Tabiiy resurslar - Экология - Рефераты

Tabiiy resurslar

Загружено в:

20.02.2024

Скачано:

0

Размер:

84 KB

Tabiiy resurslar Reja: 1. Tabiiy resurslar tasnifi. 2. Tugamaydigan resurslar. 3. Insonning tabiatga va tabiiy resurslarga ta`sir ko`rsatish shakllari.

Tabiiy resurslar tasnifi. Tabiiy resurslar deb tabiatda mavjud bo`lgan, insonlar tomonidan yaratilmaydigan, jamiyatning moddiy va ma`naviy ehtiyojlarini qondirish hamda xo`jalik faoliyatlarini rivojlantirish uchun xizmat qiladigan tabiiy obyektlarga, sharoitlarga va jarayonlarga aytiladi. Tabiiy resurslar foydalanish sohasiga ko`ra ishlab chiqarish, sog`liqni saqlash, madaniy, ilmiy va boshqa resurslarga, tabiatning u yoki bu komponentlari tarkibiga ko`ra esa suv, o`rmon, mineral, energiya va boshqa resurslarga ajratiladi. Mamlakatning tabiiy resurslarga boyligi uning iqtisodini rivojlantirishning muhim shartidir, aksincha, zahiralarining kamligi yoki umuman yo'qligi ishlab chiqarish kuchlarini rivojlantirish imkoniyatini bermaydi. Shuni ham ta'kidlash joizki, bu qonuniyatni har doim ham tog`ri deb bo`lmaydi. Dunyoda shunday mamlakatlar borki, ular joylashgan hududda mineral resurslar umuman yo`q yoki bo`lsa ham juda oz miqdorda, shunga qaramasdan rivojlangan mamlakatlar qatoriga kiradi. Masalan, Yaponiya, Janubiy Koreya, Singapur va boshqalar. Bu mamlakatlarda ishchilar, muhandislar va texnik xodimlarning yuqori malakaga egaligi, fan-texnika taraqqiyoti uchun yaratilgan sharoitlar sanoatni rivojlantirishda eng muhim omillaridan hisoblanadi. O'zbekistonda 2700 dan ortiq konlar va istiqbolli rudalar mavjud bo`lib, shundan 100 ga yaqini mineral xom ashyo turlari hisoblanadi, ulardan 60 dan ortig'i ishlab chiqarishga jalb qilingan. 900 dan ortiq konlar o'rganildi, ularning aniqlangan zaxiralari 970 milliard AQSh dollarini tashkil etadi. Umumiy mineral- xom ashyo salohiyati 3,3 trln. AQSh dollarini tashkil etadi. Hozirgi vaqtda foydali qazilmalarni qidirishning zamonaviy darajasi rangli, zo'r va noyob metallarning eng boy konlarini, organik yoqilg'ining barcha turlarini: tabiiy gaz, neft va gaz kondensati, yarim kokslanadigan va jigarrang ko'mir, uran, slanets, qurilish materiallari uchun ko'plab xom ashyo turlarini o'zlashtirish bilan bog'liq. Respublika yer osti konlarida gaz va neft konlari mavjud. Mamlakat hududining taxminan 60% ularni ishlab chiqarish uchun istiqbolli hisoblanadi. Tabiiy gazning katta maydonlari Qashqadaryo va Buxoro viloyatlaridadir.

O'zbekistonda ishlab chiqarilayotgan tabiiy gazning deyarli 3/4 qismi Qashqadaryo viloyatiga to'g'ri keladi. Ishlab chiqarish kucharini rivojlantirish jamiyat munosbatlari xarakteri bilan belgilanadi. Ko`plab rivojianayotgan mamlakatlar rivojlanayotgan mamiakatiarni xomashyo va energiya resurslari bilan ta`minlovchi mamlakatlarga aylanib qolganlar. O'zbekiston Respublikasi o`zining moddiy boyliklari va ma`naviy salohiyatining yuqoriligi bilan boshqa mustaqil davlatlardan keskin farq qiladi. Chunki bu hudud, yuqorida aytib o`tilganidek, mamlakat rivojining muhim sharti hisoblangan yer osti va yer usti resurslariga boy. Yaponiya, Koreya, Singapur davlatlaridagi kabi yoshlarni ilm olishga bo`lgan intilishlari, ular uchun yaratilgan shart-sharoitlar, eng muhimi, uzoq o`tmishdan meros bo'lib kelayotgan ma`naviy qadryatlarimiz O'zbekistonning tezlik bilan rivojlanishi uchun muhim omil bo'la oladi. Oltin, tabiiy gaz, volfram, fosforitlar, kaliy tuzlari, kaolinlar miqdori bo`yicha bizning mamlakatimiz nafaqat MDH, balki butun dunyoda yetakchi o'rinlarni egallaydi. Shunday qilib, respublika oltin zaxiralari bo'yicha dunyoda to'rtinchi, oltin ishlab chiqarish bo'yicha yettinchi o'rinni egallaydi. Oltin ishlab chiqarish bo'yicha O'zbekiston MDH davlatlari orasida ikkinchi o'rinni egallab turibdi (Rossiyadan keyin) va aholi jon boshiga miqdori bo'yicha birinchi o'rinda turadi. Uran va mis zaxiralari bo'yicha O'zbekiston dunyodagi eng yaxshi o'nta mamlakat qatoriga kiradi. Mis zaxiralari bo'yicha o'ninchi - o'n birinchi o'rinni egallaydi; uran zaxiralari bo'yicha - yettinchi - sakkizinchi o'rin va uni ishlab chiqarish bo'yicha - o'n birinchi - o'n ikkinchi o'rin. Hozirda qimmatbaho metallarning 40 koni o'rganilgan. Jamiyatni ma`lum rivojlanish davri davomida tabiiy resurslardan foydalanishda ularni real va potensial resurslarga ajratiladi. Real resurslar deb jamiyatni ayni holatdagi rivojlanish bosqichida qidirib topilgan, zaxiralari aniqlangan va jamiyat tomonidan faol ishlatilayotgan resurslarga aytiladi. Ishlab chiqarishning rivojlanishi, ilmiy ishlar va ishlanmalami amaliyotga tatbiq etila borishi bilan real resurslar ham o`zgarib boradi. Masalan,

insonlarning u yoki bu sohani takomillashtirib borish jarayonida bir energetik resurslar boshqasiga almashtiriladi. Masalan, sanoat korxonalari paydo bo'layotgan dastlabki davrlarda yonilg`i sifatida kit moyidan foydalanilgan. Kitlarni ovlash sanoatni rivojlantirish uchun muhim hisoblansa-da, kitlarning keskin kamayib ketishiga sabab bo'ldi. Shu bilan birga kitlarni ovlashni ta`minlash masalasi ham qiyinlashib bordi. Energiya xomashyosini boshqa turiga almashtirish ehtiyoji tug'ildi. Endi o'rmon yonilg'i resursi sifatida ishlatila boshlandi. Bu hol ham o`rmonzorlar maydonining keskin kamayib ketishiga olib keldi. Shuningdek, o'rmonlarni kesib ishlatish iqtisodiy jihatdan o`zini oqlamay qoldi. Shundan so'ng avval ko`mir, so'ngra gaz konlarini qidirib topish va ishlatish amalga oshirildi. Jamiyatning hozirgi rivojlanish davrida energiya resurslari manbai sifatida gidroelektrostansiyalar energiyasidan foydalanish yetakchi o'rinni egalladi. Shunga qaramasdan yer ostidan qazib olinadigan energiya xomashyolariga (ko`mir, neft va gazga) bo'lgan ehtiyoj tobora oshib bormoqda. Chunki dunyo bo`yicha elektr energiyasining 60% i issiqlik elektr stansiyalari (IES) hisobiga olinmoqda. Katta miqdorda energiya talab qilinadigan sanoat korxonalarini energiya bilan ta`minlash uchun energetik resurslarning boshqa turlaridan foydalanishga e`tibor qaratilmoqdaki, bu hol insoniyatni bitmas-tuganmas energiya bilan ta`minlashga xizmat qilishi mumkin. Kelajakda termoyadro energetikasi, shamol generatorlari va quyosh energiyasidan foydalanish imkoniyatlari shular jumlasidandir. Insoniyat o`tmishda energiya inqiroziga bir necha marta uchraganligi ma`lum, ammo inson bu muammolarni muvaffaqiyatli hal qila olgan. Potensial tabiiy resurslar deb jamiyat taraqqiyotining hozirgi bosqichida qidirib topilgan, qisman va miqdoran aniqlangan resurslarga aytiladi. Ammo ulardan foydalanish turli sabablarga ko`ra ayni paytda davlat tomonidan maqsadga muvofiq emas deb topilgan bo`lishi mumkin. Boshqa so'z bilan aytganda, ulardan foydalanish uchun texnik vositalar yetarli bo’lmagan, xomashyolarni qayta ishlash texnologiyalari ham ishlab chiqilmagan yoki umuman yaratilmagan bo'lishi mumkin. Masalan, tosh davrida metall potensial resurs emas edi. Chunki inson uni ajratib olish texnologiyasini bilmas edi. Bronza asriga kelib temir rudalari potensial

resurslarga aylanib qoldi. Chunki insonlar rudadan temirni ajratib olish texnologiyasini o'zlashtirib oldilar. Yer sayyorasining potensial yer resurslariga cho'llar, tog'liklar, botqoqliklar, sho'rlangan hududlar, doimiy muzliklar ham kiradi. Hozirgi davrga kelib insonlaming yer resurslariga bo'lgan ehtiyojlarining tobora oshib borayotganligiga qaramasdan mavjud barcha yerlarni qishloq xo'jaligi uchun o'zlashtirishning imkoniyati yo'q. Masalan, botqoqliklarni o'zlashtirishda zovurlar o'tkazish, sho'rlangan hududlar tuzini yuvish va oqavalarni chiqarib yuborish uchun zovurlar yotqizish ishlariga katta miqdorda sarf-xarajatlar talab etiladi, shuningdek, yerlarning sho'rini yuvish uchun chuchuk suv bilan ta`minlashning iloji yo'q. Doimiy muzliklar bilan qoplangan hududlarda dehqonchilik qilishning iloji bo'lmasa-da, sanoat korxonalari qurish, qazilma boyliklami qazib olish imkoniyatlari mavjud. Potensial resurslarga bir qator kosmik resurslar-quyosh energiyasi, dengiz suvlarining ko`tarilishi va qaytishi, shamol energiyalari va boshqalar ham kiradi. Olimlar tomonidan potensial kosmik resurslardan foydalanish usullarini yaratishga bo'lgan qiziqish tobora ortib bormoqda. Kelajakda quyosh radiatsiyasini quyosh energiyasiga to`g`ridan-to`g`ri aylantirishning nisbatan arzon usullarini yaratish bir qator mamlakatlarni isitish tizimlari uchun sarf etiladigan energiyaning 50 foizini qoplashi mumkinligi hisoblab chiqilgan. Quyosh energiyasidan foydalanish sayyoramizni ekologik inqirozdan qutqarishda asosiy omil hisoblanadi. Uning yerdagi asosiy manbai esa yashil o`simliklardir. O`zbekistonda quyosh energiyasidan foydalanish, yangi texnologiyalar va texnik vositalarni joriy etish bo`yicha sohalararo «O'zgeleotexnika» ilmiy-texnik markazida, «Fizika-quyosh» ilmiy ishlab chiqarish birlashmasida, O'zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasining energetika va avtomatika ilmiy tadqiqot va loyiha institutlarida ilmiy izlanishlar olib borilmoqda. Barcha tabiiy resurslar, albatta, shartli ravishda tugaydigan va tugamaydigan resurslarga bo'linadi (jadval).

Tabiiy resurslar tasnifi Tugaydigan resurslar Tugamaydigan resurslar Tiklanmaydigan resurslar Tiklanadigan resurslar Havo. suv. iqlim. koinot resurslari. Quyosh. yadro, geotermal. shamol. to`lqin energiyalari hamda yerning ichki issiqlik energiyasiYer osti qazilmalari (rudali. noruda va yonilg'i qazilma boyliklar) Tuproq. o'simlik va hayvonlar. qisman suv resurslari Tugaydigan tabiiy resurslar zaxirasiga va ulardan jadallik bilan foydalanish ko'lamiga bog`liq ravishda kishilik jamiyati ehtiyojlarini faqat ma`lum davr davomida ta`minlashi mumkin. Ular tabiatda o'z-o'zidan tiklanmaydi. Insonlar tomonidan bunday resurslarni yaratish mumkin emas. Chunki tiklanmaydigan resurslar tabiatda uzoq geologik davrlarda va jarayonlarda kimyoviy elementlarning to'planishi natijasida hosil bo'ladilar. Ular tabiiy biogeokimyoviy siklda qatnashmasliklari mumkin emas. Biosferada kimyoviy elementlar miqdorini optimal darajasi ana shunday boshqarilgan va boshqariladi. Tugaydigan resurslar o'z navbatida qayta tiklanmaydigan , tiklanadigan va nisbatan tiklanadigan resurslarga bo'linadi. Qayta tiklanmaydigan resurslar - umuman tiklanmaydi yoki insonlar tomonidan ulardan foydalanish davri davomida juda sekinlik bilan tiklanadi. Bunday resurslarga neft, toshko`mir va boshqa qazilma boyliklar kiradi. Bu resurslardan foydalanish, albatta, ularning tugashiga olib keladi. Shuningdek, qayta tiklanmaydigan tabiiy resurslarni muhofaza qilish, ulardan tejab- tergab, oqilona, kompleks ravishda foydalanishda namoyon bo'ladi. Bundan maqsad ularni qazib olish va qayta ishlash vaqtida yo'qotilishini kamaytirishga erishish hamda bu resurslarni boshqalariga yoki sun`iy yaratilganlarga almashtirishdan iborat. Tabiiy resurslarning ko`plab turlari XXI asrda tugaydi degan noto'g'ri bashoratlarga ko`pchilik olimlar tanqidiy munosabat bildirmoqdalar. Bunday bashoratchilar ikkilamchi xomashyolarni qayta ishlash texnologiyalarining takomillashib borishini, sun`iy materiallardan foydalanish hajmini tobora o'sib

borayotganligini, energiya ta`minotini ortib borishi evaziga xomashyolarni va yer qa`rining chuqur qismida joylashgan neft saqlovchi qatlamlardan neft qazib olish texnologiyalarining yaratilayotganligini hisobga olmaganlar. XX asrning boshlarida sayyoramizda neft zaxiralari 190 million tonnani tashkil qilgan bo'lsa, 30 yildan so'ng 1090 million tonna deb baholangan. 1970-yillarda yer qa`ridan 33 milliard tonna neft va 15 trillion m 3 gaz qazib olingan. Hozirgi kunga kelib faqatgina quruqlikdan topilgan neft zaxiralari 27 milliard tonna, potensial zaxiralari bilan hisoblaganda esa 68 milliard tonna deb baholanmoqda. Kelajakda okeanning chuqur tubida joylashgan neft saqlovchi hududlardan neft qazib olish imkoniyatlari mavjud. Hisob-kitoblarga ko`ra hozirgi kundagi jadal qazib olish sharoitida yer yuzi aholisining asosiy metallarga bo'lgan resurslar zaxiralari quyidagicha (million tonna hisobida): alyuminiy - 1500; kumush - 65; xrom – 20; kobalt - 220; mis - 2; molibden - 50; oltin - 3,5; platina - 9; qalay - 1; volfram -400; uran - 100; vanaddiy - 2500; rux - 6. Shuning uchun entiyojaan kelib chiqib, u yoki bu xomashyo zaxirasidan foydalanishda, geologic qidiruv ishlari samaradorligini yaxshilash imkonini beruvchi va qazilma boyliklari qazib olish usullarini takomillashtirishni ko`zda tutuvchi ilmiy-texnika yutuqlarini hisobga olish muhim ahamiyatga ega. Taraqqiyotning hozirgi bosqichida bilimlarimiz doirasida hozircha birinchi guruh tugaydigan resurslarini qayta tiklanmaydigan resurslar deb hisoblashga haqlimiz. Qayta tiklanadigan tabiiy resurslar deb ma`lum tabiiy sharoitda undan foydalanish davomida doimiy ravishda qayta tiklab borish imkoniyati bo`lgan resurslarga aytiladi. Bunday resurslarga o'simliklar va hayvonot dunyosi, qator mineral resurslar, masalan, kon tubida yig`iluvchi tuzlar, torf qatlamlari hamda tuproqlar kiradi. Ammo ularni tiklash va ko`plab ishlab chiqarishni ta`minlash uchun ma`lum shart- sharoitlar yaratish lozim. Qayta tiklanadigan resurslarni tiklash jarayoni turli xil tezlikda kechadi. Tuproqlarda 1 sm.li gumus qatlami hosil qilish uchun 300-600 yil, kesilgan o'rmonlarni, ovlanadigan hayvonlarni tiklash uchun esa o`nlab yillar talab etiladi. Tabiiyki, qayta tiklanadigan resurslardan foydalanish darajasi ularning tiklanish tezligiga mos kelishi kerak. Aks holda qayta tiklanadigan tabiiy resurslar

qayta tiklanmaydigan resurslarga aylanib qolishi mumkin. Masalan, tuproq o`liik tuproqqa aylanishi, hayvonot va o`simlik turlari esa umuman yo'qolib ketishi mumkin. Shuni ham nazarda tutish lozimki, ko`plab tabiiy resurslar juda sekinlik bilan tiklanadilar. O'rmon, tuproq, hayvonlarning ko'plab turlari shular jumlasidandir. Bunday resurslar nisbatan tiklanadigan tabiiy resurslar deb ataladi. Ular shunday tabiiy resurslarki, ularni tiklash uchun insonning bir necha avlodi umri talab etiladi. Bu guruhga suv, shamol, o'tloq, irrigatsiya, sanoat va boshqa turdagi tuproqlar eroziyasini ham kiritish mumkin. Ma`lumki, tuproqlarning haydaladigan yuqori qisminigina tabiiy sharoitda tiklash uchun bir necha ming yil talab etiladi. Ko`p yillik daraxtlardan tashkil topgan o'rmonlarni ham nisbatan tiklanadigan tabiiy resurslar qatoriga kiritish mumkin. Masalan, sakvoy daraxti 6 ming yilgacha umr ko`rishi va balandligi 100 metrdan ortiq bo'lishi mumkin. San-Fransisko yaqinida o'sadigan bu ulkan daraxtlarni ayovsiz kesish hisobiga hozirgi kunga kelib ularning bir necha donasi qoldi, xolos. Hozir u yerda maydoni 424 akrali qo`riqxona tashkil etilgan. Bu yerda sakvoylarning bir oylik ko`chatlaridan tortib, yirik bir necha namunalari o'stirilmoqda. Sakvoy daraxti po'stlog'ining qalinligi 30 sm.dan ortiq bo'lganligi sababli yong'inga chidamli hisoblanadi. Ko`plab sakvoylar Amerikaning taniqli insonlari nomi bilan ataladi. Masalan, «General Sherman» deb ataluvchi sakvoy daraxtining balandligi 91 metrni, diametri 20 metrni, og'irligi esa 2000 tonnani tashkil etadi. Bu kabi daraxtning bir donasidan olingan yog'och materiallarini tashish uchun bir butun temir yo`l tarkibi talab etiladi. Bitta sakvoy daraxtidan olinadigan yog`ochdan 45 ta bir xonali uy qurish mumkin. Sibir kedri Rossiyada bir necha million gektar maydonni egallagan bo`lsa-da, ularni ham nisbatan tiklanadigan tabiiy resurslar qatoriga kiritish lozim. Uning umr ko`rish davomiyligi 300 yilga yetadi. Boshqacha so`z bilan aytganda, bir necha inson avlodi umriga teng.

Tugamaydigan resurslar. Bunday resurslarga shartli ravishda koinot, iqlim va suv resurslarini kiritish mumkin. Koinot resurslariga quyosh radiatsiyasi, dengiz suvlarining to`lqinlanish energiyasi va shu kabilar kiradi. Ular deyarli tugamaydi va ularni muhofaza qilish (masalan, quyoshni) atrof-muhitni muhofaza qilish uchun obyekt bo`la olmaydi. Chunki insoniyat bunday imkoniyatga ega emas. Ammo, quyosh energiyasining yer yuzi bo`ylab tarqalishi atmosfera holatiga, uning ifloslanganlik darajasiga bog'liq. Bunday omillarni esa insoniyat boshqara oladi. Iqlim resurslari. Atmosfera issiqligi va namligi, havo, shamol energiyasi deyarli tugamaydi. Lekin atmosfera turli mexanik qo'shimchalar, sanoat korxonalari va transport vositalarining turli gazlari hamda radiofaol moddalar bilan ifloslanishi natijasida uning tarkibi sezilarli darajada o`zgarishi mumkin. Havo musaffoligi uchun kurashish bu tabiiy resursni himoya qilishning muhim vazifalaridan biridir. Suv resurslari umuman biosfera uchun tugamaydigan resurslardir. Biroq, chuchuk suvning zaxiralari va miqdori yer yuzining turli qismlarida keskin o'zgarib turadi. Daryo va ko`l suvlarining kamayishi bilan bog'liq chuchuk suv yetishmovchiligi hamda suvlarning ifloslanishi hozirgi kunda sezilarli darajada tezlashdi. Shuning uchun chuchuk suv sarfi va tozaligi ustidan nazoratni kuchaytirish lozim. Amaliy jihatdan dunyo okeani suvlari tugamaydigan resurslar hisoblanadi. Ammo, ularga neft mahsulotlari, radiofaol va boshqa chiqindilarning to`kilishi xavf solmoqda. Bu hol o`z navbatida okean suvlarida hayot kechiruvchi hayvonlar va os`imliklarning yashash sharoitlarini o`zgartirib yubormoqda. Insonning tabiatga va tabiiy resurslarga ta`sir ko`rsatish shakllari. Jamiyatning tabiatga ta`siri to`g`ridan-to`g`ri va yashirin holatda bo`lishi mumkin. To'g'ridan-to'g'ri ta'sir ko`rsatish deganda insonlarni tabiatga ochiqdan-ochiq ta`siri tushuniladi. Yer osti qazilmalarini qazib chiqarish, o`rmonlardan foydalanish kabilar tabiatga to`g`ridan-to`g`ri ta`sir ko`rsatish oqibatlaridir.

Masalan, qazilma boyliklarni qazib olish nafaqat harakatdagi shaxtalar, rudniklar, karyerlar hududidagi biogeosenozlarning buzilishiga, balki qo`shni tabiiy hududlarning gidrogeologik rejimining buzilishiga ham olib keladi. U joylarda mahalliy qurg`oqchilikning sodir bo`lishini tezlashtiradi, hayvonot va o`simliklar dunyosini o`zgartirib yuboradi, tuproqlarda kechadigan suv ta`minoti bilan bo`g`liq bo`lgan jarayonlaming buzilishiga olib keladi va hokazo. Ko`p hollarda korxonalar u yoki bu mahsulotni ishlab chiqarish vaqtida hosil bo`lgan oqava suvlarni tozalamasdan ochiq suv havzalariga oqizishi natijasida baliqlar va ular uchun ovqat hisoblangan mayda o`simlik va mikroorganizmlar nobud bo`ladi.

Adabiyotlar: 1. O ` zbekiston Respublikasi Prezidentining 18.05.2020 yildagi ― Qishloq xo ` jaligi mahsulotlarining sifat va xavfsizlik ko ` rsatkichlari xalqaro standartlarga muvofiqligini ta ` minlashga doir qo ` shimcha chora - tadbirlar to ` g ` risida ‖ dagi PF -5995 sonli Farmoni . lex . uz 2. O ` zbekiston Respublikasi Prezidentining 7.02.2019 yildagi ―2019-2029 yillarda O ` zbekiston Respublikasida atom energetikasini rivojlantirish Konsepsiyasini tasdiqlash to ` g ` risidagi PQ -4165 sonli Qarori . lex . uz 3. O ` zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 11.05.2020 yildagi ― Biologik xilma - xillik haqidagi Konvensiyaning bioxavfsizlik bo ` yicha Kartaxena protokoli ( Monreal , 2000 yil 29 yanvar ) qoidalarini amalga oshirish chora - tadbirlari to ` g ` risida ” gi . № 275- sonli Qarori . lex . uz 4. O ` zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 15.01.2019 yildagi ― O ` zbekiston Respublikasi Ekologiya va atrof muhitni muhofaza qilish davlat Qo ` mitasi to ` g ` risidagi Nizomni tasdiqlash to ` g ` risida ‖ gi .№ 29- sonli Qarori . lex . uz . 5. O ` zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 27.05.2019 yildagi ― O ` zbekiston Respublikasida Ekologiya ta ` limni rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to ` g ` risida ‖ gi .№ 434- sonli Qarori . lex . uz 6. Аллаберганов Ш.Й. Ўзбекистонда атроф-муҳит муҳофазаси тарихи ( 1991-2018 йиллар ) . тарих фанлари бўйича фалсафа доктори ( PhD ) диссертацияси автореферати. Тошкент, 2019. 7. Эргашев А., Эргашев Т. Агроэкология. Тошкент. ―Янги аср авлоди‖. 2006. 8. Ergashev A., Ergashev T. Ekologiya, biosfera va tabiatni muhofaza qilish. Toshkent. ―Yangi asr avlodi‖, 2005.

Похожие

Tabiiy resurslar va ulardan foydalanish

Tabiiy resurslar chiqindisiz va kam chiqindili texnologiyalar

Atrof-muhit va tabiiy resurslar iqtisodiyoti fanining predmeti va vazifalari

Mineral va energetik resurslar va ulardan oqilona foydalanish

Atrof tabiiy muhit