Magnit dipol momenti. Dia, para va feromagnitiklar - Физика - Рефераты

Magnit dipol momenti. Dia, para va feromagnitiklar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

73.5 KB

Magnit dipol momenti. Dia, para va feromagnitiklar Reja: 1. Muhitning magnit maydoni. 2. Magnit singdiruvchanligi. 3. Dia va para magnetiklar. 4 . Feromagneteklar va ularning magnitlanishi. 5 . Ferromagnetizmda gisterezis hodisasi. Feromagnetiklarda domenlar prinsipi.

1. Muhitning magnit maydoni. Har xil muhitlarni magnit singdiruvchanligi moddalarning magnit xossalarni ularni tashkil etgan atom va molekulalarning hosil qiladigan mikrotoklariga bog’liq bo'lgani haqidagi birinchi ta'limot Amperga tegishli. Amper gipotezasiga asosan moddalarni magnit xossasini, ushbu moddani tashkil etgan atomlar elektronlarini yadro atrofidagi orbital harakati vujudga keltiradi. Bu vaqtdagi orbital tok J = e ν = e υ /2 π r e - elektron zaryadi, ν - uning aylanish chastotasi, υ - elektronning chiziqli tezligi, r- esa orbita radiusi. Aylanma tokda orbital magnit moment hosil bo'ladi.r e S J Рm  2 1   S=πr 2 orbital yuzasi. Elektronning aylanishidagi impuls momenti H = m[rυ] L C = mυr LC bilan P m vektorlar qarama-qarshi yo'nalishga ega. Tenglama birgalikda yechsak P m = γ L C C m L Р   Elektronning gidromoment orbital momentlar nisbati deyiladi. Elektronning yadro atrofida aylanishida uning pretsessiyalanishi vujudga keladi va unga Larmor pretsessiyalanishi deyiladi. Tizimga yo’nalishi aylanish o’qi bilan mos tushuvchi bir jinsli kuchsiz doimiy magnit maydon kiritilishi natijasida yuzaga keluvchi bir xilda zaryadlangan zarrachalar tizimining qo’shimcha aylanishi Larmor pretsessiyasi deyiladi. Bu hodisani birinchi bo’lib, 1895 yilda ingliz fizigi J.Larmor kuzatgan. Uning nomi bilan ataluvchi teoremaga ko’ra, bir jinsli magnit maydon kiritilganda elektronlar sistemasining harakat tenglamasi o’z shaklini saqlaydi, agar mc eH L 2   ( bu yerda e – elektronning zaryadi, m – massasi) chastota bilan maydon yo’nalishi bo’ylab tekis aylanayotgan korrdinata sistemasiga o’tilsa, pretsessiya sodir bo’ladi.

L  chastota Larmor chastotasi deb aytiladi. Maydon L  chastotali har bir elektron atomi orbitasining maydon yo’nalishi bo’ylab pretsessiyasi hosil bo’lishiga olib keladi. Larmor pretsessiyasi zaryadlangan zarrachalarga Lorens kuchi ta’sir qilishiga asoslangan va giroskop harakatida uning aylanish o’qi yo’nalishini o’zgartirishga intiladigan kuch ta’siridagi pretsessiyasiga o’xshash. Agar L  chastota magnit maydon bo’lmaganda zarrachalarning aylanish chastotasi bilan solishtirilganda kichik bo’lsa, Larmor teoremasi o’rinli bo’ladi. Elektronlar uchun hattoki juda kuchli magnit maydonda (H  10 6 E) L   10 13 s -1 , negaki atomda elektronlarning aylanish chastotasi ( 3 2 4 n Z )  10 16 s -1 tartibga ega. Bu yerda Z – yadro zaryadi, n – atomning bosh kvant soni. Buning natijasida Larmor teoremasi juda keng qo’llanilish sohasiga ega. Elektronlar sistemasining qo’shimcha aylanishi natijasida (Larmor pretsessiyasi) magnit maydonda sistemaning magnit momenti yuzaga keladi. Shuning uchun Larmor pretsessiyasi asosida diamagnetizm, Zeyeman effekti kabi hodisalarni tushuntirish mumkin bo’ladi. 2. Magnit singdiruvchanligi. O'tkazgichlardan elektr toki o'tganda hosil qiladigan magnit induksiyasi B 0 bo'ladi. Ushbu magnit maydon induktsiyasining qiymati tokli o'tkazgich biron muhitda joylashganda o'zgaradi. Chunki magnit maydon ta'sirida muhitlarning magnitlanish xossasi mavjud. Bu hodisani xarakterlash maqsadida magnitlanish vektori tenglamasi kiritiladi. V P j i    Bu yerda  V muhitdan ajratib olingan kichik hajm p - muhit alohida molekulasining hosil qiluvchi magnit moment. Magnitlanish vektorining magnit induktsiyasi orqali emas magnit maydon kuchlanganligi "H" bilan bog’laydilar. J = æH æ - magnit qabul qiluvchanlik bo'lib muhitning magnit xossalarini xarakterlaydi.

æ - o'lchov birligisiz fizik kattalik magnit maydon kuchlanganligi bilan magnit induksiya vektori o'zaro quyidagicha bog’lanishga ega. H B 0 æН =(1+æ) Н bunda μ - muhitning magnit singdiruvchanligi μ = (1+æ) magnit induksiyasi bilan magnit maydon kuchlanganligi 0  В Н  В = μμ 0 Н bo'ladi. Magnit maydon kuchlanganligi vakuumda tokli o'tkazgich hosil qiladigan magnit maydon induktsiya vektori "B 0 " ning μ 0 ga bo'lgan nisbati bilan topiladi. 0 0  В Н  Muhitda joylashgan ushbu o'tkazgich hosil qiladigan magnit induksiyasi 0 0 0 0 0 В В Н В        Shunday qilib muhit magnit singdiruvchanligi ushbu muhitda tokli o'tkazgichni hosil qiladigan magnit induksiyasi vakuumdagi shunday qiymatda necha marta ortiq bo'lishini ko'rsatadi. ; 0В В   3. Diamagnetiklar. Diamagnit effekt atomlarining magnit momentlari nolga teng bo'lgan moddalarda namoyon bo'ladi. Magnit maydon ta'sirida esa, diamagnit effekt tufayli atom tarkibidagi ayrim elektronlar erishadigan qo'shimcha magnit momentlarning qo'shilishi natijasida atomda tashqi maydonga teskari yo'nalgan magnit moment vujudga keladi. Bu magnit moment o'zini vujudga keltirayotgan tashqi maydonni susaytiradi. Shuning uchun bunday moddalarning magnit qabul qiluvchanligi manfiy bo'ladi. Bunday moddalar diamagnetiklar deb ataladi. Paramagnetiklar. Paramagnit effekt sodir bo'ladigan moddalarda tashqi magnit maydonning kuchayishi kuzatiladi. Lekin bu kuchayish temperaturaga teskari proportsional bo'ladi. Bunday moddalar paramagnetiklar deb ataladi.

4 . Feromagneteklar magnitlanishi. 1.Ferromagnetiklarning magnit qabul qiluvchanligi k m tashqi magnit maydonga bog’liq. km ning H ga bog’liqligi bilan xarakterlanadi. 2.Ferromagnetikdagi magnit maydon induksiyasining tashqi maydon kuchlanganligiga bog’liq ravishda o'zgarishi OA egri chiziq bo'ylab sodir bo'ladi. Shundan keyin H ni kamaytira boshlasak, ferromagnetikdagi B ning qiymati AO chiziq bo'ylab kamaymasdan, balki yangi AB egri chiziq bo'ylab kamayadi. H = 0 bo'lganda ham ferromagnetikdagi magnit maydon yo'qol-maydi, OB k kesma bilan ifodalanuvchi qoldiq induksiya saqlanib qoladi. 5. Ferromagnetizmda gisterezis hodisasi. Ferromagnetiklarning magnit sindiruvchanligi μ tashqi maydon kuchlanganligi H ga bog’liqligini ko’rdik. Endi magnit induksiyasi B va H orasidagi bog’lanishni ko’raylik. Magnit-lanishda ferromagnetik ichidagi magnit maydon O dan H ning ma’lum qiymatigacha ortib boradi. Ferromagnetikdagi induksiya qiymati-ning o’zgarishi OL chiziq bilan xarakterlanadi. Agar H kamaysa, induksiyaning kamayishi LM chiziq bilan ifodalanadi. H=0 bo’lganda ham induksiya noldan farqli bo’ladi. Qoldiq magnitlanishni yo’qotish uchun esa oldingisiga teskari yo’nalishda maydon qo’yish kerak bo’ladi. Maydon kuchlanganligining B=0 dagi qiymati tutuvchi yoki koersitiv kuch H k deyiladi. Maydon o’zgarishi bilan induksiya ham o’zgaradi. Hosil bo’lgan chiziqqa gisterezis deyiladi. Koersitiv kuchlarning qiymatiga qarab feromagnetiklar yumshoq va qattiq feromagnetiklar bo’ladi. Yumshoq feromagnetiklar uchun gisterezis sirtmog’ i ingichka va koersitiv kuchlarning qiymati kichik bo’ladi. U larga temir, permallay va boshqalar misol bo’ladi. Yumshoq ferromagnetiklardan transformator, generator, elektrodvigatel - larning o’zaklari yasaladi. Qattiq ferromagnetiklar uchun gisterezis sirtmog’ i keng va koersitiv kuchlarning qiymatlari ham katta bo’ladi. Shuni ta’kidlash lozimki, gisterezis

sirtmog’ining yuzasi ferromagnetikni magnitlanish uchun barajarish kerak bo’lgan ishni xarakterlaydi. Qattiq feromagnetiklarga po’lat va uning qotishmalari kirib, odatda ulardan doimiy magnetiklar tayyorlashadi. Feromagnetiklarda domenlar prinsipi. Ferromagnetiklar tashqi maydon bo’lish – bo’lmasligidan qat’iy nazar, o’z – o’zidan magnitlanib qolish xususiyatga ega bo’ladilar. Bu hodisani tushuntirish uchun frazsuz fizigi P.Veys (1865 – 1940) dom e nlar nazariyasini olg’a surdi. Ushbu nazariyaga muvofiq, ferromagnit – juda ko’p miqdordagi kichik mikroskopik sohalar – domenlarga ajratilib, ular o’z – o’zidan magnitiklanadilar. T ashqi magnit maydon bo’lmaganda domenlarning magnit momentlar ham betartib joylashgan bo’lib, bir – birlarini yo’qotadilar. Tashqi maydonga kiritilganda esa maydon alohida atom va molekulalarni emas, balki domenlarni maydon bo’ylab yo’naltiradi. Aynan shu sababli maydon kuchlanganligi ortishi bilan magnitlanish juda tez ortadi. Domenlar o’z – o’zidan maydon bo’ylab joylashib qolishi mumkin. Diamagnetiklardan va paramagnetiklarda farqli ravishda feromagnetiklarning magnit sindiruvchanligi tashqi maydon kuchlanganligiga bog’liqdir. Ferromagnetiklarning magnit kirituvchanligi ancha katta bo’ladi. Masalan, temir uchun μ= 5000, supermalloy qotishmasi uchun μ=800000 va hokazo. Ferromagnetiklar hodisasi birinchi bo’lib temirda o’rganilgan. Ferromagnetizm atamasining kelib chiqishi ham shundan.

Adabiyotlar: 1. I.V.Savelyev. "Umumiy fizika kursi." I-qism. Toshkent: O’qituvchi,1973 y. 2. I.V.Savelyev. "Umumiy fizika kursi." II-qism. Toshkent: O’qituvchi,1973 y. 3. I.V.Savelyev. "Umumiy fizika kursi." III-qism. Toshkent: O’qituvchi,1973 y. 4. S.X. Astanov, M.Z. Sharipov, N.N. Dalmuradova, M.Sh.Ivayev "Fizik kattaliklar va ularning o'lchov biriliklari" elektron o'qitish kursi EHM uchun yaratilgan dastur. O'zbekiston Respublikasi davlat patent idorasi GUVOHNOMA № DGU 00975 Toshkent, 12 iyul 2005 y. 5. A.G.G’aniev, A.K.Avliyoqulov, G.A.Almardonova “Fizika” I qism Toshkent 2007 y. 6. S.X.Astanov, M.Z.Sharipov, N.N.Dalmuradova, R.V.Metanidze “Umumiy fizika kursining elektr bo’limidan” elektron darslik.

Похожие

Inersiya, inersiya momenti, kuch momenti, harakat miqdori momenti

Magnit maydoni va moddaning magnit xossalari

Gisterezis va domenlar nazariyasi. Magnit singdiruvchanlik

Magnit maydoni

Kuchning nuqtaga va o`qqa nisbatan momenti. Juft kuchlar. Juft kuchlarning momenti. Ekvivalent juftlar.