Илмий билишнинг назарий погона ҳусусиятлари - Философия - Рефераты

Илмий билишнинг назарий погона ҳусусиятлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

37.5 KB

И лмий билишнинг назарий поғона ҳусусиятлари Режа: 1. Илмий билишнинг назарий поғонаси. 2. Назарий тадқиқотларнинг биринчи босқичи. 3. Назарий тадқиқотларнинг иккинчи босқичи. 4. Назарий тадқиқотларнинг учинчи босқичи.

1. ИЛМИЙ БИЛИШНИНГ НАЗАРИЙ ПОҒОНАСИ. Илмий билишнинг назарий даражаси эмперик билиш даражаси билан диалектик ўзаро боғланишда бўлиб, у нисбий мустақилликка ва фақат ўзига тегишли бўлган билиш воситаларига эгадир. Унинг хусусиятларига қуйидагилар киради: 1. Унинг умумийлиги ва абстрактлиги. Агар эмперик қонунлар маълум гурухни ташкил этган кўпгина алоҳидаги ходисаларни таърифлаб берса, илмий назария бир қатор ана шундай қонунларни, яъни ўрганилаётган ходисаларнинг маълум соҳасини ўз ичига олади. Ўзининг умумийлиги билан илмий билимлар нафақат очилган ва кузатилаётган ходисаларга, балки ҳали очилмаган ва кузатилмаган ходисаларга хам тегишлидир. 2. Тизимлилик. Агар алоҳида олинган эмперик далиллар эмперик билимларни йиғиндисини ўзгартирмаган холда ҳам қабул қилиниши ва рад этилиши мумкин бўлса, назарий билимларнинг алоҳида элементларини ўзгартириш тизимни бир йўла ўзгартиришсиз амалга ошмайди. 3. Унинг фалсафа фанига яқинлиги. Лекин илмий назарий билим фалсафадан фарқли ўлароқ кўпроқ илмий конкректликка эгадир. 4. Назарий билим борлиқ ҳақида эмперик билимга қараганда кўпроқ тасвирни бера олади. 5. Назарий билим бирликдан умумийликка томон харакатланувчи, эмперик билимдан фарқли равишда бошланғич ва умумий абстракликдан хулосавий конкретликка ва бирликка томон харакат қилади, у дедуктив тузилмага эгадир. Илмий билимнинг назарий асоси илмий назарияни дедуктив тарзда қуриш учун бошланғич хисобланган умумий билимлардан ташкил топади. Назарияни қуриш учун авваламбор геометриянинг акциомалари каби дедукциянинг асоси бўлиб хизмат қилувчи умумий тушунчалар, таълимлар ва тахминларни қидириб топиш керак. 2. НАЗАРИЙ ТАДҚИҚОТЛАРНИНГ БИРИНЧИ БОСҚИЧИ. Назарий тадқиқот 3та босқичдан иборат.

1 – босқич, бу янгисини қуриш ёки маълум бўлган назарий базисни кенгайтириш. Агар борлиқ хақидаги маълум бўлган илмий тасвир мавжуд бўлган муаммоларни еча олмаса, биз янги ғоя ва тушунчалар, тамойил ва тахминлар асосида борлиқнинг янги тасвирини қуришга харакат қиламиз. - Борлиқнинг илмий тасвири – бу тегишли фалсафий билим ва ғоялар асосида қурилган ва маълум ривожланиш босқичига тегишли бўлган маълум фан соҳаси бўича дастлабки назарий тушунча, тамойил ва тахминларни ўз ичига оладиган табиат хақидаги умумий тасаввурларнинг тизимидир. Борлиқнинг механик, физик ва биологик тасвирлари мавжуд. - Тушунча. Умумий тушунчаларнинг келиб чиқиши турлича талқин этилади. Идеалистлар томонидан улар ғоявий муқаддимани туғулиши дейилса, материалист умумий тушунчалар тажрибалар асосида юзага келади ва бизнинг тасаввурларимизни умумлаштиради деб хисоблайди. - Илмий тамойил – бу назарий қурилма учун дастлабка асос ёки муқаддимадир. Назарий билимнинг дастлабка тамойили ташқи дунёнинг мавжудлиги ва уни киши тафаккурида акс этишидир. - Илмий тахмин. Тахмин –илмий гумон ёки фараздир. - Фикрий тажриба –у реал тажрибани фикран ўтказишдир, яъни уни ўтказишга тайёрлаш жараёнида алоҳидаги қисмларни ўйлаб кўришдир. - Идеаллаштириш. Бунда ўрганилаётган жараёнларнинг реал кечиши маълум қонунлар ва мавжуд шароитларни хисобга олган холда фикрлар харакати билан алмаштирилади. 3. НАЗАРИЙ ТАДҚИҚОТЛАРНИНГ ИККИНЧИ БОСҚИЧИ Назария тадқиқотларнинг 2-босқичи топилган асосга, пойдеворга илмий назарияни қуришдан иборатдир. Назарияни қуриши учун аввал баъзи-бир умумий тушунчалар, тамойиллар ва гипотезаларни топиш ва уларни асос сифати қўллаш зарур. Назария деб маълум бир ходисани тушунтириб бериш ва аниқлашга йўналтирилган ғоялар йиғиндисига айтилади. У тор ва махсус маънода илмий билимни ташкил этишнинг энг юқори ва ривожланган шаклидир.

Назария объектни унинг ички боғланишларини эътиборга олган холда ва тизим сифатида бир бутун холда тушуниш имконини беради. Назария нафақат умумлаштириш функциясини балки илмий башорат қилиш функциясини хам бажаради. Назариянинг ўз мантиқий структураси мавжуд. Назарияни қуриш методларига аксиоматик ва генетик методлар киради, улар дедукция ва индукцияга таяниб бир –бирини инкор этмайди ва бир –биридан ажралмайди. Илмий қонун илмий назариянинг асосини ташкил қилади. Унинг ёрдамида илмий далиллар тегишли нуқтаи-назар бўйича умумлаштирилиб, бир тизимга солинади ва шунга кўра олинган далиллар асосида ички боғланишлар очилади. 4. НАЗАРИЙ ТАДҚИҚОТЛАРНИНГ УЧИНЧИ БОСҚИЧИ Назарий тадқиқотларнинг 3-босқичи маълум бир гурух ходисаларини тушунтириш учун хизмат қилади. Тушунтиришда аввал асосий қонундан тегишли эмперик қонун чиқарилади, кейин ундан ўрганилаётган ходисани тавсифловчи маълумотлар топилади. Назарияни текширишнинг усулларидан бири қонун асосида олинган қийматлар тажриба натижалари билан солиштирилади, агар улар мос тушса, назария тўғри деб топилади. Тушунтириш деб ўрганилаётган ходисани қонунга таяниб чиқарилган исботига айтилади. Назария умумий холда чегараси бўлмаган холда кўп бўлган ходисаларни ўзида жамлагани сабабли унинг асосида хали кузатилмаган далиллар хақида ҳам конкрет ахборотлар чиқарилиши мумкин, ушбу холда у башорат ёки олдиндан кўриш деб аталади. Башорат тажрибада тасдиқланади. Башорат ўзини айниқса объектив қонунлар сабабли юзага келишини яққол тасдиқлайди. Мантиқий ва математик методлар – назарий тадқиқотларнинг бош воситасидир. Конкретлаштириш – фаннинг маълум ривожланиш босқичида бошланғич фалсафий ғоялардан дунёни анча конкрет илмий тасвирига ўтиш

ва шу тариқа унинг конкрет элементлари ёрдамида назарияни қуриш демакдир. Генерализация деб- мутлақ хусусий характерга эга бўлган эмперик билимлардан дунёни илмий тасвирининг умумий элементларига ўтиш ва шу тариқа бошланғич эмперик билимларни тушунтириб берувчи назарияни қуриш учун асос бўладиган жараёнга айтилади.

Похожие

Илмий билишнинг шакллари

Ҳиссий, эмпирик, назарий ва мантиқий даражаларда билишнинг ўзаро нисбати

Ижтимоий билишнинг ўзига хос хусусиятлари

Акмеологик билишнинг ижтимоий – маданий контексти

Ижтимоий-гуманитар билишнинг ўзига хос хусусиятлари