O’lchash xatoliklari va ularni baxolash - Энергетика - Рефераты

O’lchash xatoliklari va ularni baxolash

Загружено в:

22.11.2022

Скачано:

0

Размер:

67.9541015625 KB

O’lchash xatoliklari va ularni baxolash Reja: 1. O’lchash xatoliklari, ularning tabaqalanishi. 2. Muntazam xatoliklar va ularni kamaytirish usullari. Additiv va multplikativ xatoliklar.

1. O’lchash xatoliklari, ularning tabaqalanishi. O’lchash xatoliklari turli sabablarga ko’ra turlicha ko’rinishda namoyon bo’lishi mumkin. Bu sabablar qatoriga quyidagilarni kiritishimiz mumkin: – o’lchash vositasidan foydalanishda uni sozlashdan yoki sozlash darajasini siljishidan kelib chiquvchi sabablar; – o’lchash ob’ektini o’lchash joyiga (pozitsiyasiga) o’rnatishdan kelib chiquvchi sabablar; – o’lchash vositalarining zanjirida o’lchash ma’lumotini olish, saqlash, o’zgartirish va tavsiya etish bilan bog’liq sabablar; – o’lchash vositasi va ob’ektiga nisbatan tashqi ta’sirlar (temperatura yoki bosimning o’zgarishi, elektr va magnit maydonlarining ta’siri, turli tebranishlar va hokazolar) dan kelib chiquvchi sabablar; – o’lchash ob’ektining xususiyatlaridan kelib chiquvchi sabablar; – operatorning malakasi va holatiga bog’liq sabablar va shu kabilar. O’lchash xatoliklarini kelib chiqish sabablarini tahlil qilishda eng avvalo o’lchash natijasiga salmoqli ta’sir etuvchilarini aniqlash lozim bo’ladi. O’lchash xatoliklari u yoki bu xususiyatiga ko’ra quyida keltirilgan turlarga bo’linadi: I. O’lchash xatoliklari ifodalanishiga qarab quyidagi turlarga bo’linadi: Absolyut (mutlaq) xatolik . Bu xatolik kattalik qanday birliklarda ifodalanayotgan bo’lsa, shu birlikda tavsiflanadi. Masalan, 0,2 V; 1,5 µ m va h.k. Mutlaq xatolik quyidagicha aniqlanadi: bunda, Ax - o’lchash natijasi; A ch - kattalikning chinakam qiymati; A o - kattalikning haqiqiy qiymati. Absolyut xatolikni teskari ishora bilan olingani tuzatma (- popravka) deb ataladi. - Δ = δ ;

Odatda, o’lchash asboblarining xatoligi keltirilgan xatolik bilan belgilanadi. Absolyut xatolikni asbob ko’rsatishining eng maksimal qiymatiga nisbatini protsentlarda olinganiga keltirilgan xatolik deb ataladi. 2. Nisbiy xatolik - absolyut xatolikni haqiqiy qiymatga nisbatini bildiradi va foiz ( % ) larda ifodalanadi: ß = [(A x - A o )/A o ]∙100 = ( Δ /A o )∙100%. II. O’lchash sharoiti tartiblariga ko’ra xatoliklar quyidagilarga bo’linadi: 1. Statik xatoliklar - vaqt mobaynida kattalikning o’zgarishiga bog’liq bo’lmagan xatoliklar. O’lchash vositalarining statik xatoligi shu vosita bilan o’zgarmas kattalikni o’lchashda hosil bo’ladi. Agar o’lchash vositasining pasportida statik sharoitlardagi o’lchashning chegaraviy xatoliklari ko’rsatilgan bo’lsa, u holda bu ma’lumotlar dinamik sharoitlardagi aniqlikni tavsiflashga nisbatan tadbiq etila olmaydi. 2. Dinamik xatoliklar - o’lchanayotgan kattalikning vaqt mobaynida o’zgarishiga bog’liq bo’lgan xatoliklar sanaladi. Dinamik xatoliklarning vujudga kelishi o’lchash vositalarining o’lchash zanjiridagi tarkibiy elementlarning inertsiyasi tufayli deb izohlanadi. Bunda o’lchash zanjiridagi o’zgarishlar oniy tarzda emas, balki muayyan vaqt davomida amalga oshirilishi asosiy sabab bo’ladi. III. Kelib chiqishi sababi (sharoitiga) qarab: • asosiy; • qo’shimcha xatoliklarga bo’linadi. Normal (graduirovka) sharoitda ishlatiladigan asboblarda hosil bo’ladigan xatolik asosiy xatolik deyiladi. Normal sharoit deganda temperatura 20  S  5  S havo namligi 65 %  15 %, atmosfera bosimi (750  30)

mm.sim.ust., ta’minlash kuchlanishi nominalidan  2 % o’zgarishi mumkin va boshqalar. Agar asbob shu sharoitdan farqli bo’lgan tashqi sharoitda ishlatilsa, hosil bo’ladigan xatolik qo’shimcha xatolik deyiladi. IV. Mohiyati, tavsiflari, o’zgarish xarakteriga qarab va bartaraf etish imkoniyatlariga ko’ra: 1. Muntazam xatoliklar; 2. Tasodifiy xatoliklar; 3. Qo’pol xatoliklar yoki yanglishuv xatoliklarga bo’linadi. Muntazam xatolik deb umumiy xatolikning takroriy o’lchashlar mobaynida muayyan qonuniyat asosida hosil bo’ladigan, saqlanadigan yoki o’zgaradigan tashkil etuvchisiga aytiladi. Umumiy xatolikni quyidagicha tasvirlashimiz mumkin: Bunda: Δ m – muntazam xatolik Δ t – tasodifiy xatolik Δ q – qo’pol xatolik Muntazam xatoliklarning kelib chiqish sabablari turli tuman bo’lib, tahlil va tekshiruv asosida ularni aniqlash va qisman yoki butkul bartaraf etish mumkin bo’ladi. Muntazam xatoliklarning asosiy guruhlari quyidagilar hisoblanadi:  Uslubiy xatoliklar;  Asbobiy (qurilmaviy) xatoliklar;  Sub’ektiv xatoliklar. Δ м Δ т Δ қ 3 .1 . расм . O’lchash xatoliklari

O’lchash usulining nazariy jihatdan aniq asoslanmaganligi natijasida uslubiy xatolik kelib chiqadi. O’lchash vositalarining konstruktiv kamchiliklari tufayli kelib chiqadigan xatolik asbobiy xatolik deb ataladi. Masalan: asbob shkalasining noto’g’ri graduirovkalanishi (darajalanishi), qo’zg’aluvchan qismning noto’g’ri mahkamlanishi va hokazolar. Sub’ektiv xatolik - kuzatuvchining aybi bilan kelib chiqadigan xatolikdir. 2. Muntazam xatoliklar va ularni kamaytirish usullari. Additiv va mul ь tiplikativ xatoliklar. Umuman, muntazam xatolikni yo’qotish yo’li bir aniq ishlab chiqilmagan. Lekin, shunga qaramay, muntazam xatolikni kamaytirishni ba’zi bir usullari mavjud. 1. Xatoliklar chegarasini nazariy jihatdan baholash , bu uslub o’lchash uslubini, o’lchash vositalarining xarakteristikalarini, o’lchash tenglamasini va o’lchash sharoitlarini analiz qilishga asoslanadi. Masalan: o’lchash asbobining parametrlari yoki tekshirilayotgan zanjirning ish rejimini bilgan holda biz uning tuzatmasini (xatoligi) topishimiz mumkin. Xatolik, bunda, asbobning iste’mol qiluvchi quvvatidan, o’lchanayotgan kuchlanishning chastotasini oshishidan hosil bo’lishi mumkin. 2. Xatolikni o’lchash natijalari bo’yicha baholash. Bunda o’lchash natijalari har xil printsipdagi usul va o’lchash apparaturasidan (vositalaridan) olinadi. O’lchash natijalari orasidagi farq - muntazam xatolikni xarakterlaydi. Bu uslub yuqori aniqlikdagi o’lchashlarda ishlatiladi. 3. Har xil xarakteristikaga ega bo’lgan, lekin bir xil fizikaviy printsipda ishlaydigan apparatura yordamida o’lchash usuli. Bunda o’lchash ko’p marotaba takrorlanib, o’lchash natijalari muntazam statistika usuli yordamida ham ishlanadi. 4. O’lchash apparaturasini ishlatishdan oldin sinovdan o’tkazish. Bu usul ham aniq o’lchashlarda ishlatiladi.

5. Muntazam xatoliklarni keltirib chikaruvchi sabablarni yo’qotish yo’li. Masalan: tashqi muhit temperaturasi o’zgarmas qilib saqlansa, o’lchash vositasini tashqi maydon ta’siridan himoyalash maqsadida ekranlashtirilsa, manba kuchlanishi turg’unlashtirilsa (stabillashtirilsa) va h.k. 6. Muntazam xatolikni yo’qotishning maxsus usulini qo’llash: o’rin almashlash (o’rindoshlik), differentsial usuli, simmetrik kuzatishlardagi xatoliklarni kompensatsiyalash usuli. O’lchash vositalarining absolyut xatoligi o’lchanadigan kattalikning o’zgarishiga bog’liq, shuning uchun ham absolyut xatolik ifodasi ikki tashkil etuvchidan iborat deb qaraladi. Masalan: absolyut xatolikning maksimal qiymati quyidagicha ifodalanadi: | Δ | max =|a|+|b · x| Xatolikning birinchi tashkil etuvchisi o’lchanadigan kattalikning qiymatiga bog’liq bo’lmaydi va u additiv xatolik deyiladi. Ikkinchi tashkil etuvchisi esa o’lchanadigan kattalikning qiymatiga (o’zgarishiga) bog’liq bo’lib, mul ь tiplikativ xatolik deb ataladi. Takrorlash uchun savollar. 1. Muntazam xatolikni keltirib chiqaruvchi sabablar nimalardan iborat? 2. Muntazam xatoliklar qanday tashkil etuvchilardan iborat? 3. Muntazam xatoliklar qanday kamaytirish usullari mavjud?

Фойдаланилган адабиётлар 1. Нефедова В.И. «Метрология и радиоизмерения». Учебник. Москва «Высшая школа» 2003. 2. Раннев Г.Г. Методы и средства измерений. Учебник для ВУЗов Издательство стереотип – М.; Издательство центр «Академия» 2004. 6. Ismatullaev P.R., Qodirova Sh.A. “Metrologiya asoslari”, o’quv qo’llanma, (kirillda) Tafakkur nashryoti, (lotinda) “ExtremumPress” nashryoti, 2012. 3. Ismatullaev P.R., Abdullaev A.X. va boshq. Fizikaviy-kimyoviy o’lchashlar. O’quv qo’llanma. Toshkent, 2007. –180b. 4. Ismatullaev P.R., A’zamov A.A. va boshq. Issiqlik texnikasida o’lchashlar. O’quv qo’llanma, Toshkent, 2007. –90b. 5. B.E. Muxamedov. Metrologiya, texnologik parametrlarni o’lchash usullari va asboblari. Toshkent «O’qituvchi» 1991. –320 b. 6. N.R.Yusupbekov, B.E.Muxamedov, Sh.M.G’ulomov. Avtomatika va ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish. Darslik, Toshkent, «O’qituvchi» 1997. –353 b.

Похожие

Raqamli o’lchash asboblari va ular yordamida har xil kattaliklarni o’lchash

Elektr o’lchash turlari va usullari

Elektr o’lchash o’zgartkichlari

Analogli elektr o’lchash asboblari. Elektromexanik o’lchash asboblarining umumiy nazariyasi

Tasodifiy xatoliklarni taqsimlanish qonuniyatlari