Spektrograflar va ularning asosiy ko’rsatkichlari. ( qo’shimcha o’qish uchun) - Физика - Рефераты

Spektrograflar va ularning asosiy ko’rsatkichlari. ( qo’shimcha o’qish uchun)

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

76 KB

Spektrograflar va ularning asosiy ko’rsatkichlari. ( qo’shimcha o’qish uchun) Reja: 1.Prizmali spektrograf. 2.Difrakuion panjarali spektrograf. 3.Yulduz spektrograflari yoqi astrogroflar.

Astrofizik tekshirishlar fakatgina yuqorida kuringan qo’shimcha asboblardan foydalanish etarli e’mas. Erni manbalari kimyoviy tarkibi va unda bo’ladigan fizik jarayonlarni taxlil qilishda ulardan kelayotgan nurlanishlarni spektrlarga yoyish orqali xam o’rganiladi. SHuning uchun spektral asboblardan astrofizik tekshirishlarda keng qo’llaniladi. Optikadan bizga ma’lumki, nurlanishlarni spektrlarga yoyuvchi asboblar spektrogroflardir. Bu spektrogroflar teskopga shunday urnatilganki, spektrogrof tirkishi ob’ektivni foqal tekisligida joylashgan bo’ladi. Tirkishdan utgan oq yorug’lik bu asbobda monoxromatik Tashkil e’tuvchilarga , ya’ni spektrlarga yoyiladi. Bu spektrogroflar ishlash prinuipiga karab, 1.Prizmali spektrograf. 2.Difrakuion panjarali spektrograf 3.Astrogroflarga ajraladi. Prizmali spektrogroflar --- oq nur monoxromatik to’lqinlarga ajratuvchi asosiy optik kismi kvarudan yasalgan uchburchakli prizmadan iboratdir. Yorug’lik to’lqinlarni bir-biridan yanada yaxshiroq ajratish uchun bu prizmalar soni bitta e’mas, bir nechta bo’lishi mumkin. Spektrogrofning asosiy kismlari quyidagilardan iborat. 1.) Kirish tirkishi. 2) Prizma. 3) Kallimator. 4)Kamera linzalari. 5)Kamera linzalaridan utgan qabul kiluvchi priyomnik. Bu erda oq nurlarning monoxromatik nurga ajralishi prizmaning sindirish ko’rsatkichiga, prizmaning sindirish burchak va kamera linzasining fokus masofasiga boglikdir. Ajratish kobiliyati ortishida prizmaning sindirish burchagi 10 0 atrofida bo’lsa, aniq monoxromatik

nurlarga ajratish shuncha yaxshi bo’ladi. Bu spektrogrofning asosiy ko’rsatkichlari burchak va chiziqli dispersiyasidir.  d d -burchak dispersiya. d d - chiziqli dispersiya .       d d =      градус     d dl =     А мм d  = λ 2 - λ 1 =  λ λ =5896Ǻ λ 2 =5898Ǻ 2 Ǻ =  λ d  -2ta spektr orsidagi masofa 2 Oq murakkab eruglik nurini manaxramatik nurlarga ajratishda difrakuion panjaradan foydalanish mumkin. Bu usulda ishlaydigan spektografni difrakuion panjarali spektrograf deyiladi. Bunday spektrograflarni difrakuion panjarasi uzini sirtiga tushgan nurni tula kaytaruvchi sirti maxsus mashina erdamida uzaro parallel bo’lgan teng oralikdagi chiziq kuzgudan iboratdir.Bu difrakuion panjarali srektrorgfni kirish tirkishi enma-en joylashgan 2ta parallel tirkishdan iborat bo’lib undan utgan nurlar kuzguli difrakuion panjarada difrakuiyalanadi va interferenuialadi. Difrakuiyalangan parallel nurlar fazalar farqiga e’ga bo’lib ular uchrashgan vaqtda e’nergiyaning kayta taqsimlanishi ya’ni interferenuialanishi kuzatiladi. Bu xodisa asosida kelayotgan nurlar spektrlarga yoyiladi YOyilgan spektrlar priyomnikka uzatiladi va qayd kilinadi. Bu spektrograflarning chizzikli disperuiyasi difrakuion panjara doimiysiga va difrakuiya manzarasining tartibiga (m) boglikdir .

d d=    cos b a m   ; m= 1.2.3…….. Bu kattaliklar kamera obektivining fokus masofasiga xam boglik bo’ladi.Spektroglarning yana bir uziga xos xususiyati ajratish kobilyatidir. R=    --ayirma Difrakuion spektrografning ajratish kobilyati panjara shtrix soniga va difrakuiya tartibiga boglikdir. 3 Bu asboblardan tashqari yulduzlar spektrining o’rganadigan maxsus kurilma yaratilgan bo’lib, uni astrograf deyiladi. Astrograf shunday tuzilganki bunada teleskop obektivining oldiga burchakli prizma uranatiladi. Bu prizmaning sindirish burchagi 10 0 dan kichik bo’lishi shart. Prizmaning ob’ektiv oldiga kuyilishini sababi yulduzdan kelayotgan nurlar uta parallel deb olinadi. Prizmaga kelgan nurlar parallel sinadi va 7 spektrga ajraladi. Ajralgan bu nurlar teleskop ob’ektividan utgandan sung ob’ektivining fakal tekisligidan ranglarga ajratilgan tasmachalar xosil bo’ladi. Bu erda teleskopni uz kamera vazifasini bajaradi Agar uning fakal tekisligiga fotoe’mulhsiya surtilgan plastinka urnatilsa unda xosil bo’lgan spektrlarning surati

xosil bo’ladi. Bu asbob yordamida bir vaqtning uzida bir necha yulduzlarning spektrini suratga lish mumkin .bo’ladi. Astrografning dispersiyasi kichik ammo keng sohadagi spektrlarni kurish ya’ni ajratib olish mumkin. Fabri-Pero interferometri uta parallel yassi kuzgular sistemasidir. Tayanch suz va iboralar: spektrograf, difrakuion panjara, astrograf, prizma, chiziqli disperuiya, panjara doimiysi, spektr.

Adabiyotlar 1 Martinov D. YA. Kurs prakticheskoy astrofizika. 2. Klimishin. I,A Astronomiya nashix dney. 3.N.M. Shaxmaev, S.N. Shaxmaev, D.Sh. Shodiev. Fizika. 9- sinf uchun darslik. – T.: “O‘qituvchi” 1996. 4.N.M. Shaxmaev, S.N. Shaxmaev, D.Sh. Shodiev. Fizika. 10- sinf uchun darslik. – T.: “O‘qituvchi” 1996. 5.N.M. Shaxmaev, S.N. Shaxmaev, D.Sh. Shodiev. Fizika. 11- sinf uchun darslik. – T.: “O‘qituvchi” 1998. 6.L.S. Jdanov, G.L. Jdanov. Fizika kursi. O‘rta maxsus o‘quv yurtlari (kollejlar) uchun darslik. –T.: “O‘qituvchi”, 1993. 7.A.A. Pokrovskiy. Fizikadan namoyish eksperimenti. 1-2 qismlar. –T.: “O‘qituvchi”, 1988. Keyingi yillarda akademik litseylar va kasb-hunar kolejlari uchun quyidagi yangi adabiyotlar yaratildi va joriy etildi: 6.A.M. Xudoyberganov va boshq. Fizika. 1- qism. Ma’ruzalar matni. Akademik litsey va kasb-hunar kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma sifatida tavsiya etilgan. –T.: “O‘qituvchi”, 2002.

Похожие

Texnologik tizimlarning dinamikasi va ularning ko’rsatkichlari

Radioteleskoplar va ularning asosiy ko’rsatgichlari

Teleskopga o’rnatilgan qo’shimcha asboblar

Texnologik tizimning statik ko’rsatkichlari

Harorat o’lchash asboblari haqida asosiy ma‘lumotlar va ularning tasnifi