Texnologik tizimlarning yot jarayonlar ta’siriga turg’unligi - Физика - Рефераты

Texnologik tizimlarning yot jarayonlar ta’siriga turg’unligi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

695 KB

Texnologik tizimlarning yot jarayonlar ta’siriga turg’unligi Reja: 1. Majburiy tebranishlar 2. Parametrik tebranishlar 3.Friktsion (ishqalanish kuchi ta’siridagi) avtotebranishlar 4. Texnologik tizimning issiqlikka turg’unligi 5. Texnologik tizimlarning yemirilishga turg’unligi

Texnologik tizimlarda tez o’tadigan tebranuvchi jarayonlar ishlov beriladigan detallarning yuza sifat ko’rsatkichlariga va aniqligiga salbiy ta’sir ko’rsatishi bilan bir qatorda, texnologik tizimni yashovchanligini kamaytiradi va texnologik imkonini pasayishiga yo’l ochib beradi. 1. Majburiy tebranishlar Bu ko’rinishdagi tebranish tashqi davriy g’alayonlantiruvchi kuch ta’sirida, sodir bo’luvchi (3.1-rasm), masalan, kesish jarayonini bir tekisda o’tmasligi (3.1- rasm,a), aylanuvchi detallardagi (elektr yuritma rotori, zagatovka o’rnatilgan shpindel) disbalans (3.1-rasm, b). Tishli uzatmalarning tishlari qadamlarini xatolik bilan tayyorlanishi hisobiga bir tishli g’ildirakni ikkinchi tishli g’ildirak tishi bilan ilashishida urishni hosil bo’lishi. Tebranish pol va havo orqali boshqa dastgohlardan yoki mashinalardan ham uzatilishi mumkin. rasm. Texnologik tizimlarda tebranish turlari. G’alayonlantiruvchi kuch tomonidan kelib chiqadigan tebranishning intensivligi, uni miqdoriga bog’liq bo’lmasdan, texnologik tizimning chastotasiga va uning alo’ida olingan detallarini tebranish chastotasiga mos kelishiga, ya’ni

rezonans jarayonini sodir bo’lishiga bog’liq bo’ladi. Ma’lumki har qanday texnologik tizim ko’p sonli detallardan tashkil topgan bo’lib, har xil chastotaga ega bo’lgan u yoki bu elementlarni rezonans zonasiga tushib qoladi va ularni tebranish intensivligini oshirib yuborishga olib keladi. Buning oldini olishni tebranishni g’alayonlantiruvchi kuchlarni keltirib chiqarishga sababchi omillarni (disk ko’rinishdagi detallarni nobalansligi, uzatkichlarni noaniqliklari) kamaytirish va texnologik tizimni bikirligini oshirish orqali amalga oshirish mumkin. 2. Parametrik tebranishlar Bu ko’rinishdagi tebranishlar o’zgaruvchan parametrlar ta’sirida sodir bo’ladi, ya’ni bunda tebranishni hosil qilish uchun o’zgaruvchan kuch asosiy rolni bajaradi. Odatda bu xildagi parametr texnologik tizimni detalini yoki mexanizmini bikirligi bo’lishi mumkin. Masalan, valdagi konstruktiv element hisoblanuvchi shponka ariqchasi (3.1-rasm,v) yoki tebranuvchi podshipniklardagi o’zgaruvchan bikirlik (3.1-rasm, g). Bu o’zgarmas tashqi R kuch ta’sirida, valni tayanch nuqtaga nisbatan egilishi davriy o’zgarishga olib keladi. O’zgaruvchan bikirlik hisobidan paydo bo’luvchi tebranish, o’z xarakteriga va unga qarshi qo’llaniladigan usullarga nisbatan majburiy tebranishga yaqin turadi. Kesish jarayonida avtotebranish. Dastgohda olib borilayotgan mexanik ishlov berish jarayonida dastgoh, moslama, kesuvchi asbob va detal har xil shaklga ega bo’lgan xarakterda tebranadi. Avtotebranishda (so’nmaydigan, o’z-o’zini kuchaytirib turuvchi tebranishda) tizimni tebranishini saqlab turuvchi kuch, tebranish jarayonida sodir bo’ladi. Avtotebranish jarayonini nazariy tomondan tushuntirish yo’llari ko’p bo’lib, ulardan quyidagisini misol tariqasida ko’rib chiqish mumkin. Misol. Keskichni zagatovkaga nisbatan siljish traektoriyasi, koordinatalararo bog’lanish nazariyasiga asosan, ellips shaklga ega bo’ladi (3.1-rasm, d). Keskich harakat qilayotgan VnA qismida kesish kuchi R aktiv ish bajaradi, chunki uni

yo’nalishi keskichni harakat yo’nalishi bilan mos tushishi mumkin, AmV oraliqda esa salbiy ish bajaradi. CHunki VnA oraliqda kesish kuchini o’rtacha miqdori katta chuqurlikda ishlov olib borilayotgan AmV oraliqdagidan katta, bu kuch bir marta to’liq tebranish davri ichida ma’lum bir ko’rinishda aktiv ish bajaradi, bu esa o’z navbatida tebranish jarayonini kuchaytirib turadi. Bu ish   koordinatalarda hosil qilingan diagramma maydoni orqali xarakterlanadi. Agar texnologik tizimning tebranishga turg’unligi yuqori bo’lsa, unda keskichni radial va tangentsial yo’nalishlardagi tebranishlar orasidagi faza siljishi shunday bo’ladiki, bunda keskichni cho’qqi qismi ellips bo’ylab, rasmda ko’rsatilganday, teskari yo’nalishda harakatlanadi. Bunday holda, kesuvchi kuch tebranishga to’lqinlantiruvchi harakat beradi va energiyani ellips ko’rinishdagi maydonining tarqalish miqdorini xarakterlaydi. Avtotebranishni uyg’onishiga olib keluvchi kesish qatlamining qalinligini o’zgarishi, kesish kuchini o’zgarishiga ham sezilarli ta’sir etadi. Odatda avtotebranish chastotasi detalning o’z tebranish chastotasiga yaqin nuqtalardan o’tadi. SHuning uchun ham texnologik tizimlarda keskichni o’z tebranishiga ( 6000 2000  f Gts) mos keluvchi yuqori chastotali, shpindel o’z tebranishiga ) 300 200 ( Гц f   mos keluvchi o’rta chastotali, support yoki ishlov beriladigan detal guru’iga mos keluvchi past chastotali ) 150 80 ( Гц f   tebranishlar kuzatiladi. 3.Friktsion (ishqalanish kuchi ta’siridagi) avtotebranishlar Bu tipdagi tebranishni sodir bo’lishiga sababchi omil, texnologik tizim elementlarida, yo’naltiruvchi vazifasini bajarish jarayonida vujudga keluvchi, ishqalanishda hosil bo’luvchi o’zgaruvchi kuch bo’lishi mumkin. Texnologik tizimning bunday elementlariga dastgoh stoli va supporti, moslama yo’naltiruvchisi, parmalash dastgohlarida shpindel gilzasi va boshqalar kiritilgan. Avtotebranishni vujudga kelishini asosiy sababchilaridan biri bu jismni tinch holatdagi ishqalanish kuchi F o harakat vaqtidagi ishqalanish kuchidan katta bo’lib,

u qancha vaqt ichida tutashib turishiga bog’liq bo’ladi. Texnologik tizimning elementlarini sekin siljishi avtotebranishni uzuq-uzuq sodir etilishiga olib keladi (3.1-rasm, ye). Yetaklovchi zveno 1 bir tekislikda kichik tezlik v o bilan siljishida aniq uzatuvchi mexanizm (zveno) 2 deformatsiyaga uchraydi va yetaklanuvchi zveno 3, qarshilik ko’rsatuvchi F o kuchni yengib o’tgandan so’ng, harakat qilishni boshlaydi. Harakat boshlanishi bilan ishqalanish kuchi F tez kamaya boshlaydi, chunki yuqorida aytib o’tilganday, yetaklanuvchi zveno, siqilgan zveno 2 potentsial energiyasi hisobiga, o’zgaruvchan v tezlik bilan siljiydi va undan so’ng to’xtaydi. So’ng davriy sakrashlar t vaqt davomida qaytarilaveradi. 4. Texnologik tizimning issiqlikka turg’unligi Texnologik tizimlarda o’tadigan o’rta tezlik jarayonida, sodir bo’ladigan issiqlik ta’sirida elementlarni deformatsiyaga uchrashishi, ularning boshlang’ich holatdagi parametrlarini o’zgartirish bilan ishlab chiqarilishi kerak bo’lgan detal aniqligini pasaytiradi. Misol. Dastgohni 3-7 soat ishlab turishi natijasida shpindelni oldingi qismi isiydi. Bu issiqlik ta’sirida shpindel sekin-asta siljiy boshlaydi. SHpindelning siljishi 20-120 mkm yetib borgandan so’ng, ma’lum holdagi issiqlik almashuvi bir xil ko’rinishga keladi va uni siljishi to’xtaydi. Dastgoh ishdan to’xtatilgandan so’ng shpindel boshlang’ich holatiga asta-sekin qaytib kela boshlaydi. Texnologik tizimning asosiy issiqlik ajratib chiqaruvchi manbaalari bo’lib quyidagilar hisoblanadi: kesish jarayoni, mexanizmlardagi ishqalanishlar, gidrosistemalar, elektryurituvchi dvigatel, tashqi issiqlik manbaalari va o’rab turgan temperatura. Issiqlik ta’siridagi deformatsiya  vaqtga t bog’liq bo’lib, eksponentsial qonunga asosan paydo bo’ladi: ) 1(   d е с    bu yerda: s, d – konstruktsiyaga va materialga bog’liq bo’lgan koeffitsient.

Vaqt davomida issiqlik deformatsiya miqdori stabillashib boradi (nazariy tomondan olinganda с      , ), ammo issiqlik deformatsiyasini va temperaturaning tarqalish maydonini ko’rib chiqamiz (3.2-rasm). rasm. Vertikal-frezalash dastgohidagi issiqlik deformatsiyasi va temperaturaning tarqalish maydoni. Dastgoh elementlari bo’ylab issiqlikni bir tekisda tarqamaganligi sababli shpindel babkasini tutib turuvchi tirgakka nisbatan issiqlik ta’sirida deformatsiyalanishiga olib keladi. SHpindelning uchki qismi Z У    , uzunliklarga siljiydi va uning o’qi  burchakka buraladi. SHuning uchun deformatsiyalar yig’indisi  eksponentsial qonun bo’ylab tarqamasdan (3.2-rasm, b), 1-5 egri chiziqlar orqali tasvirlangan murakkabroq qonun bilan aniqlanishi mumkin. 5. Texnologik tizimlarning yemirilishga turg’unligi Ko’p sonli mashinalar singari texnologik tizimlarda ham sekin sodir etiladigan jarayonlar qatoriga yemirilishni kiritish mumkin. Emirilish – bu ishqalanish natijasida detal yuza o’lchamlarini sekin-asta o’zgarishi. Ikkita tutashib turuvchi detallar yuza qismlarida murakkab jarayonlar

sodir etiladi. Bu jarayonlar ishchi yuzalarda mikrotirnalishi, plastik deformatsiyalanishi, issiqlik ta’siri va boshqalarda o’tib boradi. Texologik tizimning tutashib turuvchi juda ko’p detallari: sirpanma yo’naltiruvchi va yo’naluvchi, h arakat uzatuvchi vintlar, friktsion muftalar disklari, shpindel tayanchlari, moslamalarda detal o’rnatish uchun yuzalar (masalan, prizmaning ishchi yuzasi, o’rnatuvchi plita) va boshqalar. Yemirilish texnologik tizimlardagi aniqlikni, foydali ish koeffitsientni (f.i.k.) kamayishiga, dinamik kuchlarni ortib borishiga, issiqlik ajrab chiqish h olatlarni ko’payishiga va statik ko’rsatkichlarni pasayishiga olib keladi. Masalan, massasi bir tonnani tashkil etuvchi yengil avtomobildan bir yil davomida intensiv ravishda foydalanib borilganda uni ishqalanib h arakatlanuvchi detallarining yuzalari yemiriladi va buni natijasida uning massasi bir killogramga kamayadi.

Adabiyotlar : 1. T.T. To’raev, R.S.Ulug’xojaev, E.T. Mamurov. Vliyanie metodov obrabotki poverxnostnqm plasticheskim deformirovaniem na kachestvennqe xarakteristiki detaley mashin. Materialq nauchno - teoriticheskoy i texnicheskoy konferentsii « Istiqlol -5» chastg’ 1, Novoi – 1996. 57-59s. 2. Ravshanov R (Tash.DTU), To’raev T.T., To’rabaeva V.Ya. Metrologiya, standartlash va sertifikatsiyalash» (Ma’ruzalar matni). Tashkent – Fergana, 2000. y.131 b. 3. Turaev T.T. i dr. Otchet NIR №14-85. GOS reg. 01850013605 «Issledovanie i povqshenie dolgovechnosti detaley tipa vtulok i gilg’z kompressornogo oborudovaniya» Fergana: FerPI, 1987. 77 s. kl. 4. L.V. Pergudov, M.K.Saidov, D.E. Aliqulov. Ilmiy ijod metodologiyasi. Toshkent: «Moliya» nashriyoti, 2002 y. 124 b. 5. Kudinov V.A. Dinamika stankov . M.: Mashinostroeniya, 1967, 359 s. 6. Kedrov S.S. Kolebaniya metallorejuo’ix stankov. M. Mashinostroenie, 1978, 200s. 7. T.T.Turaev, E.T.Mamurov, R.S.Ulug’xojaev. Parametrq mexanicheskoy obrabotki pri PPD obespechivayuo’ie prochnostnqe svoystva detali. Materialq nauchno - teoreticheskoy i texnicheskoy konferentsii «Istiqlol- 5» chastg’ 1, Navoi-1996. 80 - 82s.

Похожие

Texnologik tizimlarning dinamikasi va ularning ko’rsatkichlari

Texnologik tizimlarning dinamik holatini eksperimental usulda tadqiqotlash

Texnologik tizimlar to’g’risida umumiy tushunchalar va ularga berilgan ta’riflar

Texnologik tizimlarda avtotebranish

Texnologik tizimlarni identifikatsiyalash