To’la tok qonuni. Solenoid va toroidning magnit maydoni induksiyasini bisoblash - Физика - Рефераты

To’la tok qonuni. Solenoid va toroidning magnit maydoni induksiyasini bisoblash

Загружено в:

13.08.2023

Скачано:

0

Размер:

63 KB

T o’la tok qonuni. Solenoid va toroidning magnit maydoni induksiyasini bisoblash Reja: 1. Mavzuni o’rganishning maqsadi va vazifalari. 2. Turli muhitlarda elektr toki mavzusini o’rganish maqsadlari va vazifalari. 3. Metallarda elektr toki elektron nazariyaning eksperimental asoslari. 4. Suyuqliklarda elektr toki. Elektrolitlarda zaryad tashuvchilar tabiati. 5. Vakuumda tok mavjud bo’lish shartlari .

Mavzuni o’rganishning maqsadi va vazifalari. O’zgarmas tok qonuniyatlari dastlab VIII-sinfdagi «Tok kuchi», «Elektr kuchlanish», «Elektr qarshilik», «Elektr tokning ishi», «Tokning quvvati» mavzularida o’rganiladi. O’rta umumiy ta’lim maktab-larning VIII-sinfidan farqli o’laroq kasb-hunar kollejlari va litseylarida elektr bo’limini yanada ko’proq masalalari ko’rib chiqiladi.Ular: -o’zgarmas tok mavjud bo’lishi uchun zarur sharoitlar, shunga bog’liq holda tashqi kuchlar va bu kuchlarning ishini ifodalovchi EYuK qarab chiqiladi: -butun zanjir uchun Om qonuni. O’rta umumiy ta’limda, ya’ni, fizika kursining birinchi bosqichida o’tkazgichlarning ketma-ket va paralell ulanishi faqat sifat tomonidan o’rganilgani uchun ikkinchi bosqich dasturiga ko’ra esa bu ulanishlarning miqdoriy qonuniyatlarini o’rganish kiritilgan. Aytib o’tilgan masalalar zanjirning bir qismi uchun Om qonunini ham takrorlashga imkoniyat yaratadi. Sanab o’tilgan masalalarni o’rganish “O’zgarmas tok qonunlari” mavzusining asosiy ta’limiy masalasini tashkil qiladi. Biroq mavzuning yangi VIII-sinfda ko’rilgan qator mavzularni (elektr toki, tok kuchi, kuchlanish, qarshilik, solishtirma qarshilik, zanjirning bir qismi uchun Om qonuni, tokning ishi va quvvati) bilmasdan muvaffaqiyatli o’zlashtirish mumkin emas. Qaralayotgan mavzuni o’rganish masalalari haqida gapirganda, butun zanjir uchun Om qonuni va EYuK tushunchasini bilmasdan turib elektromagnit induktsiya qonunini va elektrodinamikaning qator masalalarini o’zlashtirish mumkin emasligini nazarda tutish kerak bo’ladi. Turli muhitlarda elektr toki mavzusini o’rganish maqsadlari va vazifalari. Turli muhitlarda elektr toki moddalar mikrostrukturasi va klassik elektron nazariya elementlari tushunchalari asosida o’rganiladi. Turli muhitlar elektr o’tkazuvchanlik jarayonlarini o’rganish o’quvchilarni elektronikaning fizik asoslari ilmiy-texnik taraqqiyotning eng omilkor va istiqbolli yo’nalishlaridan biri ekanligi bilan tanishtiradi. Biroq mavzuning mazmuni elektronikaning fizik asoslari bilan cheklanib qolmaydi, balki vakuumli diod, tranzistor kabi asboblarning tuzilishi va

ishlashi ham qarab chiqiladi. Shu asboblarni o’rganish o’quvchilarni mikro jarayonlar texnikasida foydalanishga tayyorlaydi va o’rganilayotgan mavzuning politexnik ahamiyatini belgilaydi. Nihoyat, har xil muhitlarda elektr tokini o’rganish o’quvchilarning fizika kursida o’rganishi lozim bo’lgan qator asboblar va qurilmalarning tuzilishi va ishlashini tushunish uchun asos soladi. Bunday asboblarga vakuumli fotoelement, rentgen trubkasi, elementar zarrachalar gazorazryad schyotchigi, to’g’rilagich, lampali radio-priyomnik, so ’ nmas tebranishlar generatori, radiolokatsion qurilma va boshqalar tegishlidir. Turli muhitlarda elektr tokini o’rganish asosida tok kuchining kuchlanishga bog’lanishi (volt-amper xarakteristikasi) va muhitlarda o’tkazuvchanlik mexanizmini taqqoslashga asoslangan yagona metodik kontseptsiya (ta’limot) yotadi. Ta’lim metodlarini didaktik jihatdan asosan uch guruhga ajratish mumkin. Ular: ilmiy izlanish xulosa chiqarish va o’qitish metodlaridir. Axborotlarning globallashuvi ta’lim jarayoni zichligini oshirishdagi asosiy omil hisoblanadi. Keyingi yillarda pedagogik texnologiya, modulli o’qitish kabi terminlar tez-tez uchramoqdaki, bu metodlar tizimining mohiyatini anglashga undaydi. Pedagogik texnologiyada kafolatli ta’lim berilar ekan, unda yuqorida ta’kidlangan metodlarni yakka-yakka holda emas balki, bularni nomlarini qo’llash kerak bo’ladi. Ta’limda, metodlarni o’zaro bog’liq holda qo’llash axborotlar zichligini kamaytirib asosiy tushunchalar sistemasini shakllantirish imkonini beradi. Pedagogik texnologiyaning asosini ilmiy izlanish, xulosa chiqarish va ta’lim metodlarini o’zaro bog’lovchi yaxlit ketma-ketlik tashkil etadi. Ta’lim tizimini qayta qurishning hozirgi bosqichida o’quvchilarning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish, tizimli fikrlash faoliyatini shakllantirish, ijodiy yaratuv-chilik, faoliyat metodologiyasi masalalari alohida ahamiyat kasb etib bormoqda. Yarim o’tkazuvchanlikka oid bilimlarni quyidagicha sistemalashtirish mumkin:

Yarim o’tkazgichlar Yarim o’tkazgich ni yoritilganlikk a bog ’liqligi Termorez estor Fotorezestor Yarim o’tkazgich lar ni haroratga bog ’liqligi Tokni ulash Yarim o’tkazgich ni elektr o ’tka - zuv chanligi Zanjirga ulash Yarim o’tkazgich lar uchun tajriba Spirtli lampa Turli muhitning o’tkazuvchanlik mexanizmini o’rganish o’ziga xos qiyinchilikka ega. O’quvchilarga zaryad tashuvchilarning o’zini ham ular harakatning tabiatini ham ko’rsatishning imkoni yo’q. Bu qiyinchilikni o’quv kinofilmlaridan to’liq foydalanib yengish mumkin. Kinofilmlarda multiplikatsiya vositasi bilan turli muhitlarda zaryad tashuvchilarning tabiati shartli qilib ko’rsatiladi. Bundan tashqari filmlarning barchasida bu qonuniyatlarga asoslangan ko’pchilik asbob va qurilmalarning ishlatilishiga oid ko’pgina misollar ko’rsatilgan. Mavzuni o’rganishda demonstratsion va laboratoriya tajribalariga keng asoslanishi kerak. Metallarda elektr toki elektron nazariyaning eksperimental asoslari. Mavzuning asosiy vazifasi o’quvchilarni klassik elektron nazariya elementlari bilan tanishtirish va uning asosida zanjir qismi uchun Om qonunini (sifat jihatdan) tushuntirishdir. Shu mavzuda o’ta o’tkazuvchanlik kabi muhim hodisalar qaraladi, keyingi yillarda u faqat nazariy emas, balki amaliy qiziqishga ega bo’lib qoldi. Metallarda zaryadlar tashuvchilar tabiatini Rikke, Mandelshtam- Papaleksi va Tolmen-Styuartlar klassik tajribalarda isbot qilishgani ma’lum.

Metallarda tok modda ionlariga bog’liq bo’lmasligini aniqlovchi Rikke tajribasini tushuntirishda quyidagi aniq ma’lumotlarni keltirish foydali. Yaxshi jilvirlangan uchta silindr (mis, alyuminiy, mis) orqali bir yil mobaynida tok o’tkazilgan. Bu vaqt davomida silindrlar orqali 3,5.10 6 Kl elektr o’tgan. Tajribada tramvay tarmog’ini ta’minlovchi tokdan foydalanilgan. Agar Rikke tajribasida tok ionlar harakati natijasida vujudga kelsa, alyuminiy silindrning massasi qanday o’zgarishini hisoblash mumkin bo’ladigan masalalarni yechish qiziqish o ’ yg ’ otadi. Bunday hisob uchun mis va alyuminiy atomlarining massalarini (25 25 10 45,0 , 10 5,1       Al Cu m kg m ) bilish kerak va kristallar hosil bo’lishida mis atomi bitta elektron, alyuminiy atomi ikkita elektron yo’qotishini e’tiborga olish lozim. H isoblashlarning ko’rsatishicha silindrlarning massalari o’zgarishi katta va sezilarli edi. Shu bilan birga o’lchamlar juda aniq bajarilganida ham tsilindlarning massasi o’zgarishi kuzatilmagan. Rikke tajribasi metallarda tokni ionlar emas, balki mis va alyuminiy uchun deyarli bir xil bo’lgan zarrachalar, ya’ni elektronlar vujudga keltiradi deb xulosa chiqarishga imkon beradi. Metallarda tokning elektron tabiatini to’g’ridan-to’g’ri Mandelsh-tam-Papaleksi (1913) va Tolmen-Styuart (1916) tajribalari tasdiqlaydi. Ularning g’oyasini o’quvchilarga model yordamida tushuntirish mumkin. Ularni telefon trubkasiga ulangan simni g’altak o’z o’qi atrofida tez buralma tebranadi. Bunda zanjirga telefon trubkasida tovush hosil qiluvchi o’zgaruvchan tok hosil bo’ladi. Bu tajriba o’tkazgichda zaryad tashuvchilarning inersion harakati mav-judligini tasdiqladi. Shunga o’xshash o’z o’qi atrofida aylanayotgan simli galtak birdan to’xtatilsa, erkin zaryadli zarralar biror vaqt inersiya bilan harakatlanadi va zanjirda elektr toki vujudga keladi. Biroq darslikdagi tavsiflangan tajribalar harakatdagi zarracha zaryadning uning massasiga nisbati m L ni aniqlashga imkon beradi, degan tasdiq tushuntirilmasdan qolgan. O’quvchilar bayon qilinganlardan buni qanday bajarish kerakligini va nima uchun zaryad yoki massa alohida-alohida aniqlanmasdan ayni shu nisbat aniqlanishini tushunishmaydi. Shu sababli Mandelshtam-Papaleksi tajribasidan chiqarilgan,

metallarda elektr maydonida erkin kuchadigan erkin zaryadli zarrachalar bor, degan xulosa bilan chegaralanib, Rikke tajribasidan bu zarrachalar faqat elektronlar bo’lishi mumkin degan fikr chiqariladi. Shu yerga o’ta o’tkazuvchanlik haqida yozish kerak (lekin dasturda bu mavzu yo’q). Suyuqliklarda elektr toki. Elektrolitlarda zaryad tashuvchilar tabiati. Mavzuning asosiy mazmuni o’quvchilarning kimyo kursida olgan bilimlari bilan uzviy bog’langan. Shu sababli elektrolit dissotsiatsiya, suv eritmalarida yoki elektrolitlarning qotishmalarida tok tashuvchilar tabiati elektrolizning amaliy tadbiqi (elektrometallurgiya, galvanotexnika va boshqalar) kabi masalalar-ni fizika darslarida takrorlash va o’quvchilarning kimyodan olgan bilimlari bilan bog’lanishni o’rnatish tariqasida qarab chiqiladi. Bunday takrorlashda “Elektroliz va uning nomli jadvaldan foydalanish maqsadga muvofiq bo’ladi, elektrolizda dissotsiatsiya jarayoni va ionlar harakati tushuntirilgan. Suyuqliklarda elektr toki tabiatini tushuntirishda, elektrolitlar eritmasida elektr toki ionlar harakati (ikkala ishora ham qarama-qarshi yo’nalgan) tufayli paydo bo’lishini tasdiqlovchi tajribani iloji boricha ko’rsatishi kerak. Ayrim ionlar eritmaga aniq biror rang bergani tufayli elektrolit eritmalarida ionlar harakati ko’rinadigan bo’lishi mumkin. Shunday tajriba o’tkaziladi. Osh tuzi eritmasi shimdirilgan filtrlovchi qog ’ oz shisha plastinkaga mahkamlanadi. Uning ustiga xudi shunday ikkita tor qog’oz polosasi qo’yiladi, ulardan biri mis kuporosi (tutiya) da, ikkinchisi esa kaliy ikki xrom oksidi ( К 2 С r О 4 ) da qo’llangan. Birinchi polosa tok manbaining musbat, ikkinchisi manfiy elektrodiga ulanadi. Elektrolidlar orasida elektr maydoni hosil qilinganida katodda sariq yo’l paydo bo’lishi va uning anod tomonga qarab kengayishi kuzatiladi. Anod elektrodda katod tomonga qarab kengaygan ko ’ k yo’l paydo bo’ladi. Yeritmaga kuk rangni mis ionlari, sariq rangni qoldiq ishkor ionlari beradi. Bu tajribaning boshqa varianti demonstratsion eksperiment bo’yicha adabiyotda mufassal tushuntirilgan.

Kimyo darsida aniqlangandek, ionlarning paydo bo’lishi va ularning n kontsentratsiyasi elektr maydoniga bog’liq emas. Demak, elektrolit eritmasiga berilgan U kuchlanishga ham bog’liq bo’lmaydi. Elektrolitdagi ionlar harakati metallardagi elektronlar harakati kabi qarshilikka uchraydi. Yeritma molekulalari tomonidan ionlarga tormozlovchi kuchlar ta’sir qiladi. Shu sababli elektrolitda ionlarning tartibli harakati o’rtacha tezligi o’zgarmasligi, maydon kuchlanganligiga proportsional bo’ladi,Е  . Binobarin, elektrolitlar eritmalari uchun volt-amper xarakteristikasi to’g’ri chiziqdan iborat ekan.

Похожие

Magnit maydoni

Magnit maydoni va moddaning magnit xossalari

Magnit maydoni va moddaning magnit xossalari

Moddalardagi magnit maydoni

O’zgarmas tok. Tok kuchi va zichligi. Om qonuni