Elektrodinamikaning asosiy tushunchalari bo’shliqda maksvell tenglamalari - Физика - Рефераты

Elektrodinamikaning asosiy tushunchalari bo’shliqda maksvell tenglamalari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

87.5 KB

Elektrodinamikaning asosiy tushunchalari bo’shliqda maksvell tenglamalari Reja: 1. Tinch zaryad uchun Kulon qonuni; 2. Elektr toki, atomlarning qutblanishi; 3. Magnit o’zaro ta’sir; 4. Elektr va magnit kuchlanish vektori ; 5. Elektrostatikada Maksvell tenglamalari ; 6. N’yuton mexanikasida gravitasion maydon differensial tenglamalari ; 7. Bo’shliqda elektromagnit maydon uchun Maksvell tenglamalari ; 8. Moddiy jisimlarda Maksvell tenglamalarining qo’llanilishi.

Tayanch iboralar : elektromagnit effektlar, rotor, divergensiya,atom, molekula, masofa, hajm, kuch, massa, tortish kuchi, zarracha, maydon, kuch jufti momenti, vaqti, material nuqta, gradient, 1. Tinch zaryad uchun Kulon qonuni Tajribalar ko’rsatadiki, F va F zaryadlarga ega bo’lgan muhitning 2ta zarrachalari ikkita massa orasidagi tortish kuchi. grador r k F 22 1   (1.1) ga o’xshash kuch bilan o’zaro ta’sirda bo’ladi, bu yerda r – zaryadlangan zarrachalar orasidagi masofa, k- o’zgarmas koeffisient. Bu munosabat Kulon qonuni deb nomlangan. Agarda 1 va 2 zaryadlar har xil bo’ladi F kuch tortilishi kuchidan iborat, agarda, ular bir xil bo’lsa ( masalan, ikkalasi ham musbat yoki manfiy zaryadlangan bo’lsa) itarish kuchidan iborat. Gratvitasion tortilish kuchining ta’siri o’zaro ta’sir qiluvchi m va m massalar juda katta bo’lgan holda seziladi. Elektr o’zaro ta’sir kuchlari tortilish kuchlaridan ko’p marotiba katta. Ikkita elektron orasidagi gravitasion tortilish kuchlari ularning elektr itarish kuchlaridan 10 39 marotaba kichik. Tutash muhitlar mexanikasida e zaryadlarning uzluksiz taqsimlanishini massalarning uzluksiz taqsimlanishi kabi kiritish tabivydir. Zaryad zichligi quyidagicha aniqlanadi: ,           e bu yerda    hajimdagi yig’ma zaryad. Elektir netral jisimlar uchun 0  va 0 e e zaryad zichligianiq biror bir joyda to’plangan ion va zaryadlardan bog’liq ravishda musbat ham manfiy ham bo’lishi mumkun. Haqiqatda es a e barcha jisimlar uchun polya yaqindir, sababi bir xil zaryadlar hamma vaqt o’zaro itariladi; shuning uchun musbat yoni

manfiy zaryadlangan zaryadlarning ko’p bo’lib to’planishi uzoq vaqt mavjud bo’lmaydi. 2. Elektir toki. Atomlarning qutublanishi Elektir toki zaryadlangan zarrachalarning tartibiy harakatidan iborat. Demak, agarda jisimda tonlarga nisbatan yo’nalib harakatlanuvchi ozob elektronlar mavjud bo’lsa, u holda jisimda elektir toki oqadi. Shu bilan birga ion va elektronlarning makroskopik oqimining mavjudligiga qaramasdan jism zarrachalarining makroskopik yig’ma tezligi nolga teng bo’lishi mumkun. Elektir toki o’z tabiatiga ko’ra intensiv tartiblangan diffuziyaga o’xshash. Tokni ham muvazanatdagi, ham harakatdagi muhitlarda qarash mumkin. Tokning zichligi J tok zichligi vektori bilan xarakterlanadi, uning miqdori J’ vektorga perpendikulyar birlik yuzadan vaqt birligida o’tuvchi yig’ma (yig’indi) zaryadlar miqdoriga teng. Oddiy sharoitda modda atomi elektro- neytrdir uning yig’ma zaryadi nolga teng, ammo agarda bir biriga yaqin joylashgan atomlar to’plami E bo’lgan, u holda ularning har birida zaryadlar bir biriga nisbatan ko’radi – netral atom esa dipolga yoki multiboyga o’xshash bo’lib qoladi. Bu hodisa qutublanish deyiladi. Ko’p miqdordagi qutublangan molekula va atomlarning tashqi elektir maydoni ta’sirida tartibli joylashishi makroskopik effektga olib keladi, yani muhit makroskopik qisimlarining elektir qutublanishiga, ayonki, xaotik issiq harakat, umuman olganda, makroskopik gutblanish payda bo’lishiga to’siq bo’ladi. 3. Magnit o’zaro ta’sir Tinch holatdagi zaryadlarga zarrachalarinng yuqorida ko’rsatilgan o’zaro ta’sirdagi tashqari yana magnit o’zaro ta’sir ham mavjud. Masalan, ma’lumki, temirni magnitlasak u temir kukunlarini o’zigaq tortadi, kompasning magnitlangan strelkasi.

Yr meridiani bo’ylab joylashgan. Demak, yerda har doim kompas stelkasini aniq bir yo’nalishga buruvchi kuchlar mavjud. Magnit o’zaro ta’siri borligi sababli magnit zaryadni kiritish va ular uchun kulon gonuniga (elektir zaryadlar uchun) o’xshash qonunni yozishga harakat qilindi. Ammo, tabiatda hech qanday magnit zaryadi mavjud emas ekanligi aniqlandi, magnit o’zaro tasirlar esa elektir toklari (ya’ni harakatlanuvchi zaryadlar) o’zaro ta’siriga obvb boriladi. Xususan, har xilmiqdorlarning magnit xossalari atom ichida elektronlarning yadro atrofidagi harakati hisobiga hamda elektron va yadrolarining xos ” ayshlanishi ” hisobiga o’quvchi mikroskopik tok mavjudligi bilan tushuntiriladi. Oddiy sharoitlarda ko’pgina jisimlarda atomlar xaotik orienttilangan va atom ichidagi tokning ta’siri bilinmaydi. 4. Elektr va magnit kuchlanish vektori Faraz qilaylak, fazoda biror bir Kinersional koordinatalar sistemasiga nisbatan tinch holatda turgan zaryadlar to’plami berilgan bo’lsin. Fizikada fazoning berilgan3 2 1 , , x x x nuqtasida joylashgan e elementor zaryadiga zaryadlar sistemasi tomonidan ta’sir qiluvchi elektir kuchlarini o’zgarish mumkun. Ma’lumki qo’zg’lmas zaryadga ta’sir qiluvchi kuch faqat uning holati va miqdoridan bog’liq.   EeF (1.2) ga teng, buerda E elektir kuchlanish vektori deb biror bir ventor,   ExxxEE ),( 3,21 vektor maydoni alohida zaryadlar maydoni yig’indisi sifatida hosil bo’ladi. Zaryad va maydon orasidagi munosabatga 2ta nuqtai nazar bo’lishi mumkin. Mayda zaryadlar yordamida paydo bo’ladi yoki zaryadlar mavjud elektir maydonining xos nuqtalaridan iborat deb hisoblash mumkun. Xuddi elektir kuchlanganlik Q vektoriga o’xshash elementor tok ta’sirini yig’ish yo’li bilan magnit maydon xarakteristkasi sifatida magnit kuchi langanlik vektori kiritiladi, uning yordamida magnit o’zaro ta’sir kuchlaini hisobga olish mumkin.

Elementarmagnit yoki tok xarakteristikalariuchun kichik magnit dipol moment d shunday kiritiladiki, maydon tomonidan momentli elementor magnit strelkasiga ta’sir qiluvchi kuch juflari momentlari ushbu     H dx (1.3) Formula orqali hisoblanadi. Agarda magnit maydon bir jinsli bo’lsa, H = const, U holda maydonning elementar bipolga ta’siri holga teng. Faqatgina F. moment farqli. Agarda magnit maydon H bir jinsli bo’lmasa, u holda F. momentdan tashqari quyidagi formula bilan aniqlanuvchi 1 F kuch ham paydo bo’ladi: ,)()(1 SH dHdHdF ii    bu yerda S  –elementar tok joylashgan nuqtada bipol yo’nalishi bo’yicha fazoning berilgan nuqtasida elektir va magnit maydoni kuchlanligi bu nuqtada joylashgan qo’zg’lmas elektir zaryadlari va har xilorien tirlangan elementar magnitlarga ta’sir qiluvchi (1.2) kuch va (1.3) moment o’zgarishlari bo’yicha aniqlanishi mumkun. Shunday qilib, elektromagnit maydon bo’shliqda fazoning har bir nuqtasida va vaqtning har bir momentida 2 ta vektor bilan xarakterlanadi –  E elektir maydoni kuchlanganligi va H – magnit kuchlanganligi.  HvaE vektorlar, e - zaryad zichligi,  J elektir toki zichligi ventori elektrodinamikaning asosiy tushunchalaridan iborat. 5. Elektrostatikada Maksvell tenglamalari Ko’rsatish qiyin emaski inersval koordinatalar sistemasida qo’zg’lmas nuqtali yoni taqsimlangan zaryadlarning  E maydonini aniqlovchi Kulon qonunini differensial shaklda quyidagicha yozish mumkun.

.0 4 ,     E rat E div e  (1.4) (1.4) tenglamalar sistemasining umumiy ychimi cheksiz fazoda F. vektorning cheksizlikda yo’q bo’lishi sharti bilan kulon qonuniga keladi . 6. N’yuton mexanikasida gravvtasion maydon differensial tenglamalari Agarda ikkita m va m massali material nuqtalarni qarasak, ular N’yuton qonuni bo’yicha bir biriga va m nuqtaga m nuqta tomonidan quyidagi kuch ta’sir qiladi. 0 2       k k k mmf F , buyeeda rk - m va f nuqtalar orasidagi masofa, f-gravitasion o’zgarmas m dan m k k    0 ga qarab yo’nalgan birlik vektori. Ma’lumki, bu kuch potensiallar, ya’ni k k grad F   va potensial k k k r mmf U  Agarda fazoda n va m massali ( n k ,1 ) material nuqta berilgan bo’lsa va ularning bitta m=1 massali nuqtaga ta’siri qaralsa hamda bu nuqta fazoning har xil nuqtalarida joylashishimumkinbo’lsa, u holda barcha f nuqtalar tomonidan m=1 massaga ta’sirqiluvchi kuch   k kF F va uning potensiali       kk k k kk gradU F S mk f U U , (1.5) massalarning taqsimlanishi fazoda U potensialli qravvtasion maydonni paydo qiladi va uni fazoning berilgan nuqtasida joelashgan massa yordamida aniqlash mumkin. Tortish kuchi potensiali U ni qanoatlantiruvchi differensial tenglamani yozamiz f funksiya garmonik funksiyadir, bu yrda 2 2 2 ) ( ) ( ) ( k k k k z z y y x x r      

N=1 massa joylashgn x,y,z nuqta va gravvtasion maydonni paydo qiluvchi k- massa joylashgan k k k z y x , , nuqta orasidagi masofa. Ushbu kr # 0 shart o’rinli bo’lgan barcha x, y, z nuqtalarda kr 1 funksiya  aplas tenglamasiniganoatlantiradi: 0)()()( 1 22 22 22           z r y r x r z kkk k Demak, bitta material nuqtaning gravvtasion maydon potensial ,k U quyidagi tenglamalarni qanoatlantiradi 0   k U yoni , ,0 k k k gradU F F    ya’ni rot 0 kF (1.6)  aplas tenglamasi chiziqli tenglamadir. Biror bir V hajm bo’yicha masalalarning uzluksiz taqsimlanishini (1.5)ga ko’ra (1.7) ko’rinishda yozish mumkin Ayonki bu U (x,y,z) funksiya masalalar mavjud bo’lmagan nuqtalarda Laplas tenglamasini qanoatlantiradi: 0  U U(x,y,z) funksiya uchun Laplas T- masi quyidagi tenglamalarga envivalent: div . ,0 ,0 gradU F rodF F    (1.8)  zichlik taqsimlanishiga nisbatan umumiy amaliy qullaniladigan farazlarda, (1.7) gravitasion maydon potensial U V hajm ichida joylashgan x,y,z nuqtalar uchun pnasson tenglamasini qanoatlantiradi: eU  4 (1.9) (1.9) tenglama quyidagi tenglamalarga ekvivalent gradUFFrotfFdiv   ,0,4  (1.10) )(),,( dmd rd fzyxU   

7. Bo’shliqda elektromagnit maydon uchun Maksvell tenglamasi Material jisimlar bilan egallanmagan bo’sh fazoda (bu sohada 0  e ) inersial koordinatalar sistemasida bu tenglamalar quyidag ko’rinishga ega. ,0,1     Hdiv tH CErot (1.11) 0,,1     Ediv tE cHrot (1.12) (1.11) va (1.12) Maksvell tenglamalarini tajribaviy kuzatishlarning asosiy matematik abstrak formuluravkasi sifatida olish Kulon va elektrodinamikaning bosh qonunlari nisbatan ancha qulay (1.11) va (1.12) formulalarda C – tezlik o’lchoviga ega, uni elektromagnit qo’zg’lishlarning tarqalish tezligi sifatida qarash kerak, ya’ni g’o’rig’lik tezligi. (1.11) va (1.12) tenglamalar fuzikaning asosini tashkil qiladi. Ular bo’shliqda yorig’liq va umuman elektromagnit to’lqinlarning bo’shliqda tarqalishini va bosh ko’pgina hodisalarni ifodalashadi. Ko’pgina elektromagnit xarakteristikalar o’lchovli miqdorlardir. Konkret formula va tenglamalar yozish, ularning tarkibiga kiruvchi miqdorlar uchun o’lchov birliklari orasida aniq bog’lanishlarini talab qiladi. (1.11) va (1.12) tenglamalardagi o’lchovli  C miqdorni yoki gravvtasiya qonunidagi f ni birga teng deb olish mumkin. Ammo, agarda (1.11) va (1.12)da c=1 bo’lsa, u holda bu shuni ko’rsatadiki yoruqlik tezligi tezlik o’zgarishining o’lchovi sifatiga olinadi yoki  HvaE larning o’lchov birligiga ega. (1.11) va (1.12) tenglamalar sistemasi elektromagnit maydanning faqat 6 ta noma’lum xarakteristikasini aniqlovchi 8 ta tenglamalardan iborat          .3 2 1 ,3 2 1 , , , , H H H E E E Ammo bu sistema to’g’ri sistemadir sababi 00  EdivvadivH munosabatlarni (1.11) va (1.12) dagi 1- tenglamalarning natijasi sifatida qarash mumkin. (1.11) va (11.12) ko’rinishdagi maksbell tenglamalari ellektromagnit maydonni nafaqat bo’shliqda jisimlardagi ellektromagnit maydoniniifodalash

uchun ham qo’llash mumkin, ularda makroskopik zaryadlar yo’q, tashqi elektromagnit maydoni ta’sirida ularda makroskopik polyarizasiya, magnitlanish elektr toki paydo bo’lmaydi.

Adabiyotlar: 1. Седов Л.И. Механика сплошной среды. - М.: Наука, 1973 г. В 2-х томах. 2. Ильюшин А.А. Механика сплошной среды. - М.: Изд-во Моск. ун-та, 1990.- 310 с. 3. Механика сплошных сред в задачах. В двух томах. М.: «Московский лицей», 1996. Под ред. М.Э. Эглит.

Похожие

Minkovckiy fazosida maksvell tenglamalari

Maksvell tenglamalari (integral ko'rinishda)

Elektromagnit maydoni. Maksvell tenglamalari

Elektromagnit maydonning o’tkazgichlar bilan o’zaro ta’siri

Elektrodinamikani o`rganishning ilmiy-uslubiy asoslari