Texnologik tizimlar to’g’risida umumiy tushunchalar va ularga berilgan ta’riflar - Физика - Рефераты

Texnologik tizimlar to’g’risida umumiy tushunchalar va ularga berilgan ta’riflar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

121 KB

Texnologik tizimlar to’g’risida umumiy tushunchalar va ularga berilgan ta’riflar Reja: 1. Texnologik tizim 2. Texnologik tizimlarning texnik ko’rsatkichlari 3. Texnologik tizimlarning ishga yaroqligining tahlili 4. Texnologik tizimning ishga yaroqliligini tahlili

1. Texnologik tizim Texnologik tizim, ishlab chiqarish korxonasida bironta mahsulotni ishlab chiqarish uchun loyihalangan texnologik marshrut asosida, unga mos ravishda joylashtirilgan, shakl hosil qiluvchi harakatlarni ta’minlovchi, yuklovchi- transportirovkalovchi va boshqa mexanizatsiyalashgan hamda avtomatlashgan qurilmalardan, ishlov beriladigan detal va kesuvchi asboblardan tashkil topgan bo’lib, biron bir mahsulotni ishlab chiqarishga mo’ljallangan texnologik jihoz va anjomlar to’plamidan iborat bo’ladi. Bu texnologik tizim birinchi navbatda o’z sifat ko’rsatgichlari bilan tayyorlanadigan ma’sulotlarga qo’yilgan texnik talablarni qanoatlantira olishi shart. Faqat shu mahsulotlar yuqori sifat ko’rsatgichlari bilan raqobatbardosh mahsulotga aylanadi va bozor iqtisodiyoti sharoitida o’z o’rniga ega bo’ladi. Texnologik tizim oddiy ishlab chiqarish sharoitida dastgoh, moslama, kesuvchi asbob va detaldan (DMA va d.) iborat bo’lsa, mexanizatsiyalashtirilgan va avtomatilashtirilgan ishlab chiqarish sharoitida dastgoh o’rnini maxsus va maxsuslashtirilgan yarim avtomat yoki avtomat dastgohlar, raqam dasturi bilan boshqariladigan (RDB) dastgohlar yoki ularning o’rnini to’la to’kis avtomatlashgan dastgoh moduli egallashi mumkin. Bunday hol uchun texnologik tizimda, avtomatik ravishda, asosiy yordamchi va texnologik amallarni bajarish uchun qator maqsadga muvofiq keladigan yuklovchi-transportirovkalovchi (bunker, vibratsiyalanuvchi bunkerlardan, quloqli barabanlardan, sanoat robotlaridan, avtooperatorlardan, asboblarni almashtiruvchi manipulyatorlardan va boshqalardan) qurilmalardan iborat bo’lib, ularning har birini texnik ko’rsatkichlari o’ziga xos xarakterga ega. Ular asosida tuzilgan texnologik tizimning texnik ko’rsatgichining holati matematik hisoblash yo’li bilan ( masalan, o’lchash zanjirini hisoblash) aniqlash mumkin. Bu statik holat uchun to’g’ri, lekin dinamik holat uchun tadqiqotlash va sinashni talab qiladi. Ishlab chiqarishda foydalanish uchun loyihalangan va tayyorlangan yoki ta’mirlash - tiklash ishlardan so’ng texnologik tizimning parametrlari aniqlik

normasiga mos kelishi sinovdan o’tkaziladi, mos kelmaslik hollari esa tadqiqot orqali aniqlanadi. Demak, yuqorida aytib o’tganlaridan xulosa qilgan holda, texnologik tizimning strukturasini, shartli ravishda quyidagi ko’rinishda tasvirlash mumkin. rasm. Texnologik tizim strukturasi. BB-boshqarish bo’limi; NB-nazorat bo’limi; MB-manipulyatsiyalash bo’limi; M-moslama; KA-kesuvchi asbob; D-detal; MIB-mexanik ishlov berish bo’limi; I 0 I 1 –mos holda, ma’lumotlarning signal ko’rinishda kirishi va chiqishi; M o , M 1 – mos holda, zagotovkaning ishlov berish bo’limiga kirib kelishi va uning tayyor mahsulot holatda chiqib ketishi. 2. Texnologik tizimlarning texnik ko’rsatkichlari Texnologik tizimlarning texnik ko’rsatkichi, birinchi navbatda, uning sonini va sifatini ba’olovchi parametrlarni xarakterlab, uning qo’llanish doirasi to’g’risida asosiy ma’lumotlar beradi. Odatda, bular qatoriga: texnologik tizimda ishlov beriladigan detal shakli, o’lchami va sirtni taominlash uchun zarur bo’lgan ishlov berish maromini (kesish va surish tezligi, kesish kuchi) o’rnatish, texnologik М КА Д М IBМ BН BББ * Е М 0 М 1I 0 I 1

tizimda har turdagi materiallarga ishlov berishga qo’llanila olishini xarakterlovchi texnologik tizimning texnologik imkoni; texnologik tizim faqatgina ma’lum shakldagi detallarga ishlov berish va hosil qilish bilan xarakterlanibgina qolmasdan, u berilgan ishlab chiqarish sharoitida erishiladigan unimdorligini hamda ishlov berishdagi o’lchamlarning aniqligini ta’minlay olishday imkonlarni ham o’z ichiga olishi mumkin. Zamonaviy yuqori unumdorlik bilan ishlaydigan texnologik tizimlarda takomillashtirilgan texnologik jarayonlar qo’llanilib, bunda ishlov berish maromiga sarflanadigan asosiy va yordamchi vaqtni kamaytirish maqsadda texnologik tizimlar avtomatlashtiriladi. Texnologik tizimning unumdorligini oshirishda, bir vaqtning o’zida, detalni bir qancha yuzalariga ko’p asboblar bilan ishlov berishga harakat qilinadi, lekin buni oqibatida texnologik tizimning sifat ko’rsatkichlarini ishga yaroqli chegaradan chiqib ketish e’timolligiga olib kelinadi. 3. Texnologik tizimlarning ishga yaroqligining tahlili Texnologik tizimlarning ishga yaroqliligi - bu uni shunday holati bo’lib, bunda u berilgan funktsiyadagi vazifani bajarish imkoniga ega bo’libgina qolmasdan, uning ish bajarish davridagi sifat ko’rsatkichlarining parametrlari normativ – texnik hujjatlarda ko’rsatilgan ma’lumotlardan chiqib ketmasligi kerak. Masalan, metall qirqish dastgohlar va boshqalar uchun ularni texnik xarakteristikasida ta’kidlanganday, aniqlik va unumdorlik, ularning sifatini belgilaydigan asosiy parametr bo’lib hisoblanadi. Bu parametrlar dastgohning ish bajarish davrida boshlang’ich holatini saqlab qolishi kerak. Texnologik tizim ekspluatatsiya qilinishi vaqtida ko’p sonli ichki va tashqi kuchlar ta’sirida bo’ladi. Hamma turdagi energiyalar, bulardan asosiylari bo’lgan mexanik va issiqlik energiya texnologik tizimga va uni mexanizmlariga salbiy ta’sir ko’rsatib, uni texnik xarakteristikalarini ruxsat etilgan chegaradan og’ishiga shart-sharoit yaratib beradi. Texnik tizimda sodir etilishi mumkin bo’lgan jarayonlarining bir qismi o’z holatini egallovchi bo’lib, ular vaqtincha bo’lsada,

detallar, qismlar va mexanizmlarni hamda tizim parametrlarini ma’lum oraliqda o’zgartiradi, lekin bu parametrlarni birdaniga yomonlashib ketishiga yo’l ochib bermasligi mumkin. O’z holatini egallovchi jarayonga misol tariqasida – deformatsiya bo’lib, u ichki va tashqi kuchlar ta’sirida sodir etiladi. O’z holatiga qaytmaydigan jarayon - vaqt o’tishi bilan texnologik tizimning texnik xarakteristikasini sekin - asta yomonlashishiga olib keladi. Bunga ishchi yuzalarining yemirilishi, zanglashi, ichki kuchlanish va ishorasi o’zgarib turuvchi kuchlar ta’sirida detallar tanasidagi ichki yorilishlar va boshqalar misol bo’la oladi. Texnologik tizim sifat ko’rsatkichlarini o’zgarishiga uni qism va mexanizmlarida sodir bo’ladigan jarayonlarining tezligi katta ahamiyatga ega. Bu jarayonlarning o’tish tezligini miqdoriga nisbatan uchta kategoriyaga ajratish mumkin. Tez o’tadigan jarayonlar –davriy o’zgaruvchan bo’lib, sekundning bo’laklari bilan o’lchanadi. Bu jarayon har bir detalga mexanik ishlov berishda sodir bo’ladi va to’xtaydi (tugaydi). Bular qatoriga vibratsiya, harakatdagi birikmalarni ishqalanishidan vujudga keluvchi ishqalanish kuchi kabi kesuvchi asbob va zagotovkani o’zaro joylanishlariga ta’sir etuvchi boshqa turdagi jarayonlar kiradi. O’rta tezlikda o’tadigan jarayonlar - bu texnologik tizimlarning uzluksiz ishlashi davomida sodir etilib, ularning davom etish davri, minutlar yoki soatlar bilan o’lchanadi. Ular ta’sirida tizim parametrlari boshlang’ich holatdan sekin - asta salbiy tomonga o’zgarib boradi. Bunday jarayonlar qatoriga o’z holatini qayta egallovchi – texnologik tizimning va atrof-muhitning issiqlik haroratini o’zgarishi, o’rab turgan muhitning namligi va o’z holatiga qaytmaydigan jarayonlar – kesuvchi asbobning kesuvchi qirrasini abraziv yoki kimyoviy yemirilishi – kiritilgan bo’lishi mumkin. Sekin o’tadigan jarayonlar – bu texnologik jarayonlarning ishlab turgan vaqtida sodir bo’lib, ularning vaqti – vaqtida nazorat qilish yoki ta’mirlash davrida namoyon bo’ladi. Bu jarayonlar ko’p vaqt ichida o’tadi, ya’ni kunlar va oylar davomida sodir bo’ladi. Bunday jarayonlar qatoriga mashinalarning asosiy

mexanizmlarini yemirilishi, detallardagi ichki kuchlanishlarning qayta taqsimlanishi, metall qatlamlarining yoki kristall panjaralarni oqimi, ishqalanuvchi yuzalarning kirlashi, zanglashi, mavsumiy issiqlik haroratining o’zgarishi kiritilgan. Bu yuqorida sanab chiqilgan jarayonlar texnologik tizim aniqligiga, foydali ish koeffitsientiga va boshqalarga ta’sir ko’rsatadi. 4. Texnologik tizimning ishga yaroqliligini tahlili Texnologik tizimdan foydalanish davrida, uni ishga yaroqliliga ko’p sonli jarayonlar ta’sir etadi. Aytaylik, bular qatoriga kiritilgan, 1.3. banda ko’rib chiqilgan kategoriyadagi jarayonlar ta’sir etayotgan bo’lsin (1.2. rasm). Bunda X – texnologik tizimning biron bir kategoriyadagi jarayon ta’sirida o’zgaruvchan parametr bo’lib, uni aniqligi bo’lsin – stolni berilgan holatda joylashishdan og’ish aniqligi, RDB frezalash dastgohida frezani berilgan traektoriya bo’ylab siljitish aniqligi va boshqalar. Bu parametr texnologik tizimning texnik talabida ko’rsatilgan va  –dopusk chetlanishini qanoatlantirsin. а в с d Texnologik tizimdan foydalanish davrda, ishlov berilgan detalga nisbatan, uni ishga yaroqliligini yo’qotish misoli ta h lili.

Echish. Texnologik tizim tayyorlanishidan kelib chiqadigan boshlang’ich (geometrik va kinematik aniqlik) x atolikka tashqi va ichki kuchlar ta’siriga qarshi tura oluvchi bikirlikka ega bo’ladi. Bunday holda X qandaydir a 0 qiymatni qabul qiladi, ya’ni bu yangi tayyorlangan texnologik tizim sifatining statik xarakteristikasini belgilaydi. Texnologik tizim ish bajarishga tushishi bilan favqulotda sodir bo’luvchi, lekin bularni inobatdan chetda qoldirib bo’lmaydigan, tez o’tadigan jarayonlar, X=a 0 parametrni yoyilib – tarqalishga olib keladi. Bundan tashqari uni boshqa parametrlar, masalan, vibratsiyadan kelib chiquvchi A v va mexanizmlarni sozlashdagi noaniqlik A s ham yoyilib tarqaladi. Bunda, bu parametrlarning matematikadagi e h timollar nazariyasiga asosan qo’shishni va normal tarqalish qonunini qo’llash bilan quyidagi tenglikni olamiz: 2 C 2в 1 A A A   (1.1) texnologik tizimning bir tartibdagi detallarni tayyorlashdan ikkinchisiga o’tish davrida yoki bir holatga sozlanganidan ikkinchisiga o’tish oralig’idagi T o davr ichida, o’rta tezlikdagi jarayonlar, birinchi navbatda issiqlik deformatsiyasi ta’siriga uchrab, u texnologik tizimni boshlang’ich aniqligini sekin – asta yomonlashishiga olib keladi. 1.1 – rasmdan ko’rinib turibdiki T o davr ichida parametr X a f qiymatga o’zgaradi. Biroq bu jarayon favqulotda sodir etilgan bo’ladi va uni yo y ilib tarqalishi A f qiymati orqali aniqlanadi, ya’ni T o davr oxirida X qiymatni X= a 0 + a f koordinataga nisbatan yoyilib - tarqalishi bilan xarakterlanadi va quyidagi yoyilib – tarqalish maydonini tashkil etadi: 2ф 2C 2в 2 A A A A    (1.2) Texnologik tizimning bu davrdagi X orqali berilgan parametr uning ishga yaroqligini xarakterlovchi X - ning parametrlari, tomonlari teng bo’lmagan «abcd»

to’rt burchakli shakl ichida bo’ladi. Ma’lumki X<  , texnologik tizim ishga yaroqli sharti quyidagi ko’rinishda yoziladi: a 0 + a f + 0,5 2ф 2C 2в A A A   < X max , (1.3) bu yerda X max – parametrning eng yuqori ruxsat etilgan qiymati. Yangi texnologik tizim ishga yaroqli za h irasiga ega bo’lish sharti, bu za h ira ta h lil qilinayotgan misol uchun berilgan aniqlik za h irasi bo’lib, berilgan dopuskning foydalanilmagan qismi  T bilan yoki K f koeffitsient orqali xarakterlanadi: 1 А 0,5 а а К 2 Ф 0 ф Т          , (1.4) X parametr uchun qoldiriladigan za h ira kelgusidagi sekin o’tadigan jarayonni hisobga oladi. CHunki texnologik tizimning keyingi foydalanishida, unga birinchi navbatda abraziv yoki kimyoviy yemirilish ta’sir etadi. Natijada «abcd» shaklning o’lchamlari ortib boradi. Qachonki parametr  T = 0 va K T =1 bo’lsa, texnologik tizim ishga yaroqli h olatidan chiqadi, ya’ni texnologik tizim aniqligi bo’yicha berilgan resursni yo’qotadi. Xulosa: 1. Texnologik tizim yuqori boshlang’ich ko’rsatgichga – geometrik aniqlikka, bikirlikka, musta h kamlikka ega bo’lishi kerak. 2. Texnologik tizim, vibratsiyaga turg’un bo’lishi bilan birgalikda issiqlikdan deformatsiyaga uchrashga va yemirilishga qarshi turish imkonida tayyorlangan bo’lishi shart.

Adabiyotlar : 1. T.T. To’raev, R.S.Ulug’xojaev, E.T. Mamurov. Vliyanie metodov obrabotki poverxnostnqm plasticheskim deformirovaniem na kachestvennqe xarakteristiki detaley mashin. Materialq nauchno - teoriticheskoy i texnicheskoy konferentsii « Istiqlol -5» chastg’ 1, Novoi – 1996. 57-59s. 2. Ravshanov R (Tash.DTU), To’raev T.T., To’rabaeva V.Ya. Metrologiya, standartlash va sertifikatsiyalash» (Ma’ruzalar matni). Tashkent – Fergana, 2000. y.131 b. 3. Turaev T.T. i dr. Otchet NIR №14-85. GOS reg. 01850013605 «Issledovanie i povqshenie dolgovechnosti detaley tipa vtulok i gilg’z kompressornogo oborudovaniya» Fergana: FerPI, 1987. 77 s. kl. 4. L.V. Pergudov, M.K.Saidov, D.E. Aliqulov. Ilmiy ijod metodologiyasi. Toshkent: «Moliya» nashriyoti, 2002 y. 124 b. 5. Kudinov V.A. Dinamika stankov . M.: Mashinostroeniya, 1967, 359 s. 6. Kedrov S.S. Kolebaniya metallorejuo’ix stankov. M. Mashinostroenie, 1978, 200s. 7. T.T.Turaev, E.T.Mamurov, R.S.Ulug’xojaev. Parametrq mexanicheskoy obrabotki pri PPD obespechivayuo’ie prochnostnqe svoystva detali. Materialq nauchno - teoreticheskoy i texnicheskoy konferentsii «Istiqlol- 5» chastg’ 1, Navoi-1996. 80 - 82s.

Похожие

Avtomatlashtirish to’g’risida umumiy tushunchalar

Signallar va tizimlar haqida umumiy tushunchalar va ularni turlarga ajratish

Elektr energiyasini ishlab chiqarish va undan fоydalanish jarayonlarini avtоmatlashtirish to’g’risida umumiy tushunchalar

Bug‘ turbinasi haqida umumiy tushunchalar

Avtomatikaning texnik vositalari va funksional elementlari xaqida umumiy tushunchalar