Amper va lorens kuchlarining qo’llanishi - Физика - Рефераты

Amper va lorens kuchlarining qo’llanishi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

206 KB

Amper va lorens kuchlarining qo’llanishi Reja: 1. Elektron mikroskopning tuzilishi. 2. E lekton nurli trubka . Mass spektrometr. 3. MGD generator. 4. Zaryadlangan zarrachalarning magnit maydoni. 5 . Tezlatgichlar.

1. Elektron mikroskopning tuzilishi. Optik mikroskoplarda kichik buyumlarning tasvirini kattalashtirish uchun yorug’lik nurlaridan foydalaniladi. Elektron mikroskoplarda esa yorug’lik nuri o’rnida vakuumda yuqori energiyaga ega bo’lgan elektronlar oqimidan foydalaniladi. Bunday qurilmalarda katta tezlikli elektronlar olish uchun magnit linzalar qo’llaniladi. Magnit linza deganda, kichik tirqishli metall g’ilof ichiga joylashtirilgan va katta magnit maydonga ega bo’lgan solenoid tushuniladi. Elektron mikroskopning sxemasi quyidagi rasmda berilgan. Uning tarkibiy qismlari: tok manbai yordamida qizdiriluvchi katod K, anod trubkasi A, nazoratchi to’r C, ikkita magnit linza M 1 , M 2 va ekran S dan iboratdir. Birinchi magnit linza M 1 o’zidan qizdirish yoki yoritish natijasida elektronlar chiqaruvchi (yoki sochuvchi) buyumning haqiqiy tasvirini kattalashtirib beradi. Ikkinchi magnit linza M 2 birinchi linzadan kelgan tasvirni yanada kattalashtirib, ekran S yoki fotoplastinkaga tushiradi. Elektron mikroskopda buyumning umumiy kattalashtirilishi har bir linzadagi kattalashtirishlarning ko’paytmasiga teng bo’ladi. Hozirgi zamon elektron mikroskoplarda buyumlar tasvirini 10 5 martagacha kattalashtirish mumkin.

a) b) Elektron mi kroskop. a) umumiy ko’rinishi, b) optik sxemasi 2.16 – a) rasmda tasvirlangan elektron mikroskop quyidagi asosiy qismlardan iborat: 1- elektron pushka, 2- kondensorli linzalar, 3 - ob’yektiv linzalari, 4- proyeksion linzalar, 5 - ekranda namoyon bo’ladigan tasvirni qo’shimcha kattalashtiradigan yorug’lik mikroskopi, 6 – tubus, 7- yuqori kuchlanishli kabel, 8- vakuumli tizim, 9 - boshqaruv pulti, 10-stend, 11-yuqori kuchlanish manbai qurilmasi. 2.16 – b) rasmdagi elektron mikroskopning optik sxemasi quyidagicha tuzilgan: 1-katod, 2-fokuslovshi silindr, 3-anod, 4-birinchi (qisqa fokuslovchi) kondensor, 5- ikkinchi (uzun fokuslovchi) kondensor, 6-ob’yekt, 7-aperturli diafragma, 8- ob’yektiv, 9, 10, 11 – linzaning proyeksiyalovchi tizimi, 12- katodli lyuminessirlovchi ekran. 2 .E lekton nurli trubka . Elektron nurli trubka elektronlarning elektr maydoni ta’sirida ma’lum bir burchakka egilishi natijasida va maydon kuchlanganligining qiymatiga bog’liq ravishda egilish burchagining o’zgarishi lyuminisensiyalanuvchi ekranning turli nuqtalarida nuqtaviy yoritilishlar vujudga kelishini ta’minlaydi. Bu nuqtaviy yoritilishlar majmuasi elektron nurli trubkada tok kuchi va yo’nalishiga bog’liq ravishda grafiklarni hosil qilish mumkin. Shu asnoda posilograf ishlaydi.Televideniya trubkasida esa yoritgichlar majmuasi tasvirini vujudga keltiradi.

Elektron nurli trubka Mass spektrometr. Masspektrofotometrlar deb ataluvchi fizikaviy qurilmalardan odatda moddalarning tarkibiy elem e ntlari molyar massasi aniqlash maqsadi d a masspektrlar olinadi. Misol tariqasida mirzoi qizil sabzi olindi, asosiy bo ’yovchi modda spektri keltirilgan. β - karotinoid bo’yog’i tarkibidagi bo’yovchi modda mass sp ektrlari ni ko’rib o’tib hamda bu spektrlarni tahlil qilib β - karotinoidning molyar massasi 568,428 а.m.b. ga tengligi isbotlandi. Ikkinchi misol sifatida MAT-311 masspektrometri yordamida o’tkazilgan kuzatishlar shuni ko’rsatdiki, modda tarkibiga kiruvchi elementlar spektrlari ularning molyar massalariga mutanosib bo’lishi lozim. Haqiqatdan ham, hisoblashlar natijasiga ko’ra 3,5-diglyukozid sianidin moddasining molyar massasi 631,4 а.м.b. ga teng bo’ldi. Shu asosida O’rta Osiyo olxo’risi bo’yog’ining asosiy bo’yovchi pigmenti sifatida 3,5- diglyukozid sianidin ekanligi aniqlangan. Ko’rib o’tganimizdek, masspektrofotometrlar zamonaviy texnologiyalar asosida moddalar tarkibiy elementlarini yuqori darajadagi aniqlik bilan o’lchashda katta yordam beruvchi qurilmadir. MGD generator. MGD generatorining ishlash prinsipi. MGD generator y uqori darajada zaryadlangan gaz molekulalarining ya’ni ionlarning magnit maydoni ta’sirida turli yo’nalishlarda harakat qilib, generatorning qoplamalarida

musbat va manfiy zaryadlar to’plamini vujudga keltiradi. Bu zaryadlar to’plami esa qoplamalar orasida potensial farqini vujudga keltiradi va bu potensial farqi elektr tok ko’rinishida foydalanishi mumkin. Shuning uchun bunday qurilmalarga Magnito Gidro Dinamik generatorlar (MGD). 3. Zar y adlangan zarrachalarning magnit maydoni. Agar zaryadga magnit maydonidan tashqari, kuchlanganlik vektori E ga teng bo`lgan elektr maydoni ham ta`sir etsa, natijaviy kuch Lorens va elektr kuchlarining vektor yig’indisidan iborat bo`ladi. F = F el + F l = q E + q[   B  ] Lorens formulasi deyiladi. Bu yerda q – harakatlanuvchi zarrachaning zaryad miqdori,   – zarrachaninag magnit maydon induksiya yo’nalishidagi tezlik tashkil etuvchisi,  – magnit maydon induksiyasi yo’nalishiga perpendikulyar yo’nalishda tezlik tashkil etuvchisi  – magnit maydonda zaryadlangan zarrachaning harakat tezligi. Bunday harakat natijasida zarracha spiralsimon trayektoriya bo’ylab harakat qiladi.

Bu yerda trayektoriya radiusi B q m r   Zarrachaning aylanish davri q m B T 2  Spiral qadami    B m h cos 2  4.Tezlatgichlar. Harakatlanayotgan zaryadlarga yuqoridagi ta`sirlarga asoslanib tezlatgichlar qurilgan. Tezlatgichlar yordamida zaryadli zarrachalarga (elektronlar, protonlar, mezonlar, ionlar va h.) juda katta energiya berish mumkin. Chiziqli tezlatgich . Zarrachalar yuqori kuchlanishli generator yordamida hosil qilingan elektrostatik maydon yordamida tezlatiladi. Bunda Q zaryad  1 -  2 potensiallar ayirmasi orqali o`tganda W=Q  (  1 -  2 ) energiya oladi. Shunday qilib, zarracha  10 meV energiyaga qadar tezlatiladi. Chiziqli rezonansli tezlatgich . O`ta yuqori chastotali o`zgaruvchan elektr maydonida protonlar bir necha megoelektronvoltgacha, elektronlar o`n gigaelektron volt energiyagacha tezlatiladi. Siklotron - og’ir zarrachalar (proton, ion) ni tezlatuchi qurilmadir. Qurilmaning prinsipial sxemasi 2.11-rasmda ko`rsatilgan. (Siklotron rezonans hodisasini 1953-yilda AQSh fizigi Charlz Kittel kashf qildi).

Siklotronning asosiy qismi kuchli elektromagnit bo`lib, uning qutblari orasida duant deb ataladigan vakuum kamerasi 1 va 2 joylashgan. Duantlar o`zgaruvchan kuchlanishli yuqori chastotali generator qutblariga ulanganligi uchun navbatma-navbat goh manfiy, goh musbat zaryadlanib turadi. Agar zaryadlangan zarrachani duantlar orasidagi markazga kiritilsa, zarracha elektr maydonida tezlanish olib, uning troyektoriyasi magnit maydon ta` s irida egrilanadi va duant 1 ga tortiladi. Zarracha yarim aylanani bosib o`tgach, yana duantlar orasidagi tirqishga yotib keladi va duant 2 ga tortilib tezlashadi. Shu tariqa zarrachaning tezligi va orbitasining radiusi ortib boradi. Zarrachaning trayektoriyasi spiralsimon shaklda yoyilib boradi va nihoyat, yetarli energiyaga ega bo`lgach, maxsus qurilma orqali tashqariga chiqadi. Bunday qurilmalar yordamida protonlarni 20 MeV energiyaga qadar tezlatish mumkin.

Adabiyotlar: 1. I.V.Savelyev. "Umumiy fizika kursi." I-qism. Toshkent: O’qituvchi,1973 y. 2. I.V.Savelyev. "Umumiy fizika kursi." II-qism. Toshkent: O’qituvchi,1973 y. 3. I.V.Savelyev. "Umumiy fizika kursi." III-qism. Toshkent: O’qituvchi,1973 y. 4. S.X. Astanov, M.Z. Sharipov, N.N. Dalmuradova, M.Sh.Ivayev "Fizik kattaliklar va ularning o'lchov biriliklari" elektron o'qitish kursi EHM uchun yaratilgan dastur. O'zbekiston Respublikasi davlat patent idorasi GUVOHNOMA № DGU 00975 Toshkent, 12 iyul 2005 y. 5. A.G.G’aniev, A.K.Avliyoqulov, G.A.Almardonova “Fizika” I qism Toshkent 2007 y. 6. S.X.Astanov, M.Z.Sharipov, N.N.Dalmuradova, R.V.Metanidze “Umumiy fizika kursining elektr bo’limidan” elektron darslik.

Похожие

Amper va lorens qonunlar

Elektromagnit tebranishlar va ularning qo’llanishi

Elektr va magnetizm

Mexanik energiyaning saqlanish qonuni va uning qo’llanishi

Tirik kuch haqidagi teorema va ichki sirt kuchlarining ishi