Magnit maydoni

Magnit maydoni

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

822 KB

Magnit maydoni Reja: 1. Vakuumda magnit maydoni va uning kuch chiziqlari. 2. Toklarning magnit maydoni. 3. Magnit maydon induksiya vektori va kuchlanganligi. 4. Bio-Savar-Laplas qonuni va uning qo’llanilishi.

1. Vakuumda magnit maydoni va uning kuch chiziqlari. Magnit maydon yo`nalishini xarakterlash uchun ramka tekisligiga normal o`tkazamiz. Normalning uchidan qaraganimizda ramkadagi tok soat strelkasiga teskari yo`nalgan holda ko`rinsa, bu yo`nalish normalning musbat yo`nalishi deb qabul qilamiz. Boshqacha aytganda, normalning musbat yo`nalishi deb, dastasi ramkada oqayotgan tok yo`nalishi bo`ylab aylanayotgan parmaning ilgarilanma harakati yo`nalishini qabul qilamiz. Ushbu keltirilgan namoyishlar hamda ramka tekisligiga o’tkazilgan normal yo’nalishlariga asosan, har qanday tokli o’tkazgichlar atrofidagi magnit maydon yo’nalishi parma yoki o’ng vint qoidasiga binoan topilishi ko’rinadi. Agar parmaning ilgarilanma harakati to’g’ri shakldagi o’tkazgichdan o’tayotgan tok bilan bir xil yo`naltirsak, u holda parma dastasining aylanish yo`nalishi magnit maydon induksiya vektori yo`nalishini ko`rsatadi. Agar tok aylana yoki solenoid ko’rinishidagi o’tkazgichdan o’tayotgan bo’lib, tok kuchi yo’nalishi bilan parma dastasining harakat yo’nalishga mos tushsa, parma tig’ining ilgarilanma harakati yoki o’ng vint uchining harakat yo’nalishi o’tkazgich atrofida hosil bo’ladigan magnit maydon induksiya vektori yo’nalishini ko’rsatadi.

Magnit maydonni xarakterlovchi ikkinchi parametr bu magnit maydon kuch chiziqlari hisoblanadi. Kuch chiziqlarining zichligi magnit maydon induksiya vektoriga to’g’ri proporsional bo’ladi va bu kuch chiziqlarining yo’nalishi parma qoidasiga asosan aniqlanadi. 2. Toklarning magnit maydoni. Tajribalar ko’rsatadiki, magnit strelkasi tokli o’tkazgichga yaqinilashtirilsa, magnit strelkasi o’z o’qi atrofida aylanishi kuzatilgan. Bu hodisani birinch bo’lib, Eyxenvald kuzatgan. H ar qanday o’tkazgich atrofida magnit maydon hosil bo’ladi, bu maydon o’zgarmas magnit maydoni bilan ta’sirlanishi mumkin. Elektr toki zaryadlangan zarrachalarning tartibli harakati bo’lganligi uchun, zaryadlangan zarrachalar oqimi oldiga magnit strelkasi joylashtirilganda, uning o’z o’qi atrofida kuzatilishini birinchi bo’lib, tajriba yo’li bilan Ioffe kuzatdi. H ar qanday harakatlanuvchi zaryadlangan zarrachalar atrofida magnit maydon hosil bo’ladi, bu maydon doimiy magnit maydoni bilan ta’sirlanishi lozim. Bu ta’sirlanishning kattaligi va yo’nalishi quyidagicha aniqlanadi: Tokli o’tkazgich yaqinida va tartibli harakatdagi zaryadlangan zarrachalar yaqiniga magnit strelkasi yaqinlashtirtilganda (ya’ni ular orasida ma’lum masofa bo’lishiga qaramasdan) strelka tomonidan ta’sirning sezilishi ma’lum maydon hosil bo’lganligini ko’rsatadi. Har qanday tokli o’tkazgich yoki tartibli harakatdagi zaryadlar oqimi atrofida magnit maydoni hosil bo’ladi . 3. Magnit maydon induksiya vektori va kuchlanganligi. Magnit maydon xossalarini tekshirish uchun buralish deformatsiyasini seza oladigan, ingichka ipga osib qo`yilgan ramkadan foydalanamiz.

Agar tokli ramka, tok o’tayotgan o’tkazgichga yaqin keltirilsa, u o’z o’qi atrofida aylanishi kuzatiladi. Tokli o’tkazgich va ramkaning o’zaro ta’siri Ushbu tajribani magnit maydonida joylashgan ramka misolida ham kuzatiladi . Magnit maydoniga kiritilgan tokli ramka Animatsiyasi dan fragment. Ushbu o’tkazilgan tajribalar va animatsiya namoyishlaridan ko’rinadiki, tokli ramka magnit maydoniga kiritilganda u o’z o’qi atrofida aylanadi. Demak, magnit maydonidagi tokli ramkaga ma’lum kuch momenti ta’sir etadi va bu kuch momentining kattaligi o’tkazgichdan o’tayotgan tok kuchi va ramkaning kesim yuzasiga to’g’ri proporsional bo’ladi.

M  IS T englamaga proporsionallik koeffitsiyenti B ni kiritamiz va B magnit maydon xossasini xarakterlovchi fizikaviy parametr hisoblanadi va unga magnit maydon induksiya vektori deyiladi. Uning qiymati mP M B  Bu yerda P m ramkaning magnit momenti hisoblanadi va u P m = IS ga teng. H ar bir sinov konturga ta`sir etuvchi aylantiruvchi kuch momentining ramkani magnit momentiga nisbati magnit maydonning ayni nuqtasi uchun o`zgarmas kattalik bo`ladi. Magnit maydonning miqdoriy xarakteristikasi vazifasini bajaradigan bu nisbat magnit induksiyasi B deb ataladigan vektor kattalikni ifodalaydi. SI tizimida magnit induksiya birligi sifatida magnit maydon shunday nuqtasining magnit induksiyasi qabul qilinishi kerakki, bu nuqtaga kiritilgan magnit momenti 1 A . m 2 bo`lgan yassi konturga magnit maydoni tomonidan ta`sir etadigan aylantiruvchi momentining maksimal qiymati 1N . m ga teng bo`lishi lozim. Bu birlik Tesla (Tl) deb ataladi: mA N m A m N Tl     2 1 1 1 Har qanday ko’rinishdagi o’tkazgichlardan elektr toki o’tganda, uning atrofida hosil bo’ladigan magnit maydon yo’nalishini aniqlash uchun quyidagi tajribalarni amalga oshiramiz

To’g’ri shakldagi o’tkazgichdan tok o’tganda magnit maydon kuch chiziqlari yo’nalishini tavsiflovchi animatsiyadan fragment Aylana shakldagi o’tkazgichdan tok o’tganda magnit maydon kuch chiziqlari yo’nalishini tavsiflovchi animatsiyadan fragment Solenoiddan tok o’tganda magnit maydon kuch chiziqlari yo’nalishini tavsiflovchi animatsiyadan fragment 4. Bio-Savar-Laplas qonuni va uning qo’llanilishi. Ixtiyoriy shakldagi o’tkazgichdan tok o’tganda uning atrofida hosil bo’ladigan magnit maydon induksiya vektorini Bio – Savar – Laplas qonuniga asosan hisoblash mumkin. T okli o`tkazgichdan r masofada joylashgan biror nuqtaning

magnit induksiyasi o`tkazgichdagi tok kuchi I ga to`g’ri proporsional bo’lib, tokli o’tkazgich elementidan magnit maydon induksiyasi aniqlanishi lozim bo’lgan radius vektorning kvadratiga teskari proposional bo’ladi . 3 ] [ r r dlIk dB   Magnit induksiya vektorining modul qiymati 2sin rIdl kdB    bu yerda  - dl va r vektorlar orasidagi burchak. SI sistemasida   4 0  k ga teng, bu yerda μ 0 – magnit doimiysi. Bio – Savar Laplas qonuniga asosan magnit maydon kuchlangan- ligini hisoblash animatsiya sidan fragment. Bio – Savar – Laplas qonunining qo’llanilishi. Ixtiyoriy shakldagi tokli o`tkazgich hosil qilayotgan maydonning biror nuqtasidagi magnit induksiyasi uning ayrim qismlari hosil qilayotgan magnit induksiyalarining vektor yig’indisidan iborat bo`ladi, ya`ni      n i e i Bd Bd B 1    a) To`g’ri tokning magnit maydoni Cheksiz uzun, ingichka o`tkazgich o`zidan R masofada joylashgan biror A nuqtada hosil qilgan magnit induksiya kattaligi dB ni hisoblaylik .

r = R/cos  , dl = r . d  /cos  Bu ifodalarni qo`yib tok elementi hosil qilgan magnit induksiyasi kattaligini topamiz.    d R dB   sin 4 0 burchak  qiymatlari 0 dan  ga qadar o`zgargani uchun:               0 0 0 2 4 sin 4 R I dx R I dB B Demak, to`g’ri tokning magnit induksiyasi R I B 2 4 0    to`g’ri tok hosil qilgan magnit induksiyasi kattaligi tok kuchiga proporsional ekan.

Adabiyotlar: 1. I.V.Savelyev. "Umumiy fizika kursi." I-qism. Toshkent: O’qituvchi,1973 y. 2. I.V.Savelyev. "Umumiy fizika kursi." II-qism. Toshkent: O’qituvchi,1973 y. 3. I.V.Savelyev. "Umumiy fizika kursi." III-qism. Toshkent: O’qituvchi,1973 y. 4. S.X. Astanov, M.Z. Sharipov, N.N. Dalmuradova, M.Sh.Ivayev "Fizik kattaliklar va ularning o'lchov biriliklari" elektron o'qitish kursi EHM uchun yaratilgan dastur. O'zbekiston Respublikasi davlat patent idorasi GUVOHNOMA № DGU 00975 Toshkent, 12 iyul 2005 y. 5. A.G.G’aniev, A.K.Avliyoqulov, G.A.Almardonova “Fizika” I qism Toshkent 2007 y. 6. S.X.Astanov, M.Z.Sharipov, N.N.Dalmuradova, R.V.Metanidze “Umumiy fizika kursining elektr bo’limidan” elektron darslik.

Похожие

Moddalardagi magnit maydoni

Elektromagnit maydoni. Maksvell tenglamalari

Magnit dipol momenti. Dia, para va feromagnitiklar

Elektromagnetizm

Anizotrop muhitda yorug‘likning tarqalishi