Texnologik tizimlarning dinamikasi va ularning ko’rsatkichlari - Физика - Рефераты

Texnologik tizimlarning dinamikasi va ularning ko’rsatkichlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

3215 KB

Texnologik tizimlarning dinamikasi va ularning ko’rsatkichlari Reja: 1. Texnologik tizimlarning dinamik ko’rsatkichlari 2. Texnologik tizimlarning asosiy elemantlarini statik (boshlang’ich) xarakteristikasi 3. Texnologik tizimlarni dinamik holati chastotasining ta h lili 4. Texnologik tizimlarning asosiy dinamik sifat ko’rsatkichlari

1. Texnologik tizimlarning dinamik ko’rsatkichlari Texnologik tizimning qo’zg’aluvchi va qo’zg’almas birikmalari kesish, ishqalanish va yuritkich kuchlari ta’sirida elastik deformatsiyaga uchraydi. Elastik texnologik tizim dastgoh, moslama, kesuvchi asbob va detaldan tashkil topgan bo’lib, ularning deformatsiya miqdori «u» ta’sir etuvchi kuchga bog’liqligi texnologik tizimlarni bikirlikka sinovdan o’tkazishi ma’lum: J=y Q yoki Q=Jy (4.1) Kesish kuchi ishlov berish vaqtida paydo bo’ladigan har xil parametrlarga (masalan, kesuvchi asbobning geometriyasiga, kesish maromiga, ishqalanish va ilashish zonasidagi deformatsiyaga) bog’liq bo’ladi. Keyingi vaqtlarda, kesish kuchi bilan kesilayotgan ma’sulotni kesim maydoni orasidagi chiziqli bog’lanish quyidagi formula orqali aniqlanmoqda: R=Kba (4.2) bu yerda: K- solishtirma kesish kuchi, po’lat materiallar uchun K=2000 n/mm 2 ; b,a- mos holda kesilayotgan ma’sulotning eni va qalinligi; Ishqalanish jarayoni normal bo’ylab ta’sir etuvchi N kuchdan hosil bo’ladigan ishqalanish kuchga va ishqalanish koeffitsienti  - ga bog’liq bo’ladi. Agar normal ta’sir etuvchi kuchni normal bikirlik koeffitsienti J n va normal deformatsiya   orqali belgilasak. Unda quyidagini yozish mumkin: N= J ’ Y mH (4.3) Amonton-Kulon qonuniga asosan: F=  J ’ Y ’ m (4.4)

bu yerda: m-daraja ko’rsatkichi. Quyidagi 4.1-rasmda strelka bilan kesuvchi kuchni va F ( t ) bilan esa ishqalanish kuchlari tasvirlangan bo’lib, bular ta’sirida elastik texnologik tizim deformatsiya holatida bo’ladi. rasm. Elastik texnologik tizimga kuchlarni ta’sir etish jarayoni. A. Texnologik tizim sxemasi : 1-dastgoh; 2-moslama; 3-kesuvchi asbob; 4-detal; B. Elastik texnologik tizimni deformatsiyalanishidagi kesim qalinligini o’zgarish sxemasi . F (t) va R (t) kuchlar ta’sirida shpindelning moslama va detal bilan hamda supportning keskich bilan birgalikdagi tebranishini alo’hida olib qaraganda majburiy tebranish deb qarash mumkin. Ammo ma’lum bo’lishicha, texnologik tizimni deformatsiyalanishi natijasida ishqalanishda sodir bo’ladigan kuchlarni bir xil qiymatini saqlab qolishiga to’sqinlik qiladi. Masalan, kesish kuchi R (t) o’zgarishi support va shpindel, salazka va stanina, rotor va stator hamda boshqa elementlarning o’zaro holatini o’zgarishiga olib keladi. Bu kesish va kesuvchi asbobni zagotovkaga nisbatan «Y» masofaga siljishiga olib kelishi mumkin (4.1,a- а) б)

rasm). Buning natijasida kesim qalinligi a-  a miqdorga, kesmani ko’ndalang kesim maydoni  -   miqdorga  -ga proportsional holda o’zgaradi. Kesish kuchi esa R 1(t) qiymatni qabul qiladi. O’z navbatida kesish kuchini o’zgarishi elastik texnologik tizimni «yangi» siljishiga sababchi bo’ladi va hokazo. Bunday bog’lanishlarni «qayta bog’lanuvchan» deyiladi. CHunki, aniqlashlarga qaraganda, texnologik tizim va kesish jarayoni o’rtasida qayta bog’lanuvchanlik mavjud bo’lib, elastik tizimda ishqalanish kuchini o’zgarishi bilan deformatsiyani o’zgarishi kuzatiladi. Texnologik tizimning elementlari orasidagi bog’lanishlar 3.2-rasmda tasvirlangan. Bu sxemadan ma’lum bo’lishicha jarayonlar (KJ, IJ va EL. Yur. J.) orasida to’g’ridan-to’g’ri bog’lanish bo’lmasdan, ularning orasidagi bog’lanish faqat elastik tizim orqali amalga oshadi. rasm. Texnologik tizimning dinamik holat sxemasi. a) ko’p konturli: ETT- elastik texnologik tizim; KJ-kesish jarayoni; IJ-ishqalanish jarayoni; El.Yur.J.-Elektr yuritmadagi jarayon; v) bitta konturli: EETT-ekvivalent elastik texnologik tizim; KJ-kesish jarayoni. ETT KJ IJ El.Yur.JР Ь y 1 y 1 (t) y 2 (t)y 2 y 3 (t)y 3 а) EETT KJ б)Р y(t)

Elementlar to’plami va ular orasidagi bog’liqliklar – bog’lanishlar konturini himoya qiladi. Texnologik tizimlarning dinamikasi ko’p konturli «berk» tizimni tashkil qiladi. Masalan, 4.2, a- rasmda uchta berk holatni ta’minlovchi uchta kontur tasvirlangan, ular:EET-KJ, ETT-IJ, ETT-EL.YuR.J. Ular orasidagi bog’liqliklarni olib tashlansa, unda u ochiq konturdagi tizimga aylanadi. Elastik texnologik tizimlarni, asosan, kesish-R va ishqalanish kuchlari-F, burovchi moment-M ta’sirida dinamik holat uchun sinovdan o’tkaziladi. Bu kuchlar ta’siri natijasida y 1 , u 2 , u 3 deformatsiyalar miqdori aniqlanadi. Ularning deformatsiyalanishi ichki ta’sir nomi bilan nomlanadi. Tashqi ta’sir shartli ravishda ikkita guruhga ajratiladi: 1) elastik texnologik tizimga uning detallari hosil qilgan birikmalarni geometrik va kinematik aniqligini ta’siri; 2) harakatlanuvchi birikmalarda sodir bo’ladigan jarayonlarga Y 1(t) , Y 2(t) , Y 3(t) - deformatsiya miqdorining ta’siri (4.2-rasm). Kesish jarayonini frezalash bilan bajarishda, frezalash bilan iz qoldirish yoki boshqa usullarda kesilayotgan qatlamning ko’ndalang kesimini o’zgarishi tashqi ta’sirni natijasi bo’lishi mumkin. CHunki qatlamning ko’ndalang kesimining o’zgarishi elastik texnologik tizimning elementlarini deformatsiyasiga ta’sir etmaydi. Ko’p konturli texnologik tizimlar ustida sinov o’tkazishda ekvivalent element kiritish orqali ularni berk konturli holga keltirish mumkin (4.2-rasm,b). Sinov olib borilayotganda jarayonlardan bittasi (KJ) o’zgaruvchan, qolgan jarayonlar o’zgartirilmasdan saqlanib qolinadi va bu jarayonlarning ta’sirida texnologik tizimni o’zgarishi o’rganiladi. Bu esa sinov natijalarini matematik hisoblashni osonlashtiradi.

2. Texnologik tizimlarning asosiy elemantlarini statik (boshlang’ich) xarakteristikasi Texnologik tizimlarning va ularning elementlarini xossalari ularning xarakteristikasi orqali aniqlanadi. Kesish jarayonini 4.3-rasmda ko’rsatilganday ikki qismga ajrataylik, X kir -kiruvchi parametr; X chiq -chiquvchi parametr. X chiq X kir KJ [R] [Y 1(t) ] rasm. Kesish jarayoni uchun ochiq dinamik tizim sxemasi. Kiruvchi va chiquvchi parametrlarni bog’lovchi tenglama W elementni yoki tizimni xarakteristikasi:)(1 . t кир чик жк y Р Х Х W   n/mm Elementlarni ochiq ketma-ket biriktirilgandagi (4.4-rasm) xarakteristikasi: rasm. Elementlarni ketma-ket biriktirilgandagi ochiq dinamik tizim sxemasi. W ETT W KJ Х chiq Х kir [y 1(t) ][y]

W ochiq = t кир кир УР Х Х 1  (4.6) Elementlarni ochiq ketma-ket biriktirilganda ularni tashkil qiluvchilarning xarakteristikasini ko’paytmasiga teng: W ochiq =W eet W kj (4.7) Elementlarni parallel holda biriktirilganda rasm, uni xarakteristikasi : rasm. Elementlarni parallel biriktirish sxemasi. W ochiq =W shp W tt Demak, texnologik tizimlarda chiquvchi parametrlar o’zgarishsiz bo’lsa, bunday xarakterdagi parametrlar statik, agar o’zgarishga ega bo’lsa, unda dinamik xarakteristikaga ega bo’ladi. 2.1. Elastik texnologik tizimlarni statik xarakteristikasi Elastik texnologik tizimga (ETT) o’zgarmas R kuchi orqali ta’sir etsak, kuchning ta’sirida «u» masofaga elastik siljish paydo bo’ladi. Natijada, statik xarakteristika W ett quyidagicha tasavvur etish mumkin bo’ladi: W ett =Y/R, mm/n (4.8) Bu xarakteristika ETT kuch ta’siriga moyilligi yoki bikirlikka teskari proportsional miqdor deyiladi. ETT yoki uni har bir zvenosini statik xarakteristikasi gisterezis sirtmog’i ko’rinishdagi grafikni beradi (2-bob). SHuning uchun ham ETT dinamik W shn W Т.Т. Х kirХ chiq

xarakteristika tenglamalarida statik miqdorni o’zgarmas koeffitsient ko’rinishida hisobga olinadi. SHuning uchun gisterezis sirtmog’i ko’rinishdagi qonunga asoslangan grafikni to’g’ri chiziqli holat qonuniga asoslangan tenglamaga olib kelish kerak. Bu oddiy hol bo’lib, unda elastik xususiyatga ega bo’lgan xarakteristikalarni ajratib olish orqali amalga oshiriladi. Ishqalanish bilan ishlaydigan n chiziqli elastik elementlardan tuzilgan ETT ni analitik tadqiqotlash natijasida shuni aytish mumkinki, elastik tashkil etuvchi xarakteristika 4.5,a-rasmda tasvirlanganday, koordinatani boshlanish nuqtasidan o’tuvchi yuklash kuchidan tashkil bo’lgan, agar ishqalanish kuchi doyimiy qiymatni saqlab tursa, egri chiziq 2-chi to’g’ri qismiga parallel to’g’ri chiziq 1-chi holatda bo’ladi. Yuklovchi kuchga proportsional ravishda o’zgaruvchi ishqalanish kuchining chiziqli xarakteristikasi koordinatalarning boshlang’ich nuqtasidan o’tib, 2 va 3 qismlarga assimetrik bo’ladi (4.6, b-rasm). rasm. Elastik texnologik tizimning statik xarakteristikasini tasvirlovchi sxema. a) tashqi ta’sirga uchramagan holdagi ishqalanish kuchi; b) tashqi ta’sirga propartsional bo’lgan ishqalanish kuchi; v) kesuvchi asbob kallagini eksperimental yo’l bilan olingan bikirlik xarakteristikasi (  y,  y – mos holda tashqi kuchlardan hosil bo’lgan moment va elastik deformatsiya miqdori). Kesuvchi asbob kallagi uchun eksperemental usulda qurilgan chiziqli elastik xarakteristika 1 (rasm) tasvirlangan. Uning uchun statik xarakteristikasi: K ett =  y/  y (4.9)

bu yerda:  y,  y- mos ravishda bikirlikni burchakli va kuchlanish parametrlari . Texnologik tizimni statik xarakteristikasi ilashish nuqtasidagi va o’z deformatsiyasi miqdori orqali aniqlanadi. Bu borada analitik hisobiy usul o’ta murakkab bo’lganligi sababli, o’tib borayotgan jarayonni nazorat qilishni qulaylashtirish maqsadida, u parametrlarni eksperemental usulda aniqlash yuqori saviya beradi. Texnologik tizimlardagi deformatsiyalar cho’zilish-siqilish, egilish va buralishga ajratib hisob olib boriladi:; 1 ES J2 , c EJ J 1 эг   (4.10) 2 ч бур c GJ м J     bu yerda: Ye, G -mos holda 1 va 2-darajali elastikli moduli; S-kuzatilayotgan maydon yuzasi; J , J i -inertsiya momenti ; S 1 ,S 2 - balkalarni ma h kamlanishiga bog’liq bo’lgan koeffitsient ; l-balkani (sterjenni) uzunligi. Bu formulalarni ta’ h lil qilish orqali shuni aytish mumkinki: bikirlik materialni musta h kamlikka va termik ishlov berilganligiga bog’liq bo’lmasdan, balki elastiklik moduli J , J r va sterjenni uzunligi l ga bog’liq. S 1 ,S 2 -sterjenni qanday usulda ma’kamlanganligiga bog’liq bo’lgan koeffitsientlar . Bikirlikni o’zgarmas ko’rsatkichida E J xarakteristikasi ikkita o’zgarmas A 0 ,A 1 - koeffitsient ishtirokida, yuklanish turi va soniga bog’liq bo’lmagan formula orqali aniqlanadi : EJ y =A 0 +A 1 x+F (x) , (4.11) bu yerda: x-valning h aqiqiy uzunligi; F (x) -to’liq deformatsiya tenglamasining xususiy yechimi. Quyida texnologik tizimning shpindelini har xil yuklanishi uchun hisobiy sxemalari keltirilgan bo’lib, ular uchun F (x) xususiy yechimini aniqlash misolini ko’rib chiqamiz (rasm).

rasm . hisob olib borish uchun sxemalar. To’plangan (1-3 sxemalar) kuch va yoppa yuklangan q=lG (4-sxema ) kuch, bu yerda G –valning og’irligi , l-valning uzunligi. Xususiy yechim: F(x)=- ;) ( 3 6 i p l x i  F(x)=- 4 24 x q bu yerda: R i -to’plangan kuch; x, l i -mos h olda kuchning ta’sir etuvchi koordinatalari. Agar: 1) X=b, u=-u 2) X=a+b, y=y 2 A 0 va A 1 koeffitsientlarni 4.11 formulaga asosan aniqlaymiz: F(x)=R i /6(x-l i ) 3 uchun 1) A 0 =EJ y -A 1 x- F(x)=-EJy 1 -A 1 b+ 6Рi (b-l i ) 3 = 6Рi (b-l i ) 3- A 1 b- EJy 1 2) A 0 =EJ y -A 1 x- F(x)=EJy 2 -A 1 (a+b)+ 6Рi ((a+b)-l 1 ) 3 F(x)= 4 24 x q uchun 1)A 0 =EJy- A 1 x- F(x)=- EJy 1 - A 1 b+ 24q b 4 = 24q b 4 - A 1 b- EJy 1 2)A 0 =EJy- A 1 x- F(x)=EJy 2 -A 1 (a+b)+ 24q (a+b) 4 F(x)=- 6 iР (x-l i ) 3 uchun 1) b lb b lb A EJy х х Ф A EJy i iР i iР 3 6 3 6 0 1 0 2 ) ( ) ( )( 0 1 Ф(х) A EJy x A             

2) A 1 x= EJy - A 0 -F(x)=ba l ba A EJy i iP      3 6 0 2 ) ) (( F(x)=- 4 24 x q uchun 1)A 1 x= EJy -A 0 -F(x)= b EJy A b b b A EJy q q 2 0 4 24 4 24 0 1       2) A 1 x= EJy -A 0 -F(x)= ba ba A ЕJy q     4 24 0 2 ) ( Kuch ta’sirida hosil bo’ladigan deformatsiya miqdori u-ni «Materiallar qarshiligi» fanidan foydalangan holda aniqlanadi:   ji jкел 1 1 (4.12) bu yerda j i - i chi elementning bikirligi 2.2. Kesish jarayonining statik xarakteristikasi Texnologik tizimning berk holatdagi dinamik sxemasini ta h lil qilish natijasida shuni aytish mumkinki, kesish jarayonida texnologik tizimni, nisbatan, elastik siljishi qirindi qalinligi a-ni o’zgarishiga olib keladi. Buning natijasida kesish kuchi ham o’zgaradi. SHuning uchun ham kesish jarayonini statik xarakteristikasini (4.2) formulani hisobga olgan holda quyidagicha yozish mumkin: W kel =R/a=kb=K k (4.13) bu yerda: K k -kesish jarayonidagi elementlarning bikirligi. 2.3. Ishqalanish jarayonining statik xarakteristikasi Ma’lumki, ishqalanish kuchi F, odatda, ishqalanuvchi yuzalarning h arakat tezligi v, normal yo’nalgan kuch N miqdoriga va ishqalanish koeffitsientiga bog’liq bo’ladi. Ishqalanishni oddiy xarakteristikasi bo’lib ishqalanish koeffitsienti hisoblansa, kichik miqdordagi ilashish nuqtadagi deformatsiya uchun moslovchi kuchni chiziqli bog’liqlikka ega deb, ishqalanish uchun statik xarakteristikani quyidagi ko’rinishda yozish mumkin:

б YF U j К б  (4.14) O’zaro ishqalanuvchi elementlarning ishqalanish tezligini hisobga olinsa, uning statik xarakteristikasi: K V =F/V (4.15) Bu formulalardan o’quv - o’rganish uchun foydalanish mumkin. CHunki to’g’ri chiziqli xarakteristikaga ega bo’lmagan dinamik masalalarni yechish ancha murakkab. 3. Texnologik tizimlarni dinamik holati chastotasining ta h lili Bunda avtotebranish texnologik tizimining konstruktiv va texnologik parametrlariga bog’liqligi aniqlanadi. Buning uchun texnologik tizimning dinamik h olatining xarakteristikasi to’g’ri chiziqli deb faraz qilinadi va ko’p hollarda uni ta’lil qilish uchun chastotalik (takrorlanuvchi) dinamik xarakteristikani ajratib olib, undan foydalaniladi. Misol. Aytaylik, vaqt t o’tishi bilan  -parametrning kiruvchi 1 va chiquvchi 2 chastotasi o’zgarmasin (4.8,a- rasm). rasm. Texnologik tizimning dinamik h olati xarakteristikasi:

a) vaqt o’tishiga bog’liq bo’lgan xarakteristika; b-g) chastota (takrorlanish) xarakteristikasi. Bunday ishchi chastotaning (w) hamma diapazoni uchun chastotani xarakterlovchi grafikni ko’rish mumkin. Amplituda chastota xarakteristika (ACHX) A  =A chiq /A kir koordinatali (4.8 a,b),FCHX-fazo chastotali,  (  ) =  chiq -  kir chiquvchi va kiruvchi fazalarning ayirmasiga (4.8 a,b) va AFCHX amplituda faza chastotali, u o’z navbatida oldingilarning shkalasini xarakterlay oladi.(4.8 g). A kir va A chiq qiymatlari (4.8 a) dan olinadi. AFCHX W (i  ) –kompleks miqdor bo’lib, u R e va iJ m ni manfiy koordinatalaridan tashkil topgan tekislikda quriladi: W (i  ) = R e +iJ m (4.16) CHastota  1 ning har bir miqdoriga o’zining moduli A 1 (amplituda) va argument (fazalar ayirmasi )  1 to’g’ri keladi:2 2 1 m e J R А   ; tg  1 =J m /R e ; (4.17) 4.17 formuladan foydalanib dinamik xarakteristikani (4.8 g-rasm) olish mumkin: W (i  ) =A 1 (cos  1 +isin  1 ) (4.18) Dinamik xarakteristikani  faza bo’ylab siljishini manfiy deb qabul qilib, uni soat strelkasini h arakatlanishi bo’yicha joylashtiriladi. Agar chiquvchi kordinata kiruvchi koordinatadan orqada qolayotgan bo’lsa, bu texnologik tizimlar uchun hos bo’lib, ularga qo’yilgan talabni qanoatlantiradi. Misol, birgina erkinlik darajasiga ega bo’lgan g’alayon kuch Rsin  t (kiruvchi koordinata) davriy ravishda ta’sir etib turuvchi, oddiy ekvivalent elastik texnologik tizim uchun chastota xarakteristikasini ko’rib chiqaylik. Aytaylik, texnologik tizimda elastik siljish - u (chiquvchi koordinata) bo’lishi

mumkin bo’lgan element dastgoh shpindeli bo’lsin. U h olda m-massaga, j- bikirlikka va  -qarshi turuvchi kuch koeffitsientiga ega bo’lgan elastik balkaning hisobiy sxemasi (4.9 a,b,v - rasm) tasvirlangan. rasm. Birgina erkinlik darajasiga ekvivalent elastik tizimga (E.E.T.) ega bo’lgan hisobiy sxemalari. Buni dinamik xarakteristikasini aniqlash uchun elastik sistemani differentsial tenglamasi tuziladi: mt р jy dt dy dt yd   sin 2 2    (4.19) bu formulaga kompleks sonlar r= dtdy kiritamiz. Buning natijasida differentsial tenglama algebraik tenglamaga aylanadi: ( ) ( ) ( )1 1 2 p p p y p p j j jm     j m Т 1 -doimiy inertsiya vaqti, s; j Т  2 -doimiy dempfirovaniya vaqti, s; Ma’lumki R (r) va u (r) –mos holda ,elastik tizimni kiruvchi va chiquvchi koordinatalari, unda uni uzatishlar funktsiyasi : 1рТ р Т К 1рТ рT(j 1 )р(Р )р(y )р( ЭЭТТ 2 221 ЭЭТТ 2 221 W        (4.20) Uzatish funktsiyadan EETT dinamik xarakteristikaga o’tish uchun kompleks r sonni i  bilan almashtirish kerak bo’ladi:

W EETT( i  ) =1 ) ( ) ( 2 2 21         Т Т К iр iy ЭЭТТ (4.21) bu yerda; K EETT - EETTning statik xarakteristikasi; W EETT- EETTning dinamik moyilligi . 4.21formuladan musbat xarakteristikani ajratib olamiz :   ; W 2 2 22 21 2 2 21 j1 ) iwT( ) w T1( ] iwT) w T1[( iw ЭЭТТ      22 2222 1 22 1 j1 wT)wT1( )wT1( Re    ; 2 22 22 21 2j1 w T ) w T1( wT Jm     (4.22.) AFCHX grafigini qurish uchun har xil chastotalar berib, 4.17 va 4.22 formulalardan foydalangan holda modul va argumentlar aniqlanadi va kompleks tekkislikda ularning nuqtalari belgilanib 4.10 a) rasmdagi grafigni quramiz . Buning uchun : w=0 j 1 Re  jm=0, tg  =0,  =0;  = 1Т 1 Re=0, jm=- 2jt Т tg  =  ,  = 2    , Re=0 , jm=0 tg  =0  =  rasm. Birgina erkinlik darajasiga ega bo’lgan EETT chastota xarakteristikasi.

a -AFCHX; b-ACHX;  1 ,  2 ,-qarshilik ko’rsatuvchi koeffitsientlar;  1 ,  2 =0,7 A max -  s ning o’zini chastotasini aniqlash uchun olingan chastotalar. CHastota 0 ga teng bo’lganda dinamik xarakteristika statik xaraktiristikaga teng bo’ladi: W EETT(iw) =1/j=K EETT (4.23) Amplituda –chastota va fazochastota xarakteristikalar u yoki bu jarayonni xususiy h olatini ko’rsatib bera oladi. 4.17 va 4.22 formulalardan foydalangan holda hamda  yuqoridagi qiymatlarni berish orqali 4.9 b,v - rasmlarni quramiz . Agar 11 T  qiymat bersak ACHX rezonans darajasini oladi (3.9 b- rasm), g’alayon olayotgan chastota tizimning o’z chastotasiga (  s ) teng bo’ladi: . 1 1 c T     2 )( jTT A   j T  2  =0 , bo’lsa, A (W)   Demak, qarshilik kuchini hisobga olinmasa, amplituda cheksiz qiymatga intiladi, bu rezonans bo’lishiga mos tushadi. 4. Texnologik tizimlarning asosiy dinamik sifat ko’rsatkichlari Texnologik tizimlarning statik yoki dinamik holatini tadqiqotdan o’tkazish, uni kostruktsiyasiga bog’liq bo’lmagan holda, yagona usulda olib boriladi. Bu tizimlarni statik va dinamik sifatini xarakterlovchi umumiy ko’rsatkichlarini ishlab chiqishga qulaylik yaratadi. Ma’lumki texnologik tizimlarni statik holatini aniqlashda mustahkamlik, kinematik va geometrik aniqlik, bikirlik va boshqalardan foydalaniladi. Dinamik holatini aniqlashda turg’unlik darajasi va zahirasi, tashqi ta’sir ostida tizimni berilgan parametrdan og’ish tezkorligi hisobga olinadi. 4.1. Texnologik tizimlarni turg’unlik darajasi

Texnologik tizimlarni turg’unlik darajasi - ularni dinamik sifatini ko’rsatadi. Texnologik tizimlarning dinamik holatini turg’unligi deb, ularda paydo bo’layotgan avtotebranishga qarshi tura olishiga aytiladi. Turg’unlik darajasi yuqori bo’lgan sistema turg’unsiz holatdan muvozanat holatiga har doyim qaytib keladi. Birgina texnologik tizim unda olib borilayotgan ishlov berish sharoitiga – kesish jarayoni, kesuvchi asbobning geometriyasiga, dastgohni boshqarishga va boshqalarga bog’liq bo’lib, u turg’un va turg’unsiz bo’ladi. Masalan, teshikka kengaytiruvchi ishlov berishda, yuqori tezlikdagi kesishni ta’minlash borshtanga uzunligiga bog’liq bo’lgan 4.11-rasmni ko’rib chiqaylik : rasm. Yuqori tezlikda kesish borshtanga uzunligiga eksperemental bog’liqlik grafigi. Egri chiziqning yuqori – shtrixlangan qismida ishlov berish jarayoni parametri turg’unsizliklikni xarakterlaydi, egri chiziqdan pastki qismi – turg’unlikni tasvirlaydi. Turg’unlik chegarasidan (egri yo’g’on chiziq) qancha uzoqlashsa za h iradagi turg’unlik shuncha ko’pligi bilan xarakterlanadi. K zt A nuqtasida kesish tezligi uchun turg’unlik za h irasini quyidagicha aniqlanadi, K zt =V/v a va borshtangani chiqib turgan joyi uchun esa K 3J =l/l a ko’rinishda yozish mumkin.

4.2. Texnologik tizimni turg’unlik mezoni Turg’unlik mezoni. Dinamik holatdagi tizimlarning turg’unligini ba’olash uchun har turdagi mezonlardan foydalanish tavsiya etiladi. Masalan, Naykvista mezoni bo’yicha quyidagi 4.11-rasm AFCHX ni turg’unligi va turg’unsizligi eksperimental yo’l bilan aniqlangan. 4.11-rasmda texnologik tizimlarning dinamik h olatini turg’unlikka sinash sxemasi berilgan. Bu mezonga asosan berk tizim turg’un deb hisoblanadi, agarda AFCHX egri chiziq 1 (4.11- rasm) ochiq tizim [-1,i0] koordinatadan iborat nuqtani o’rab o’tmagan bo’lsa, qarama-qarshi holda esa, turg’unsiz egri chiziq 2. Dinamik holdagi tizimlarning turg’unlik shartini koordinata o’qlarining manfiy tomonini kesib o’tuvchi kesma R e 0 orqali ko’rsatish mumkin, R e 0 <I1I Agar xarakteristika [-1,i0] koordinatalar bilan belgilangan nuqta orqali o’tgan bo’lsa, u holda tizimning xarakteristikasi turg’unlikning eng yuqori chegarasida yotadi: R e 0 =I1I Amplituda bo’ylab turg’unlik za h irasi (1- R e 0 ) 100% ifoda orqali aniqlanadi. Agarda texnologik tizimlarning dinamik h olatini xarakterlovchi tenglama to’rtinchi tartibgacha bo’lsa, turg’unlikni aniqlashda Raus – Gurvits algebraik mezonini qo’llash foydali bo’ladi. Masalan , birinchi va ikkinchi tartibdagi, a 0 s+a 1 =0; a 0 s 2 +a 1 s+a 2 =0 tenglamalardagi hamma koeffitsientlar musbat qiymatga ega bo’lsa bo’lgani, ya’ni a 0 >0, a 1 >0 va a 2 >0. Bunday hollarda texnologik tizim turg’un deb hisoblanadi.

Adabiyotlar : 1. T.T. To’raev, R.S.Ulug’xojaev, E.T. Mamurov. Vliyanie metodov obrabotki poverxnostnqm plasticheskim deformirovaniem na kachestvennqe xarakteristiki detaley mashin. Materialq nauchno - teoriticheskoy i texnicheskoy konferentsii « Istiqlol -5» chastg’ 1, Novoi – 1996. 57-59s. 2. Ravshanov R (Tash.DTU), To’raev T.T., To’rabaeva V.Ya. Metrologiya, standartlash va sertifikatsiyalash» (Ma’ruzalar matni). Tashkent – Fergana, 2000. y.131 b. 3. Turaev T.T. i dr. Otchet NIR №14-85. GOS reg. 01850013605 «Issledovanie i povqshenie dolgovechnosti detaley tipa vtulok i gilg’z kompressornogo oborudovaniya» Fergana: FerPI, 1987. 77 s. kl. 4. L.V. Pergudov, M.K.Saidov, D.E. Aliqulov. Ilmiy ijod metodologiyasi. Toshkent: «Moliya» nashriyoti, 2002 y. 124 b. 5. Kudinov V.A. Dinamika stankov . M.: Mashinostroeniya, 1967, 359 s. 6. Kedrov S.S. Kolebaniya metallorejuo’ix stankov. M. Mashinostroenie, 1978, 200s. 7. T.T.Turaev, E.T.Mamurov, R.S.Ulug’xojaev. Parametrq mexanicheskoy obrabotki pri PPD obespechivayuo’ie prochnostnqe svoystva detali. Materialq nauchno - teoreticheskoy i texnicheskoy konferentsii «Istiqlol- 5» chastg’ 1, Navoi-1996. 80 - 82s.

Похожие

Texnologik tizimning statik ko’rsatkichlari

Texnologik tizimlarning yot jarayonlar ta’siriga turg’unligi

Texnologik tizimlarning dinamik holatini eksperimental usulda tadqiqotlash

Spektrograflar va ularning asosiy ko’rsatkichlari. ( qo’shimcha o’qish uchun)

Moddiy nuqtalar tizimi va ularning dinamikasi, saqlanish qonunlari