Elektr motorlar va generatorlar - Энергетика - Рефераты

Elektr motorlar va generatorlar

Загружено в:

30.09.2022

Скачано:

0

Размер:

74 KB

Elektr motorlar va generatorlar Reja: 1.Elektr motorlar haqida umumiy tushunchalar. 2.Generatorlar. O’zgarmas tok motorlari. 3.Rivojlangan mamlakatlarda elektr motor va generatorlarni ishlatilish sohasi.

1.Elektr motorlar haqida umumiy tushunchalar. Elektr dvigatel — elektr energiyasini mexanik energiyaga aylantirib beruvchi mashina. Isteʼmol qiladigan tok turiga koʻra, oʻzgarmas tok va oʻzgaruvchan tok Elektr dvigatellariga boʻlinadi. Oʻzgarmas tok Elektr dvigatellarida valning aylanishlar chastotasi (soni)ni ravon rostlab turish mumkin. Shuning uchun valning aylanishlar chastotasini teztez oʻzgartirib turish lozim boʻlgan hollarda shunday dvigatellar ishlatiladi. Oʻzgarmas tok Elektr dvigatellari, uch xil sxemali: parallel uygʻonishli, ketmaket uygʻonishli va aradash uygonishli qilib ishlab chiqarildi Oʻzgaruvchan tok Elektr dvigatel jumlasiga asinxron elektr dvigatel, sinxron va kollektorli dvigatellar kiradi. Asinxron Elektr dvigatel eng koʻp ishlatiladi. Sinxron Elektr dvigatelda valning aylanishlar chastotasi isteʼmol qilinadigan tokning chastotasiga qatiy bogʻliq boʻladi. Bunday dvigatellar eng quvvatli elektr yuritmalarda ishlatiladi. Elektr dvigatellar ochiq, berk va germetik turlarga boʻlinadi. Portlashga xavfsiz Elektr dvigatellar ham bor. Bunday dvigatelning ichida gaz portlaganda alanga tashqariga chiqmaydi. Elektr dvigatellar uyroʻzgʻorda, sanoat va transportda keng miqyosda ishlatiladi. Yuqori voltli elektr motorlar Asosiy xususiyatlari: • Quvvat kW: 160 – 10000 • tezligi, aylanish / min: 3000 – 75 • AC kuchlanish ta’minlash, V: 3000, 6000, 10000 va boshqa nostandart • Hajmi (v.o.v.), mm: 355 – 1800 Past voltli elektr motorlar Asosiy xususiyatlari: • quvvati, kVt: 1,9 – 1600 • tezligi, aylanish / min: 3000 – 176,5 nostandart, shu jumladan, 220, 380, 660, 1140 va boshqalar: • AC kuchlanish ta’minlash, V • Hajmi (v.o.v.) mm: 132 – 710 • tashqi ta’sirlardan himoya qilish darajasi: IP54, IP55

Maxsus ahamiyati Asosiy xususiyatlari: • Quvvat kW: 3 – 1600 • tezligi, aylanish / min: 3000 – 176,5 220 yilda • kuchlanish AC kuch, 380 230/400; nostandart, shu jumladan, 400/690 va 1140, boshqa, • Hajmi (v.o.v.), mm: 56 – 710 2.Generatorlar. O’zgarmas tok motorlari. Generator (lot. generator — ishlab chiqaruvchi) — tashqi energiya manbai hisobiga elektr energiyasi ishlab chiqaruvchi yoki energiyani bir turdan ikkinchi turga oʻzgartiruvchi qurilma; apparat yoki mashina. Masalan, atsetilen generatori, muz generatori, bugʻ generatori, gaz generatori, elektr generatori va h. k. Xususan, elektr generatorlari oʻzgarmas tok, oʻzgaruvchan tok generatorlariga boʻlinadi. Generator. tushunchasi oʻzgaruvchan va oʻzgarmas tok elektr mashinalariga ham, elektr tebranishlarini hosil qiluvchi asboblarga ham bir xil qoʻllaniladi. Birinchi holda, mexanik energiya elektr energiyasiga aylantirilsa, ikkinchi holda manbaning elektr energiyasi maʼlum chastotali, kerakli shakl va quvvatli tebranishlar energiyasiga aylantiriladi. Generatorning umumiy makromodeli quyidagi sxemada koʻrsatilgan. G.lar asosan turli koʻrsatkichlar asosida yaratiladi. Generatorlarning elektr mashina, lampa, tranzistor; mikrosxemali, yoyli, impulyeli, gidroturbina, bugʻ turbina, har xil chastotali, molekulyar va b. xillari boʻladi. Misol tariqasida standart signal generatorining tuzilishini koʻrish mumkin (sxemaga q.). Ularning koʻpchiligi 50— 100 kGs dan bir necha ming MGs gacha chastotada ishlaydi. Generatorning asosiy funksional qismini 50 kGs — 30 MGs chegarada ishlaydigan signal generatorlari tashkil etadi. Uning chastotasi maxsus chegaralangan diapazonlarda va oʻzgaruvchan sigʻimlar yordamida bir tekis sozlanadi. Chastotani oʻzgartish aniqpigi, odatda, 0,5—1,5% oraligʻida boʻladi. Signal generatordan modulyatorga beriladi. Modulyatorda signal amplitudasi boʻyicha modulyatsiyalanadi. Modulyatsiyalovchi signal vazifasini ichki past chastota

generatori (/=1000 Gs) va tashqi ulangan generatorlar bajarishi mumkin. generatorlar radiouzatish, radioqabul qilish va televizion qurilmalarda, oʻlchov texnikasida, turli texnologik jarayonlarda, fan va texnikaning turli sohalarida qoʻllaniladi. Ular yordamida koʻplab elektrotexnika va radioelektronika qurilmalari yaratilgai, yangi "generatormashina" tizimlari ishlab chiqariladi Oʻzgarmas tok mashinasi — mexanik energiyani oʻzgarmas tok elektr energiyasiga (generator) yoki oʻzgarmas tok elektr energiyasini mexanik energiyaga (dvigatel) aylantirib beradigan elektr mashina. Ham generator, ham dvigatel sifatida ishlashi mumkin. Generatorning ishi elektromagnit induksiya hodisasiga, dvigatelning ishi tokli oʻtkazgichning magnit maydoni bilan oʻzaro taʼsirlashishiga asoslangan; unda elektromagnit aylantiruvchi moment vujudga keladi. Oʻzgarmas tok mashinasim.ning aktiv qismlariga magnitli oʻzak, stator va rotor (yakor) chulgʻamlari hamda kollektor kiradi. Sinxron generator (yun. synchrenos — bir vaqtli va generator) — generator rejimida ishlaydigan oʻzgaruvchan tok elektr mashinasi; sinxron mashina. Odatda, sinxron mashina 3 fazali (generator, dvigatel, kompensator) boʻladi. Sanoat chastotali tok hosil kilish uchun rotorlari bugʻ turbinalari (turbogeneratorlar) yoki suv turbinalari (gidrogeneratorlar) bilan harakatlantiriladigan S. g .lar keng ishlatiladi. Shuningdek, gaz turbinasi, ichki ye’nuv dvigateli, elektr dvigatellaridan harakatlanadigan S.glar qam bor. S.g . rotorining chulgʻamlari alohida generator yoki toʻgʻrilagichdan oʻzgarmas tok bilan taʼminlanadi. Rotor aylanganda uning magnit maydoni statorda oʻzgaruvchan elektr yurituvchi kuch (e.yu.k.) hosil qiladi. Sinxron generatork. kiymati rotor chulgamidagi tokni oʻzgartirish yoʻli bilan rbstlanadi. S.g .lardan oʻzgarmas chastotali oʻzgaruvchan tok manbai sifatida foydalaniladi; ular elektr st-yalari, elektr qurilmalari va boshqalarga oʻrnatiladi. Asinxron generator — Generator rejimida ishlaydigan asinxron mashina; mexanik energiyani elektr energiyasiga aylantirib beradi. Asinxron generator xarakatlantiruvchi dvigatel yordamida magnit maydon yoʻnalishida katta tezlik

bilan aylantiriladi. Bu vaqtda Asinxron generator rotorinint sirpanishi manfiy boʻlib qoladi, mashina valida tormozlovchi moment vujudga keladi va energiyasini tarmoqqa berib, generator sifatida ishlaydi. Asinxron generatordan kichik quvvatli yordamchi elektr tok manbai va tormozlash qurilmasi sifatida foydalaniladi. Hozirgi elektr stansiyalarida elektr energiyasi hosil qilish uchun uch fazali o’zgaruvchan tok sinxron generatorlari ishlatiladi. Turbogeneratorlar (birlamchi dvigateli – bug’ yoki gaz turbinasi) va gidrogeneratorlar (birlamchi dvigateli - gidroturbina) bo’ladi. Sinxron elektr mashinalari uchun turg’un ish rejimida agregatning aylanish soni chastotasi (ayl/dak) bilan tarmoq chastotasi f (Gs) orasida aniq muvofiqlik bor: n = 60 / f (1) p bunda p - generator statori chulg’amlarining juft qutblari soni. Bug’ va gaz turbinalari aylanish chastotasi katta (3000 va 1500 ayl/dak) qilib chiqariladi, chunki shunda turbogeneratorlar eng yuqori texnik-iqtisodiy ko’rsatkichlarga ega bo’ladi. Odatdagi, yoqilg’ida ishlaydigan issiqlik elektr stansiyalarida (IEM larda) agregatlarning aylanish chastotasi, odatda, 3000 ayl/dak ni tashkil etadi, sinxron turbogeneratorlarda esa ikkita qutb bo’ladi. AES da aylanish chastotasi 1500 va 3000 ayl/dak bo’lgan agregatlar ishlatiladi. Turbogeneratorlar tezyurarligi sababli uning konstruksiyasining o’ziga xos tomonlari bo’ladi. Bu generatorlar vali gorizontal joylashadigan qilib tayyorlanadi. Turbogeneratorning katta mexanik va issiqlik yuklamalarida ishlovchi rotori magnit hamda mexanik xossalari yuqori bo’lgan maxsus (xrom-nikelli yoki xrom– nikelmolibdenli) po’latdan tayyorlangan yaxlit pokovkadan yasaladi. Generatorlarning nominal parametrlari . Generatorni ishlab chiqaruvchi zavod uni ma’lum ruxsat etilgan uzoq muddatli ish rejimiga mo’ljallaydi va bu rejim nominal rejim deb ataladi. Bu ish rejimi generatornang nominal ma’lumotlari degan nom bilan yuritiladigan va uning yorlig’ida hamda mashina pasportida ko’rsatiladigan parametrlar bilan xarakterlanadi.

Generatorning nominal kuchlanishi-nominal rejimda stator chulg’amining liniya (fazalararo) kuchlanishidir. Normal sovitish parametrlari (sovituvchi gaz va suyuqlikning temperaturasi, bosimi hamda sarfi) da va generator pasportida ko’rsatilgan quvvat hamda kuchlanishning nominal qiymatlarida generatorning uzoq muddat normal ishlashiga ruxsat etiladigan tok qiymati generator statorining nominal toki deb ataladi. Generatorning to’la nominal quvvati quyidagi formuladan aniqlanadi (kVA): S ном = 3 U ном I ном , (2) generatorning aktiv nominal quvvati uning turbina bilan komplektda uzoq muddat ishlashi uchun mo’ljallangan eng katta aktiv nominal quvvatdir. Aktiv nominal quvvat quyidagi ifodada aniqlanadi (kVt): P ном = S ном cos  ном (3) Turbogeneratorlarning nominal quvvati standartlardagi quvvatlar qatoriga to’g’ri kelishi kerak. Yirik gidrogeneratorlarning nominal quvvatlari shkalasi standartlashtirilmagan. Rotorning nominal toki - generatorning eng katta uyg’otish toki bo’lib, statorning kuchlanishi nominal miqdoridan 5% atrofida o’zgarib turganida va nominal quvvat koeffitsientida generator shu tokda nominal quvvat bera oladi. Nominal quvvat koeffitsienti standartga muvofiq 125 MVA va undan kichik quvvatli generatorlar uchun 0,8; quvvati 588 MVA gacha bo’lgan turbogeneratorlar va 360 MVA gacha bo’lgan gidrogeneratorlar uchun 0,85; ancha quvvatli mashinalar uchun 0,9 qabul qilinadi. Kapsulali gidrogeneratorlar uchun, odatda, sos φ ≈ 1. Har qanday generator nominal yuklama va nominal quvvat koeffitsientidagi FIK bilan xarakterlanadi. Hozirgi generatorlarda nominal FIK 96,3—98,8% atrofida o’zgarib turad i .

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Fedorov A.A. Kameneva V.V. Osnovi elektrosnabjeniya promishlennix predpriyatiy. M.: Energoatlmizdat 1984 2. Yermilov A.A. Osnovi elektrosnabjeniya promishlennix predpriyatiy. M.: Energoatomizdat,1983 3. Gladilin L.V. Osnovi elektrosnabjeniya gornix predpriyatiy. M.: Nedra, 1980 4. Konavalova L.L., Rojkova L.D. Elektrosnabjeniya promishlannix predpriyatiy i ustanovok. M.: Energoatomizdat, 1989 5. Pravila ustroystva elektroustanovok. M.: Energoatomizdat, 1985 6. Spravochnik po elektrosnabjeniyu i elektroobrudovaniyu. T.1 i 2. M.: Energoatomizdat, 1986, 1987 7. Nasritdinov Sh.G. Kon elektrotexnikasi, III kism, Toshkent-1995.

Похожие

Issiqlik elektr stansiyalari va issiqlik elektr markazlari (ies va iem)

Elektr energiyasini ishlatuvchilari va iste’molchilari

Elektr o’lchash turlari va usullari

Elektr o’lchash usullari va asoslari to’g’risida. Elektr o’lchashlar bo’yicha umumiy ma’lumotlar

Elektr va magnetizm haqidagi ta’limotning rivojlanishi