Fizik miqdorlarning o’lchovi va  teorema - Физика - Рефераты

Fizik miqdorlarning o’lchovi va  teorema

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

65.5 KB

Fizik miqdorlarning o’lchovi va  teorema Reja: 1. O’lchovli miqdorlar; 2. Turli o’lchov birliklari sistemalari; 3. O’lchov formulalari; 4. teorema.

Tayanch iboalar: o’lchov birligi, SI sistemasi, SGS sistemasi, MKS sistemasi, metr, sekund, kilogram, kuch, vaqt, masofa 1. Muhit, maydonlar va jara ё nlar xarakteristikalarini ifodalovchi miqdorlar – massa, zichlik, energiya tezlik, zaryad miqdori va hokazolar biror bir o’lchov birliklarida berilib, ularni tanlash tadqiqotchining o’zidan bog’liq. Qarala ё tgan masalada o’lchov birliklarini tanlashdan bog’liq bo’lgan miqdorlar o’lchovli miqdorlar deyiladi. Masalan, energiyani kilogrammometrda, joulda, kaloriyada, tonna ko’mirda, kilogramm uranda, so’mda va boshqa o’lchov birliklarida o’lchash mumkin. Energiyani ifodalovchi miqdorning son qiymati o’lchov birligini tanlashdan bog’liq bo’ladi. Tajribadan etalon ё rdamida kiritilgan o’lchov birliklari birinchi ё ki asosiy o’lchov birliklari deyiladi. Birinchi o’lchov birliklari orqalikiritilgan o’lchov birliklari hosilaviy ё ki ikkinchi o’lchov birliklari deyiladi. 2. Turli sohalarda turlicha o’lchov birliklari qo’llanilishi mumkin. Quyidagi o’lchov birliklari keng tarqalgan: SGS – bunda birinchi o’lchov birliklari sifatida santimetr, gramm, sekund qabul qilingan; MKS – bunda birinchi o’lchov birliklari sifatida metr, kilogramm kuch, sekund qabul qilingan; SI – birinchi o’lchov birliklari sifatida metr, kilogramm massa, sekund, Amper, Kelvin qabul qilingan. 3. Odatda o’lchovlar formulalar ko’rinishida ifodalanadi. CGS sistemasida o’lchov formulalari uchta argument: L – uzunlik, T – vaqt va M – massa orqali ifodalanuvchi o’lchov belgilarini o’z ichiga oladi. Masalan, k uch ning o’ l ch ov birligi qu yidagi ch a ё ziladi

1  MLT TML K Barcha o’lchov formulalari darajali birhad ko’rinishida beriladim t l T ML N  (5.1) MKS sistemasida o’lchov formulasi 1 1 1 k t l K T L N  (5.2) (5.1) dan (5.2) ga o’tishda M belgi 12   L KT M kabi almashtiriladi. Agar L uzunlik, T vaqt va M massa o’lchov birliklaridan uzunlik uchun  marta, vaqt uchun  marta va massa uchun  marta kichik bo’lsa, N miqdor dastlabki holatdan m t l    (5.3) marta kichik bo’ladi. Bu esa ikkinchi ё ki hosilaviy o’lchov birliklari uchun asosiy o’lchov birliklari o’zgarganda masshtab ko’paytuvchisini topishni engillashtiradi. 5. Endi o’lchovli miqdorlarning o’lchov birliklariga nisbatan invariant bo’lgan funktsional munosabatlarni qaraymiz. Biror o’lchovli ё ki o’lchovsiz bo’lgan a miqdor o’zaro bog’liq bo’lmagan naaa ,...,, 21 miqdorlarning funktsiyasi bo’lsin   nkk aaaaafa ...,,,...,,, 121  . (5.4) naaa ,...,, 21 miqdorlardan ba’zilari o’zgarmas, qolganlari o’zgaruvchi bo’lishi mumkin. Berilgan o’zgaruvchilarning nol ё ki cheksizdan farqliligi, ё ki (5.4) funktsiya mos argumentlar nolga aylanganda uzluksiz funktsiya deb faraz qilamiz. Endi (5.4) dagi f funktsiya qabul qilingan farazga ko’ra o’lchov birliklarini tanlashdan bog’liq bo’lmagan holda biror fizik qonuniyatni ifodalashini topamiz. naaa ,...,, 21 o’lchov birliklaridan dastlabki k tasi kaaa ,...,, 21 bog’liqmas o’lchov bo’lsin. Bog’liqmas o’lchov formulasida faqat bitta kattalik qatnashadi, boshqa o’lchov birliklarining darajali birliklari kombinatsiyasi ko’rinishida kelishi mumkin emas. Masalan, uzunlik L bog’liqmas kattalik tezlik va tezlanish bog’langan kattalik deyiladi. Mexanik kattaliklar odatda 3 dan katta bo’lmagan o’lchovlarga ega bo’ladi. k ni bog’liqmas o’lchovlarning eng kattasi soniga teng

deb olamiz. Shuning uchun n k k a a a ,..., , 2 1   o’lchov miqdorlarini kaaa ,...,, 21 o’lchov miqdorlari orqali ifodalash mumkin. kaaa ,...,, 21 larning o’lchov birliklarini quyidagicha belgilaymiz       k k A a A a A a    ,..., , 2 2 1 1 . Qolgan kattaliklarning o’lchovlari esa quyidagicha bo’ladi  kmmm A A A a 111 ... 21  ,   kp p p k A A A a 1 1 1 1 ...2 1   , …………………   kq q q n A A A a 1 1 1 ...2 1  . Endi esa kaaa ...,,, 21 kattaliklarning o’lchov birliklarini mos ravishda k   , ..., , 2 1 marta o’zgartiramiz. Yangi o’lchov sistemasida n k k a a a ,..., , 2 1   kattaliklarning son qiymatlari uchun quyidagiga ega bo’lamiz . ... , ....., .......... .......... .......... .......... .......... , ... , , ... , 2 1 2 1 2 1 2 1 1 2 1 1 2 2 2 2 1 11 1 n qk q q n k k k k pk p p k mk m m a a a a a a a a a a a a k k k                      YAngi o’lchov birliklar sistemasida (5.4) munosabat quyidagi ko’rinishni oladi    . ... ...,, ... ,..., , ,..., , ... ... 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 1 2 1 2 2 11 2 1 2 1 2 1 n qk q q k pk p p n mk m m mk m m a a a a f a a af a a a k k k k                   (5.5) Bu tenglik f funktsiyaning k   , ..., , 2 1 larga nisbatan bir jinsli ekanligini ko’rsatadi. f funktsiyadagi bog’liqmas o’zgaruvchilarni qisqartirish uchun quyidagicha tanlash olamiz k k a a a 1 ...,, 1 , 1 2 2 1 1       . Bunday tanlash natijasida (5.5) dagi dastlabki k ta had kaaa ...,,, 21 larning son qiymatidan bog’liq bo’lmagan holda 1 ga teng bo’ladi. Bu nisbiy o’lchov sistemasida nkk aaaa ,...,,, 21  parametrlarning son qiymatlari quyidagi ы ormula orqali ifodalanadi.

. ... ......... .......... .......... , ... , ... 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 1 1 2 1 k k k qk q q n kn pk p p k mk m m a a a a a a a a a a a a         kn    ,..., , 1lar o’lchov birliklari sistemasining tanlanishidan bog’liq emas va ularning o’lchov birliklari nolga teng. SHuning uchun ixti ё riy o’lchov birliklari sistemasida (5.4)ni quyidagicha ifodalash mumkin              kn tak f ,..., ,1 ,...,1,1 1  . (5.6) SHunday qilib, Bu tenglikka Π teorema deb ataladi.

Adabiyotlar: 1. Седов Л.И. Механика сплошной среды. - М.: Наука, 1973 г. В 2-х томах. 2. Ильюшин А.А. Механика сплошной среды. - М.: Изд-во Моск. ун-та, 1990.- 310 с. 3. Механика сплошных сред в задачах. В двух томах. М.: «Московский лицей», 1996. Под ред. М.Э. Эглит.

Похожие

Energiya va ish

Tirik kuch haqidagi teorema va ichki sirt kuchlarining ishi

Miqdoriy analizning fizikaviy va fizik kimyoviy usullari

Bernulli tenglamasining geometrik, energetik va fizik mazmunlari

O’zbekistonda fizik tadqiqotlar va fizika ta’limining shakllanishi va rivojlanish tarixi