Tirik kuch haqidagi teorema va ichki sirt kuchlarining ishi - Физика - Рефераты

Tirik kuch haqidagi teorema va ichki sirt kuchlarining ishi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

160 KB

Tirik kuch haqidagi teorema va ichki sirt kuchlarining ishi Reja: 1. V hajmdagi tutash muhitning kinetik energiyasi. 2. Ichki va tashqi massaviy kuchlarning ishi. 3. Tashqi sirt kuchlarining ishi. Ichki sirt kuchlarini ishini aniqlash. 4. Chekli hajmdagi tutash muhit uchun tirik kuch teoremasi. 5. Simmetrik kuchlanish tenzori holida ichki sirt kuchlari ishining ifodasi. 6. Tutash mihitning cheksiz kichik hajmi uchun tirik kuch teoremasi. 7. Ideal suyuqlik uchun ichki kuch ishining zichligi.

Tayanch iboralar : kuch, sirt kuchlari, ichki va tashqi kuchlar, massaviy kuchlar, hajm simmetrik tenzor, ideal suyuqlik, kinetik energiya, simmetrik kuchlanish tenzori, cheksiz kichik hajm, tirik kuch, ish, elementar ish, ish zichligi. 1. V hajmdagi tutash muhitning kinetik energiyasi Tutash muhit harakatining dinamik tenglamalarining eng ahamiyatli umumiy xulosalaridan biri bu tirik kuch haqidagi teoremadir. Faraz qilaylik V -material muhit zarrachalari bilan birga harakatlanuvchi ixtiyoriy chekli hajm,  esa uni chegaralovchi sirt bo’lsin. Bundan tashqari V hajm ichida P = p ij о iэ э - kuchlanish tenzori komponentalari hamda v = v i э i = v i э i - tezlik vektori komponentalari fazoviy koordinata va vaqtning uzluksiz differensiallanuvchi funksiyasi bo’lsin. dt vaqt ichida cheksiz kichik hajmdagi tutash muhitning cheksiz kichik d  - hajmning ko’chish vektori dtv rd   vektorni olamiz. Impulslar tenglamasini rd -ga skalyar ravishda ko’paytiramiz va V hajm bo’yicha integrallaymiz. U holda       V i ij j V V dtd v p drdF dtdva      ) (    (1.1) bo’ladi. Bu munosabatga kiruvchi integrallarni almashtiramiz. Skalyar (invariant) a v   miqdorni V koordinatalar sistemasini qo’llab hisoblash mumkin. Masalan, dekart koordinatalar sistemasida quyidagini osongina hosil qilish mumkin 2 2 1 v dt d dt dz dt d dt dz dt dy dt d dt dy dt dx dt d dt dx a v                      d dm  -massa o’zgarmas bo’lganligi uchun             V M M dE dm v d dm v d dt d va , 2 2 2 2      bu yerda ta’rifga ko’ra   V d v E   2 2 (1.2)

V hajmdagi tutash muhitning kinetik energiyasi. 2. Ichki va tashqi massaviy kuchlarning bajargan ishi Massaviy F kuchlarni ikkita gruppaga bo’lamiz: butun V hajmga nisbatan )(i F -ichki va )(l F -tashqi kuchlarga. U holda           V V V im lm i l dA dA drd F drd F drd F ,)( )( )( )(            (1.3) bu yerda )(lm dA va )(im dA -cheksiz kichik ko’chishda V hajmga ta’siz qiluvchi va bu hajmga nisbatan tashqi va ichki massaviy kuchlarning elementar ishi. Aytish kerakki, butun V hajmga ta’siz qiluvchi barcha ichki kuchlar yig’indisi hamma vaqt nolga teng, bu kuchlarning ishi esa noldan farqli bo’lishi mumkin. (1.1) ifodadagi oxirgi integralni quyidagicha yozib olamiz    d dt v p d dt v p d dt v p i j ji V V V i ji j i ji j         ) ( ) ( . (1.4) (1.4) ifodadaning o’ng tomonida turgan birinchi integralni almashtirish uchun Gauss-Ostrogradskiy teoremasidan foydalanamiz, ikkinchisini esa quyidagi ayniyat yordamida almashtiramiz ij ij j i ij j i ij ij e v v v v v          ) (2 1 ) (2 1 . Natijada          V ji ji V V ji ji j i ji i ji j dtd p dt d e p dt d nv p dtdv p      ) ( (1.5) ni hosil qildik, bu yerda  - V hajmni chegaralovchi sirt, i n esa  ga tushilgan ( V hajimga nisbatan tashqi) normal birlik vektorining kovariant komponentalari j i ij э э  tenzor antisimmetrik bo’lganligi uchun ij ji ji ij ij ij jiij ij ij ij p p p p p                ] [ ] [ (1.5’) tenglik o’rinli. Shuning uchun klassik holda, kuchlanish tenzori simmetrik ) ( ij ji p p  bo’lganda, (1.5) da oxirgi integral nolga teng.

3. Tashqi sirt kuchlarining ishi. Ichki sirt kuchlarining ishini aniqlash Ma’lumki n ij ji p э p     , u holda        )(l sirt n j i ji dA drd p td dn v p     (1.6) bo’ladi, bu yerda )(lsirt dA orqali  sirt nuqtalarining cheksiz kuchik dtv rd  ko’chishlaridagi V hajmdan ajratilgan  sirtga ta’sir qiluvchi tashqi sirt kuchlarining ishi belgilangan. (1.4) ifodadagi oxirgi integral invariand miqdor bo’lib, ta’rifga ko’ra V hajmdagi ichki sirt kuchi kuchlanishlarning kuchi deyiladi va     v sirti i j ij dA dtdr v p )( (1.7) 4. Chekli hajmdagi tutash muhit uchun tirik kuchlar teoremasi Shunday qilib (1.1) tenglikni quyidagicha yozish mumkin , dA dA dA dA dE )i( sirt )e( sirt m)i( m)e(     (1.8) ya’ni haqiqiy harakat uchun tutash muhit chekli individual hajmining kinetik energiyasining differensiali, bu hajmga ta’sir qiluvchi tashqi massaviy, ichki massaviy, tashkqi sirt va ichki sirt kuchlarining elementar ishlari yig’indisiga teng. (1.8) munosabat deformatsiyalanivchi tutash muhitning chekli hajmiga qo’llaganda tirik kuchlar teoremasi deyiladi. (1.8) tirik kuchlar teoremasini ifodasida dE - E funksiyaning to’liq differensiali (bu yerda E-tutash muhit hajmining kinetik energiyasi) qolgan )( )( )( )( , , , e sirt e sirt im em dA dA dA dA hadlar esa umumiy holda oddiy cheksiz kichik miqdorlar – tutash muhitning har bir nuqtasida aniqlangan dtv nd   uzliksiz cheksiz kichik ko’chishlar sistemasida mos kuchlarning elementar ishlari.

5. Simetrik kuchlanish tenzori holida ichki sirt kuchlari ishining ifodasi Yuqoridagi (1.4),(1.5),(1.5’) ifodalardan ko’rinadiki, ichki sirt kuchlari ishi uchun ifodani qo’yidagicha yozish mumkin:    V V ji ji ji ji isirt d dt p d dt e p dA    )( (1.9) yoki simmetrik kuchlanish tenzori holida   V ji ji isirt d dt e p dA  )( . (1.10) Ma’lumki, uch o’lchovli fazoda ji  -antisimmetrik tenzorga mos qilib aksial vektor  ni (tezlikning uyrma vektori) qo’yish mumkin. Yuqorida keltirilgan xulosalarga ko’ra, harakatlanuvchi tutash muhitda uyurmalarning borligi kuchlanishlarning simmetrik tenzori holida (xususan, harakat muqdorining ichki momentlari, tashqi massaviy va sirt kuchlari bo’lmagan holda) ichki sirt kuchlari bajargan elementar ishining miqdoriga va demak, kinetik energiyaning o’zgarishiga tog’ridan-tog’ri ta’sir qilmaydi. 6.Tutash muhitning cheksiz kichik hajmi uchun tirik kuch teoremasi Endi cheksiz kichik hajmdagi tutash muhit uchun tirik kuch teoremasini yozamiz. Buning uchun tutash muhitning biz qarayotgan biror bir nuqtasini o’z ichiga olgan kichik V hajmni olamiz. Hajmni bu nuqtagacha toraytirganimizda (1.1) tenglikni V uchun yozib uni V hajm ichidagi zarrachaning m massasiga bo’lsak, u holda (1.2) va (1.4) larni hisobga olib quyidagiga ega bolamiz: , 1 ) ( 1 2 2 dt v p dt v p rd F dv i j ji i ji j            bu yerda 2/2v miqdorni kinetik energiyaning zichligi deyish mumkin, dt v p dt v p rd F i ji i ji j   1 , ) ( 1,      -miqdorlar esa massaviy va sirt tashqi va ichki kuchlari ishining zichligi. Tutash muhitning cheksiz kichik hajmi uchun tirik kuchlar teoremasiga ichki massaviy kuchlarning elementar ishi kirmaydi, sababi V hajmi nuqtagacha taraytirganda va M  0 da u nolga intiladi. Bu esa to’g’ridan to’g’ri massoviy

kuchlarning zichligi bu hajmga ta’sir qiluvchi tashqi massoviy kuchlarning hajmining massasiga nisbati sifatida mavjud degan farazdan kelib chiqadi. Fazar qilaylik, masalan, ichki massaviy kuchlar V hajm zarrachalari orasidagi N’yutonning o’zaro tortish kuchlaridan iborat bo’lsin. U holda ichki massaviy kuchlarning M massali V hajmdagi ishi quyidagi ko’rinishda yoziladi:      MM dr r r r r r r dm dm f 2 2 1 2 1 2 1 2 1 ) ( . Bu ifodani M ga bo’lib, V ni nuqtagacha toraytirsak, hosil bo’lgan nisbatning limiti nolga teng bo’ladi. Shunday qilib, har bir cheksiz kichik zarracha uchun o’rinli bo’lgan tirik kuchlar teoremasi quyidagicha ta’riflanadi: tutash muhitning har bir nuqtasida kinetik energiya zichligining differensiali bu cheksiz kichik zarrachaga ta’sir qiluvchi tashqi massaviy, tashqi sirt va ichki sirt kuchlari bajargan elementar ish zichliklarining yig’indisiga teng. Yuqorida ko’rganimizga ko’ra tirik kuchlar teoremasi impulslar tenglamasining natijasidir va u mexanik energiya balansi tenglamalarini ifogalaydi. Tirik kuchlar teoremasi energetik tabiatga ega, ammo bu munosabatlar umumiy holda energiyani saqlanish qonunini ifodalamaydi. Faqatgina mexanik energiya issiqlik yoki boshqa turdagi energiyaga o’tmagan holda energiyani saqlanish qonunini ifodalaydi. Aytib otish kerakki, energiyaning saqlanish qonuni bu holda ikkiga bo’linadi: mexanik va nomexanik energiyalarning (har biri aloxida) saqlanish qonunlari. Ba’zi bir xususiy hollarda, )( 1 isirt dA dm ko’rinishdagi ichki sirt kuchlari ishining zichligi ifodalarini hosil qilamiz. Quyidagiga egamiz dt p p dt e p dt p dt e p dA dm ji ij ji ji ji ji ji ji ji isirt       ) (1 1 1 1 1 )(      . Agarda muhit qattik jism sifatida harakatlanayongan bo’lsa, u holda barcha ji e =0 va dt p p dA dm ji ij ji ji isirt   ) (1 1 ] [ )(   .

Agarda kuchlanish tenzori simmetrik bo’lmasa, ) ( ij ji p p  , u holda muhitning absolyut qattiq jism sifatida harakatlanayonganida ishchi sirt kuchlari ishi nolgan farqli bo’lishi mumkin, sababi aylanishda burchak tezligi u va demak ij w noldan farqli bo’lishi mumkin. Agarda kuchlanish tenzori simmetrik bo’lsa, u holda quyidagi tenglik orinli , 1 1 )( dt e P dA dm ji ji isirt    (1.11) ya’ni bu holda ichi sitr kuchlarini ishi, umuman olganda, deformasiyalarga bo’g’liq. Agarda sistemani kuchlanish tenzoriga ega bo’lgan muhit absolyut qattiq jism sifatida harakatlansa, u holda undagi ichki sirt kuchlarining ishi hamma vaqt nolga teng. 7. Ideal suyuqlik uchun ichki kuch ishining zichligi Ideal suyuqlik uchun  ij ji pg , shuning uchun . 1 )( dtv divp dt ep dt e gp dA dm ii ij ij sirti        Oxirgi ifodada div v ni uzviylik tenglamasi yordamida almashtirib, pdV pd dt dt d p dA dm sirti       1 1 2 )( (1.12) ni hosil qilamiz, bu yerda V -solishtirma hajm. Muhitning cheksiz kuchik zarrachasi uchun tirik kuchlar teoremasi quyidagicha bo’ladi:    1 ) ( 1 1 1 1 2 )( )( )( 2 pd dt pv dtv F pd dA dm dA dm vd k k l sirtl me          . (1.13)

Adabiyotlar 1. Ce дов.Л.И. Механика сплошной среды. М. 1982, 1-том, стр 185-190. 2. Механика сплошных сред в задачах. Т. I. Теория и задачи. М.: Московский лицей, 1996, 396 с. Под ред. М.Э. Эглит.

Похожие

Uch kuch muvozanati haqidagi teorema. Yassi va fazoviy uchrashuvchi kuchlar sistemasining geometrik va analitik muvozanat shartlari.

Amper va lorens kuchlarining qo’llanishi

Fizik miqdorlarning o’lchovi va  teorema

Energiya va ish

Termodinamikaning birinchi boshlanishi (energiyaning saqlanish qonuni) va issiqlik oqimi tenglamasi