Elektromagnit maydonning o’tkazgichlar bilan o’zaro ta’siri - Физика - Рефераты

Elektromagnit maydonning o’tkazgichlar bilan o’zaro ta’siri

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

96.5 KB

Elektromagnit maydonning o’tkazgichlar bilan o’zaro ta’siri Reja: 1. Uch va to’rt o’lchovli tok zichliklari; 2. O’tkazgichlarda maksvell tenglamalari; 3. To’liq zaryad saqlanish qonunini; 4. O’tkazuvchanlik; 5. Lorens kuchlari; 6. Maydonda energetik o’zaro ta’sir; 7. Umov – Poynting vektori va tenglamasi; 8. Elektromagnit maydon energiyasi. Ioul issiqligi.

Tayanch iboralar : O’tkazgich, elektr toki, qutblanish va magnitlanish, tok zichligi, minkovskiy fazosi, zaryad, vektor, rotor, divergesiya, elektr va magnit kuchlanganlik vektori, hajm, sirt, tashqi normal. O’tkazgichlarda elektromagnit maydon ta’sirida, elektr toki paydo bo’ladi. Ushbu mavzuga qutublanish va magnitlanish hodisasi bilan bog’liq hodisalar qarolmaydi. O’tkazgichga misol bo’lib metall jismlar xizmat qilishi mumkin: mis, temir, alyuminiy va h.k; O’tkazuvchi muhitga misol qilib plazmaionlangan gazni olish mumkin. 1. Uch va to’rt o’lchovli tok zichliklari vektori O’tkazgichlarda paydo bo’luvchi elektir toki zaryadlangan zarrachalarning harakatidan iborat. Agarda k-nomerli zarrachalarning mikroskopik tezligini f orqali, zaryadni f orqali belgilasak u holda tok zichligi J ni kichi f hajimdagi barcha zarrachalar uchun V yig’indini V ga nisbati sifatida kiritish mumkin: v j ve V J e i ii     * 1 (4.1) Bu erda V-muhitning makroskopik tezligi. J*-vektor oddiy “texnik tok” dan iborat. Bunday tok elektromagnit maydon ta’sirida ham qo’zgalmash ham harakatlanuvchi o’tkazgichlarda paydo bo’ladi. Ve Vektor makroskopik zaryadni olib o’tish bilan bog’liq tokdan iborat ushbu          i iii i i eevevvvL Munosabat o’rinli bo’lganligi uchun J* tok o’tkazuvchanlik vektorini i I diffuziya oqimi vektori orqali quyidagicha ifodalash mumkin: ; * i i ii I m e j   i m ei / munosibatlar zaryadlarni olib o’tuvchi ionlarning turidan bog’liq.

Geometrik fazoda aniqlangan uch o’lchovli j vector bilan birgalikda Minkovskiy fazosida yana to’rt o’lchovli tok zichligi vektori kiritiladi, u xususiy Dekart koordinatorlar sistemasida. eiiJ ,j J , j J ,j J ,э J J       4332211 (4.2) formulalar bilan aniqlangan. J  vektorning komponentalari boshqa bir koordinatalar sistemasida minkovskiy fazosidagi to’rt o’lchovli vector almashtirishlarning umumiy formulalari bo’yicha xususiy sistemadagi komponentolar orqali aniqlandilar. 2.O’tkazgichlarda Maksvell tenglamalari Maksvell tenglamalari jismlarda tok va zaryad E bo’lib, qutublanish va magnitlanish bo’lmagan holda quyidagi ko’rinishda ega: tE cj cHrot, tH cErot        141  (4.3) hamda . E div ; H div e 4 0    (4.4) Xususan, stasionar elektomagnit maydon holda ,0E rot (4.5) Shuning uchun E – potensial vektor; ,j c E rot   4  (4.6) Ya’ni elektr toki har doim H magnit kuchlanganlikning uyurmali maydonini paydo qiladi. tE c 1 miqdor tok siljishi deyiladi. Amaliyotda t E c 1 tok siljishi luda kichik. Tok siljishi Maksvell tenglamalariga Maksvell tomonidan natijalar asosida kiritilgan. 3.To’liq zaryad saqlanish qonuni

Agarda (4.3)ning ikkinchi tenglamasining ikkala tomonini divergensiyalasak hamda (4.4) tenglamalardan foydalansak Maksvell tenglamalarning muhim natijasini hosilqilamiz: , j div t e 0     (4.6) uni zaryadlar uchun yzviylik tenglamalari yoki zaryadning saqlanish sharti sifatida qarash mumkin. Haqiqatan, (4.6) tenglamani tutash muhit egallagan biror bir qo’zg’almas geometrik hajm bo’yicha integrallasak                 djdjdivde td tS ne (4.7) bo’ladi, bu erda V  hajmni chegaralovchi sirt, ga esa n   tashqi teormal. j tok vektori  sirtdan zaryadlarni o’tkazadi,    dj n miqdor vaqt bizligida  sirt orqali V hajmga o’qib boruvchi yig’indi zaryaddan iborat. Bu miqdor vaqt birligida V hajmda zaryad o’zgarishiga teng, ya’ni t e d t e          miqdorga bu erda e-V ning ichidagi to’la zaryad. Agarda 0 njsirtda bo’lsa, u holda Vva te 0  ichida zaryad saqlanadi. To’liq zaryad saqlanish sharti (qonuni) (4.3) va (4.4) Mansvell tenglamalarning aniq natijasida iborat Qo’zg’almas o’tkazgichlar uchun tok o’tkazish zichligi va elektromagnit maydon orasidagi qonuniyat (om qonuni) quyidagicha bo’ladi: E J * (4.8) 4. O’tkazuvchanlik

Yuqoridagi (4.8) munasabatdagi  - o’tkazuvchanlik koeffsienti deyiladi. Izotrop o’tkazgichlar uchun  - o’tkazuvchanlik skalyar miqdor bo’lib ,1 R  bu erda R – qarshilik. Anizotrop o’tkazgichlar uchun, masalan kristallar uchun  2 rang tenzordan iborat. Har xil o’tkazgichlar uchun  o’tkazuvchanlik har xildir, berilgan o’tkazgich uchun u uning T temperatisi va boshqa termodinamik parametrlardan bog’liq. Tenperaturaning oshishi bilan gazning o’tkazuvchanligi oshadi.Masalan, havo oddiy sharoitlarda deyarli uonlanmagan va yomon o’tkazgich hisoblanadi, ammo temperaturaning oshishi bilan intensiv nurlanishda havoning ionlanishi oshadi, havoda erkin elektronlar soni ko’payadi va havo yaxshi o’tkazgichga aylanadi qattiq jismlar uchun temperatura oshishi bilan  kamayishi mumkin. ko’pgina hollarda o’tkazuvchanlik materialning fizik konstantasi sifatida qaraladi. Harakatlanuvchi o’tkazgichlar uchun (4.8) (o м qonuni) muhitning xos koordinatalar sistemasining har bir nuqtasida bajariladi. Xos koordinatalar sistemasida bu qonuniyat quyidagicha bo’ladi: , *    E J  (4.9) belgisi mos miqdorlar. Xos koordinatalarga ta’luqli ekanligini bildiradi. Xos sistemadan asosiy inersial hisob sistemasiga o’tsak harakatlanuvchi o’tkazgichlar uchun Om qonuni hosil qilamiz ), * ( ) ( * H J R H c v E J         bu erda R – const. 5. Lorens kuchlari Elektromagnit maydon tomonidan muhidga ta’sir qiluvchi kuchlar pondemotor kuchlar deyiladi

Agar muhim muvozanatda bo’lsa, u holda de zaryadli muhitning di cheksiz kichik elementiga ta’sir qiluvchi pondemotor kuch quyidagiga teng.deEe deE di dl diF      Agarda de elementda de zaryaddan tashqari yana J toklar ham E bo’lsa, u holda muhit hajmi birligiga quyidagi ), (1        H j c Ee F (4.10) Lorens kuchi deb ataluvchi pondemotor kuchi ta’sir qiladi. Agarda harakatlanuvchi muhit E bo’lsa, u holda pondemator kuch uchun xususiy koordinatalar sistemasida (4.10) da o’xshash formula o’rinli deb qabul qilish mumkin, ya’ni ), (1        H j c Ee F (4.11) bu erda barcha c vektorlar xususiy koordinatalar sistemasida aniqlangan. Agarda kinersial koordinatalar sistemasiganisbatan  V tezlik bilan xarakatlanuvchi K’ xususiy koordinatalar sistemasidan o’tish uchun taqtibiy formulalaridan foydalansak, u holda 2 2 c V tartibdagi kichik miqdorlarni tshlab yuborish Kinersional sistemada quyidagini hosil qilamiz: ); * (1 ) ( H j c H c v E e F        (4.12) Bu yerda    ** jj . Bu yerda, (4.10) va (4.12) tengliklarni solishtirib va (4.1) ni hisobga olib quyidagilarni hosil qilamiz: ,   F F ya’ni Lorens kuchi norelyativistik yaqinlashishda K hisob sistemasida xuddiy qo’zg’almas muhit holdagidek (4.10) formula bilan tasvirlanadi, o’tkazuvchi

muhitning birlik hajmiga ta’sir qiluvchi pondemotor kuchni aniqlovchi (4.10) tenglik tajribaviy faktlar asosida aniqlangan va elektrodinamikaning asosiy postulatlaridan biri sifatida qaraladi yoki maydon va tokning elektromagnit xarakteristikalarini aniqlash uchun asosiy qonuniyatlardan biri deb sanaladi. O’tkazuvchi muhit zarrachasiga elektromagnit maydon tomonidan ta’sir qiluvchi pondemotor kuchlar hajmiy kuchlardir ularni xuddi masala og’irlik kuchi kabi material nuqta uchun impulslar tenglamasiga kiritish kerak irlik ogF lorensF p a i i '      (4.13) O’tkazuvchi tutash muhitning harakatini aniqlash masalasi umumiy holda kompleks masala bo’lib hisoblanadi, uni yechish uchun tutash muhit mexanikasi tenglamalarni elektrodinamika tenglamalari bilan birgalikda echish kerak: 6. Maydonda energetik o’zaro ta’sir Endi o’tkazuvchi muhit va elektromagnit maydon orasidagi energetik o’zaro ta’sirni qaraymiz. Ma’lumki, masalan, qo’zg’lmas o’tkazgich unda elektr toki oqib o’tishi natijasida qiziydi, bu esa o’z navbatida elektr maydoni va o’tkazgich orasida energiya almashishi bilan bog’liq. Endi elektromagnit maydon energiyasining o’zgarishini aniqlovchi Maksvell tenglamalaridan – Umov Poynting tenglamalarini keltirib chiqaramiz. (4.3) Maksvell tenglamalarini birinchisini  H ga ikkinchisini  E ga skalyar ko’paytirib, biridan ikkinchisini ayirsak quyidagiga ega bo’lamiz                 Ej c t E E t H H c H rot E E rot H 4 ) (1 (4.14) 7. Umov – Poynting vektori va tenglamasi Agarda        H E s S 4 (4.15)

Umov – Poynting vektori deb ataluvchi vektorni kiritsak, u holda (4.14) munosabatlarni quyidagi ko’rinishda yozish mumkin: 0 8 1 22            EJEH tSdiv (4.16) Bu tenglama Umov – Poynting tenglamasi deyiladi. (4.16)ni qo’zg’lmas chekli V hajm bo’yicha integrallab           0 8 1 22     dEjdEH dt d dS n (4.17) ni hosil qilamiz, bu erda  - V hajmni chegaralovchi sirt,   n ga tashqi yo’nalgan normal. 8. Elektromagnit maydon energiyasi. Joul issiqligi (4.17) integral munosabatning har biri fizik ma’noga ega. Uch o’chovli skalyar  2 2 8 1 E H   ta’rifga ko’ra elektromagnit maydon energiyasining hajmiy zichligi sifatida kiritiladi;     E ni dt dEj  elektr maydonning mikroskopik ichki harakatda j tok hisobida va    v e hisobidagi makroskopik harakatda ko’chuvchi zaryadlangan zaryadlar ustida bajargan elementar ishi sifatida qarash mumkin. Qo’zg’lmas o’tkazgich holida ushbu munosabat          j dQ dt dE J dt dE l   (4.18) joul issiqligini ifodalaydi. Qo’zg’almasi o’tkazgich uchun (4.17) tenglamani quyidagi ko’rinishda yozish mumkin:    dtdQ dS dtd j n  (4.19)

Elektromagnit maydon to’la energiyasi E qo’zg’lmaso’tkazgichni V hajmida Umov – Poyntng vektorining V hajmini chegaralovchi  sirt bo’lab oqimi hisobiga va muhitga joul issiqligi o’tishi hisobiga o’zgaradi. Maydondan tinch holatdagi o’tkazuvchi muhit massasi birligiga nisbatan dqce (e) issiqlik energiyasi oqimi     td E J md Qd qd e e cl     1 (4.20) gat eng. Takidlashinuz lozimki, V hajmda elektromagnit maydon energiyasi faqatgina maydonning mihih bilan o’zaro ta’siri hisobiga o’zgarmaydi. Umov – Poynting tenglamasi boshliqda (1.11) Maksvell tenglamalari uchun ham o’rinli. Bu holda (4.19) munosabat  dS dtdE n   ko ’ rinishda yoziladi , ya ’ ni bu holda V hajmda elektromagnit maydon to ’ la energiyasi faqat Umov – Poynting vektori oqimi hisobiga o ’ zgaradi . Ammo bu o ’ zgarish faqat nostasionar elektromagnit maydon holidanoldan farqli . Stasionar elektromagnit maydon             0 å Á t H holida Umov – Poynting vektorining yopiq  sirt bo ’ ylab oqimi bo ’ shliqda Mksvell tenglamalariga ko ’ ra olga teng . O’tkazgichlarda yopiq  sirt bo’yicha Umov – Poynting vektori oqimi stasionar elektromagnit maydon holiday ham noldan farqli. Yopiqmas  sirt bo’ylab Umov – Poynting vektorining oqimi, umuman olganda agarda 0 H E bo’lsa, noldan farqli. Umov – Poynting vektori elektromagnit maydonning har xil uchastkalari orasidagi energiya almashuvini xarakterlaydi.

Adabiyotlar: 1. Седов Л.И. Механика сплошной среды. - М.: Наука, 1973 г. В 2-х томах. 2. Механика сплошных сред в задачах. В двух томах. М.: «Московский лицей», 1996. Под ред. М.Э. Эглит.

Похожие

Qutblanish va magnitlanishni hisobga olganda elektromagnit maydonning jismlar bilan o’zaro ta’sirlashishi

Elektromagnit induksiya hodisasi. O’zaro induksiya

Elektr maydonida o’tkazgichlar

Gaz razryadlarinining amaliy tadbiqlarini o’rganish

Magnit maydonning tokli konturga ta'siri