Реал газларнинг термодинамик жараёни - Физика - Рефераты

Реал газларнинг термодинамик жараёни

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

127.5 KB

Реал газларнинг термодинамик жараёни Режа : 1. Умумий тушунчалар 2. PJ диаграммада буғ ҳосил бўлиш жараёни. 3. Сув ва буғ ўлчамларини аниқлаш. 4. Су в буғининг асосий термодинамик жараёнлари.

Умумий тушунчалар Реал газ сифатида сув буғини кўриб чиқамиз. Сув буғи консервалаш технологиясида банкаларни стерилизация қилишда ва техниканинг бошқа сохаларида кенг қўлланилади. Шунинг учун сув буғларининг термодинамик жараёнларини тадқиқод қилиш катта аҳамитга эгадир. Буғлар тўйинган ва қизитилган турларга бўлинади. Тўйинган буғлар қуруқ тўйинган (қуруқ) ва нам тўйинган (нам) турларига бўлинади. Буғ хусусиятларини тушинтириш учун суюқликни буғга айланиш жараёнини кўриб чиқамиз. Бу жараёнини буғ ҳосил бўлиши жараёни деб айтилади. Малумки, суюқлик буғга парланиш ва қайнаш орқали айланиши мумкин. Парланиш деб ҳар хил ҳарорати суюқлик юзасидан буғ ҳосил бўлишига айтилади. Буғланиш суюқликнинг табиатига ва унинг ҳароратига боғлиқдир. Агар суюқликни атрофида чекланмаган бўшлиқ бўлса буғланиш тўлиқ бўлиши мумкин. Суюқликга иссиқлик берилса унинг ҳарорати ортади ва буғланиш интенсувлиги ортади. Маълум бир ҳароратда унинг ҳамма массаси бўйлаб буғланиш бошланади. Бунда идиш деворларида ва суюқлик ичида буғнинг пуфакчалари ҳосил бўлади. Бу ҳолат суюқликни қайнаши дейилади. Буғ ҳосил бўлишга тескари бўлган жараёни конденсация деб айтилади (сувга айланиш). Буғнинг конденсация натижасида суюқликни айлангани конденсант дейилади. Агар конденсацияланиш тезлиги буғланиш тезлигига тенг бўлиб қолса системада динамик мувозанат рўй беради. Бунда буғ максимал зичликга эга бўлади ва тўйинган дейилади. Тўйинган буғ маъноси остида суюқлик билан мувозанат ҳолатда тўрган буғга айтилади. Бу ҳолатдаги қайнаш ҳароратини тўйинганлик ҳарорати дейилади ва t n (T n ), билан белгиланади. t n га мувоффиқ бўлган босим тўйинганлиги босими дейилади ва Р n ёки содда Р билан белгиланади.

Буғ бир томчи суюқлик қолгунга қадар ҳосил бўлиши мумкин. Бу моментга қуруқ тўйинган буғ ҳолати тўғри келади. Суюқлик тўлиқ буғланиб кетмасдан ҳосил бўлган буғ нам тўйинган буғ дейилади. Бу қуруқ буғ билан суюуклик томчиларининг аралашмаси ҳисобланади. Қуруқ буғнинг нам буғдаги оғирлик улуши қуруқлик даражаси дейилади ва " х " билан белгиланади. Суюқликни нам буғдаги оғирлик улиши намлик даражаси дейилади ва «у» билан белгиланади. Демак, y = 1-x. Қуруқлик даражаси ва намлик даражаси бирнинг улушларида, ёки % да ифодаланади. Агар х=0.95 бўлса, у=1-x=0.05 бўлади. Бу аралашмада 95% қуруқ буғ ва 5% қайновчи суюуклик борлигини билдиради. Агар буғнинг ҳарорати шу босимдаги тўйинган буғнинг ҳароратидан катта бўлса бундай буғни қиздирилган дейилади. Қиздирилган буғ ҳарорати билан шу босимдаги тўйинган буғ ҳарорати орасидаги фарқ қиздирилганлик даражаси дейилади. Қиздирилган буғнинг зичлиги тўйинган буғнинг зичлигидан кичикдир. Шунинг учун қиздирилган буғ тўйинмаган бўлади. қиздирилган буғ ўзининг физик хусусияти билан газга яқинлашади. Буғ қозонларида буғ сувдан доимий босим остида ҳосил бўлади, шунинг учун буғ ҳосил бўлиш термодинамик жараёни Р=const бўлган ҳолда кўриб чиқилади. Р-J диаграммада буғ ҳосил бўлиш жараёни. Мисол учун цилиндрда бир қилограмм сув бўлсин, уни ҳарорати O о С бўлсин. Унинг юзасига поршен ёрдамида “Р” босим тасир қилсин. O о С даги сувни солиштирма ҳажмини J о ¢ билан белгилайлик ( J o = 0001 м 3 /кг). Сувни амалда сиқилмайдиган суюқлик деб олсак унинг зичлиги O о С да энг катта бўлади. Цилиндрни қиздирилганда ва сувга иссиқлик берилганда унинг ҳарорати ортиб боради, ҳажми кенгаяди ва t=t n етганда P=P 1 бўлганда сув

қайнайди ва буғ ҳосил бўлиш бошланади. Суюқликни ва буғни ҳамма ўзгариш ҳолатини P J диаграммада белгилаймиз (18-чизмага қаранг). 18-расм. Сув буғини P, J диограммада акс этиши Р=const бўлганда буғ ҳосил бўлиш жараёни учта кетма-кет ҳосил бўладиган физик жараёнлардан ташқил топади. 1) Суюқликни тўйиниш ҳароратига t иситиш; 2) t n =Сonst бўлганда буғ ҳосил бўлиш; 3) буғни ҳароратини ошириш билан содир бўладиган, буғни қиздириш. P = P 1 бўлганда P J диаграммада жараён aа', a' a" ва d'd қирқимларга тўғри келади. a' ва а" нуқталари орасидаги интервалда ҳарорат доимий бўлиб ва t н га тенг, буғ нам бўлади, a ' нуқтага яқин жойда қуруқлик даражаси кам бўлади ( х a' = 0). a " нуқтада х = 1 га тенг бўлади. Агар буғ ҳосил бўлиш каттароқ босим остида ўтса (яъни Р 2 >Р 1 ), У ҳолда сув ҳажми J o 1 амалий жиҳатдан олдингисидек қолади. J ' ҳажм, қайновчи сувга тўғри келувчи ҳажм бироз ортади ( J ' в > J ' a ), чунки t H2 > t H1 , ҳажм J '' в < J a " ) бўлади, чунки юқори босимда ва ҳароратда ҳосил бўлиш жараёни интенсив кечади. Демак, босим ортиши билан ҳажмлар фарқи J ' > J ' o ( в'в кесимлар) ортади, J " - J ' ҳажм фарқи камаяди. (в"в' кесимлар). Бунга ўхшаш жараёнлар яна катта босимларда ҳам бўлади. Босим Р ва ҳарорат t н орасидаги боғлиқлик қуруқ буғ ва қайновчи сув ҳолатини аниқлайди. а -в-с чизиғи сувнинг солиштирма ҳажмини О ° С да босимга боғлиқлигини ифодалайди. У ўқига паралелдир, чунки суюқлик сиқилмайди. a' -в'-с' қайнаётган сувнинг солиштирма оғирлигини босимга боғлиқлигини ифодалайди. Бу чизиқ пастга чегарвий эгри чизиқ дейилади.

Р J диаграммада бу чизиқ сув қисмини тўйинган буғ қисмдан ажратиб туради. a" -в"-с'' чизиғи қуруқ буғнинг солиштирма оғирлигини босимга боғлиқлигини ифодалайди ва юқори чегароловчи эгри чизиқ дейилади. Бу чизиқ тўйинган буғ чегарасини қизиган буғ чегарасидан ажратиб туради. Чегараловчи чизиқларнинг тўқнашган нуқтаси критик нуқта дейилади ва "К" ҳарфи билан белгиланади. Бу нуқтада суюқлик ва буғ орасидаги фарқ бўлмайди. Бу нуқтада қайнаётган сув бир зумда буғга айланади, чунки буғ ҳосил бўлиш участкаси йўк. Жисмларнинг бу ҳолатдаги ўлчами критик ўлчамлар деб аталади. Мисол сув учун Р к = 22,1145 Мпа, Т к = 647,231К ва J = 0,003145 м 3 /кг. Критик ҳароратда тўйинган буғнинг максимал ҳароратси ҳисобланади. Бу ҳароратдан юқорида қизиган буғ ва газлар бўлади. Биринчи бўлиб критик ҳарорат тўғрисида 1860 йили Д. И. Менделеев тушунча берган. Унинг тушунчаси бўйича бу ҳароратдан юқорида қандай босим бўлса ҳам газли суюқликга айлантириш мумкин эмас. Сув ва буғ ўлчамларини аниқлаш. Қайнаган сув ва қуруқ тўйинган буғларнинг термодинамик ўлчамлари жадваллардан аниқланади. Изобарик жараён учун суюқликка келтирилган иссиқлик ушбуға тенг. q = h 2 - h 1 h 1 ва h 2 –биринчи ва иккинчи ҳолатнинг энталпияси. Бу муносабатли a' a"` жараёнга қўлланиб ушбуни оламиз q = r = h n - h' r - миқдор сув ҳосил қилиш ҳарорати дейилади ва бир кг сувни қуруқ тўйинган буғга айлантириш учун кетган иссиқлик миқдорини аниқлайди. Энтропиянинг ўзгариши бу ҳосил бўлиш жараёнида қуйидаггига тенг.

ST r S S ¢ ¢¢Нам тўйинган буғ солиштирма ҳажми ушбу ифодадан J х = x J "+(1-x) J ' = J "+x( J "- J ') Энтропияси S x =S'+xz/T s ; Энталпияси h x = h' - x z топилади. Жадвалдан туппа тўғри нам буғ ўлчамларини олиш мумкин эмас. Уларни юқорида келтирилган формулалар билан аниқланади. Сув буғининг T-S диаграммаси. Жадвалдан ташқари сув буғини ҳар хил процесларини тадқиқот қилиш учун T,S диаграммаси ишлатилади. У сув буғини жадвалдан олинган ракамлари билан Т,S координатасини қўйиб кўрилади. Сувнинг ҳолати уч томонлама нуқтада (S о =0,Т о = 273,16К) диаграммада А' нуқта билан белгиланади. Диаграммада ҳар хил ҳарорат учун S' ва S"` миқдорларини қўйиб, пастки ва юқориги чегаравий эгри чизиқларни оламиз. 19-расм. Сув буғини Т , S диограммада акс этиши Т,S диаграммасидаги эгри чизиқ остидаги майдон ишчи жисмга келтирилган ёки чиқарилган иссиқликни билдиради. Ушбу диаграмма бўйича циклни ФИК аниқлаш мумкин. Сув буғининг h,S диаграммаси

Агар ишчи жисмнинг ҳолатини аниқлаш учун боғлиқ бўлмаган энтропия ''S'' ва энталпия "h" қабул қилинган бўлса, у ҳолда ҳар бир ҳолатни h, S диаграммада нуқта билан ифодалаш мумкин. Бу диаграмма ҳам сув буғининг сонли маълумотларини жадвалдан олиб қурилади. Координата боши қилиб уч томонлама нуқта (S о = 0, h = 0) А' олинади. 20-расм. Сув буғини h , S диограммада акс этиши Бу диаграммадан p, J , t, h, s, x ни аниқлаш мумкин. Бу ерда ҳарорат миқдори (p=const бўлганда) кесимларда ифодаланади, майдон билан эмас. Шунинг учун h, S диаграмма ҳисоблашларда кенг қўлланилади. Сув буғининг асосий термодинамик жараёнлари Буғ куч қурилмаларини ишини тахлил қилиш учун изоҳорик, изотермик, изобарик ва одиобатик жараёнларнинг аҳамияти каттадир. Бу жараёнларни ҳисоблаш жадваллардан, ёки h,s диаграммадан фойдаланиб бажарилиши мумкин. Биринчи усул аниқроқ, иккинчи усул содда ва кўзга кўринадигандир. h,s диаграмма бўйича умумий ҳисоблаш усули қуйидагича. Аниқ ўлчамлар бўйича ишчи таянчнинг бошлангич ҳолатлари қўйилади, сўнгра жараёнларнинг чизиқси ўтказилади ва унинг охирги ҳолатдаги ўлчамлари аниқланади. Бундан кейин ички энергияни ўзгариши, иссиқлик миқдори ва иш аниқланади.

Изоҳорик жараён Диаграммадан кўриниб турибдики, (26-расм) бир хил ҳажмда қизикиш билан буғни қуруқ тўйинган ва қиздирилган буғга айлантириш мумкин, (1-2) чизиқ. Совутиш билан конденсациялаш мумкин, аммо охиригача эмас, чунки паст ҳароратда ҳам суюқлик тепасида ҳар доим тўйинган сув буғи бўлади. 21-Расм. Cув бугида изохорик жараён Бу изоxарани пастки чегаравий эгри чизиқни кесмаслигини билдиради. Ички энергияни ўзгариши ΔU=U 2 -U 1 = (h 2 -P 2 J 2 )-( h 1 -P 1 J 1 ) Ташқи иш i =o, шунинг учун келтирилган иссиқлик ички энергияни орттиришга сарф бўлади. q = u 2 -u 1 , Изобарик жараён Нам тўйинган буғга иссиқлик берилса, унинг қуруқлик даражаси ортади ва доимий ҳароратда қуруқ буғга ўтади, яна ҳароратини кўтарилса қизиган буғ ҳолатига ўтади. Ҳарорат пасайтирилса нам буғ T S =const конденсациялашади.

22-расм. Сув буғида изобарик жараён Жараёнда катнашган иссиқлик энтальпияни фарқига тенг q=h 2 -h 1 Жараённинг иши ушбу формула билан аниқланади. l = p ( J 2 - J 1 ) Изотермик жараён 23-расм. Сув буғида изотермик жараён Сув буғининг ички энергияси T=const бўлганда доимий бўлмайди, чунки унинг потенциал ташқил қилувчиси ўзгаради. У шу формула билан D u =u 2 -u 1 =(h 2 -p 2 J 2 )-(h 1 -p 1 J 1 ) аниқланади.

Иссиқлик миқдори q = T (S 2 - S 1 ) Ташқи иш l = q - D u га тенг. Адиабатик жараён. Адиабатик кенгайишда буғ босими ва ҳарорати камаяди; ва қизиган буғ аввало қуруқ ва кейин нам бўлади. Бу жараёндаги иш l = - D u= u 1 -u 2 =( h 1 - p 1 J 1 ) - (h 2 - p 2 J 2 ). расм. Сув буғида адиабатик жараён

Фойдаланилган адабиётлар 1. И. А. Каримов Ўзбекистон XXI аср бўсағасида. Хавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартлари ва тарақққиёт кафолотлари. Т.1997. 2. Ж. Нурматов ва бошқалар. Иссиқлик техникаси. Т. 1998. 3. www.Ziyonet.uz 4. www.N UR . uz

Похожие

Асосий термодинамик жараёнлар

Идеал ва реал газлар

Система энтропияси

Термодинамиқанинг биринчи қонуни

Нефт ва газларнинг таркибий кисмларини ажратиб олиш ва уларни тадкик этиш усуллари