эгат чуқурл иги, см Эгатларга сув бериш миқдори, л/с Суғоришнин г бошланишид а Сув эгат узунлигининг ярмидан ошганда 2 0 -3 0 150 10-12 0,07 0,10 3 0 -4 0 150 10-12 0,06 0,08 4 0 -5 0 100 10-12 0,10 0,15 5 0 -6 0 100 10-12 0,05 0,10 К.Мирзажонов маьлумотлари бўйича ирригация эрозияси натижасида 1 гектар ердан бир йил давомида 100-150 т тупроқ , шу билан бирга 100-120кг/га азот,110-165 кг/га фосфор ва 0,8-1,0 т/га чиринди оқиб кетар экан. Ирригация эрозиясининг асосий олдини олиш тадбирларидан бири суғориш техникасини тўғри белгилашдир. Бундай эрозиянинг олдини олиш учун қуйидаги суғориш техникаси тавсия қилинади (29-жадвал Б.Қамбаров.,Қ. Мирзажонов маьлумотлари). Ирригацион эрозиянинг олдини олишда суғориш техникаси элементларига жиддий риоя қилиш зарур. Шу мақсадда қуйидаги тадбирларни амалга ошириш тавсия этилади (С.Мойлибоев, 1984): - Ер нишаблиги.2-3° ва эгат узунлиги 50 м бўлганда суғориш бошида ҳар эгатдаги сув оқими секундига 0,07 литр бўлиши, эгатлар чеккаси намланиб бўлгандан кейин оқимни секундига 0,1 литрга етказиш; Ер нишаблиги 3-4° ва эгат узунлиги 100 м гача бўлганда секундига

0,15-0,10 литр ва қиялиги 4-6° бўлганда эса секундига 0,10-0,05 литр сув берилиши лозим; Ўта қия пахта далаларида сув оқимини ўзгартириб туриш, эгатдаги сувни оқовага чиқармасдан суғоришни ташкил қилиш зарур; Суғориладиган далаларни текислаб туриш, суғориш техникасининг мақбул элементларини танлаш ва даланинг бир текис намиқишига ва сувнинг тежаб сарфланишига эришиш лозим; Эрозия етказадиган зарарни анча камайтириш имконини берувчи бошқа самарали тадбирларни қўллаш, жумладан сунъий тупроқ структурасини ҳосил қилувчи кимёвий воситалардан (нефть чиқиндилари, нигрозин, полимерлардан К-4, К-9, латекс, СКС-65 сингарилар) фойдаланишга ҳам эътибор бериш лозим. 4. Тоғ, тоғ олди, ва адир минтақаларида кучли жала қуйиши ёки қорларнинг жадал эриши натижасида қисқа муддатда катта тезлик билан лой, қум, шағал,тош аралаш ҳолда вужудга келган сел оқимига сел дейилади. Сел оқими жуда кўп оқизиндиларни олиб келади. Сел оқимининг тезлиги жуда катта бўлиб, кўпинча шикаст етказадиган кучда бўлади. Сел экин майдонларига соз, Қум, шағал ва тошларни оқизиб келиб ташлайди ва аҳоли яшайдиган қўрғонларни, кўприкларни, йўлларни, суғориш шахобчаларини бузади-вайрон қилади. Ўзбекистонда сел оқими Фарғона водийси, Қашқадарё, Сурхондарё, Жиззах, Навоий ва Тошкент вилоятларининг тоғ ҳудудларида кенг тарқалган. Бухоро, Хоразм ва Қорақалпоғистон ҳудудларида сел оқими деярлик кузатилмайди. Юқорида келтирилган вилоятлар 4 та селдор ҳудудга бўлинади: 1. Фарғона водийси; 2. Ўрта Сирдарё 3. Зарафшон 4. Жанубий ғарбий Ўзбекистон 30 -жадвал

Ўзбекистоннинг селдор ҳудудлари Селдор ҳудудлар Жилғ а ва сойла р сони 1870- 1990 йиллард а содир бўлган селлар сони Энг кўп селдор сойлар Фарғона Водийси 270 1491 Пошшоота, Ғовасой, Шоҳи- мардон, Чортоқсой Ўрта Сирдарё 660 Чирчиқ, Оҳангарон дарёлари, Каттасой, Сулуқтасой, Томчи- Сой, Зоминсой, Сангзар,Фарашсой Зарафшон 4200 966 Ургутсой, Оманқутонсой, Олтинсой, Мардонсой,Тасмачисой, Жанубий ғар- бий Ўзбекистон 5300 470 Ғузардарё, Шерободдарё, Тўпалангдарё, Лангарсой,Бойсунсой Фарғона водийсига Олой, Туркистон, Чотқол, ва Қурама тизмаларида пайдо бўлган селлар киради. Ўрта Сирдарё ўлкаси Чирчиқ, Оҳангарон ҳавзаларида, Туркистон ва Нурота тоғларининг шимолий ён бағирларида ҳосил бўлган селларни ўз ичига олади Зарафшон ҳавзаси Нурота тоғларининг жанубий, Зарафшон тизмасининг шимолий ён бағирларидан ташкил топади. Жанубий-ғарбий Ўзбекистон ҳудудига Қашқадарё, Шеробод ва Сурхондарё ҳавзалари киради.

Сел ҳ осил бўлиши тоғ ёнбағирларидаги тупроқ эрозияси билан чамбарчас боғлиқ. Тупроқ ўсимликлар илдиз тизими билан мустаҳкамланмаган, ер усти оқими катта бўлганда сел оқими пайдо бўлади. Тоғ ёнбағирларида мол боқиш тартиби бузилганда, ундаги табиий ўсимликлар йўқотилганда, ёнғин туфайли куйганда, дарахтлар аёвсиз қирқиб юборилганда сел ҳосил бўлиш эҳтимоли ҳам ортади. Сел тўсатдан бошланиб, кисқа муддатда тўхтайди, у 2-3 соатгача, баъзан 10-12 соатгача давом этади. Сел оқимига қарши курашишда агро-ўрмон мелиоратив ва гидротехника тадбирлари қўлланилади. Агро-ўрмон мелиоратив тадбирининг вазифаси тупроқ эрозиясини кучсизлантириш ёки бартараф килиш, сел оқими ҳосил бўлишига йўл қўймасликдир. Гидротехника тадбирининг вазифаси -сел оқимининг бузиш кучини бартараф қилишдир. Агро-ўрмон мелиоратив тадбирлари тоғ ва тоғ олди ерларида амалга оширилади. Бунда у ерларда мол боқишни тартибга солиш, тик ён бағирларни қайдамаслик, ўт экиш, ён бағирларда дарахтзорлар барпо қилиш каби тадбирлар амалга оширилади. Ялангланиб қолган ва ювилган ёнбағирларга кўп йиллик ўтлар экиш яхши натижа беради. Ёнбағирларни пағоналарга бўлиб чиқиш ва ўрмонлаштиришнинг фойдаси жуда катта. Пағоналарнинг оралиғи ён бағир тиклигига, унинг кенглиги ва сиғимига қараб белгиланади. Пағона эни 3,0-3,5 м; иш сиғими 0,5 м 3 бўлса 1қияликка қараб, унинг оралиғи қуйидагича бўлади: 20° - 4,5-5,5 м, 30° - 6,5-7,5 м, 40° - 12,5-13,5 м Пағоналарга арча, ёнғоқ, олма ва бошқа дарахтлар ўтқазиш мумкин. Адирларга эса курғоқчиликка анча чидамли дарахтлардан ўрик, бодом, акация экиш мумкин. Гидротехника тадбирлари оқим ўзанларида ва ўзан олди участкаларда ва шунга ўхшаш тик ерларда ихота иншоотлари қуришдан иборат. Буларга: йўналтириш дамбалари, тепа ариқлар; қор оқизинди, тош тутгич иншоотлар ва бошқалар киради.

Хулоса: Тупроқ эрозиясининг олдини олиш ва унга қарши курашиш учун эрозияга сабаб бўлувчи факторларни бартараф қилиш ва унга қарши тадбирлар қўллаш керак. Бунинг учун ташкил и й-хўжалик, агротехник, ўрмон-техника ва гидротехника тадбирлар тизимини режа асосида амалга ошириш керак. Тоғ, тоғ олди, ва адир минтақаларида кучли жала қуйиши ёки қорларнинг жадал эриши натижасида қисқа муддатда катта тезлик билан лой, қум, шағал,тош аралаш ҳолда сел оқими вужудга келади. Сел ҳосил бўлиши тоғ ёнбағирларидаги тупроқ эрозияси билан чамбарчас боғлиқ. Сел оқимининг олдини олиш ва қарши курашиш учун агро-ўрмон агромелиорацияси ва гидротехник тадбирлар мажмуаси қўлланилади.

Asosiy adabiyotlar 1.U. Norqulov, X.Sheraliyev. Qishloq xo’jalik meliorasiyasi T. 2003 y. 2.Artukmetov Z, Sheraliyev X «Ekinlarini sug’orish asoslari» T.O’zbekiston milliy ensilopediyasi Davlat ilmiy nashriyoti 2005. 3.V.T.Lev va boshqalar « Sug’oriladigan dehonchilik va qishloq xo’jalik meliorasiyasidan amaliy mashg’ulotlar » T.1992. 4. Avezboyev S, Volkov S. «Yer tuzishning ilmiy asoslari»,T.2002 y. 5. Avezboyev S, Karaboyeva T «Yer tuzish» T. 2005y. 6. Avezboyev S, Troiskiy V.P. «Yer tuzishning ilmiy asoslari»,T.1996 y. 7.Tolipov G.A. va boshqalar «O’zbekiston Respublikasi yer kadastri».-T.1994 y.

Похожие

Ер шўрланиши ва ботқоқланишининг олдини олиш ва қарши курашда қўлланиладиган мелиоратив тадбирлар

Қумли ва қумлоқ тупроқларни ўзлаштириш

Суғориладиган ерлардаги зовурларнинг аҳамияти ва турлари

Агрохимикатлар билан ифлосланган тупроқлар ва уларнинг мелиорацияси

Шўрҳок ва шўрҳоксимон шўртоб ва шўртобли ҳамда мелиорация жиҳатдан оғир тупроқларни ўзлаштириш