Atrof tabiiy muhit - Экология - Рефераты

Atrof tabiiy muhit

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

32 KB

Atrof tabiiy muhit Tabiiy muhit va uning jamiyat bilan o‘zaro aloqalari haqidagi ta’limot yaxlit, o‘z-o‘zidan rivojlanadigan, o‘zgaruvchan (dinamik) muvozanatda bo‘lgan tabiiy sistema – Yerning geografik qobig‘i haqidagi konsepsiyaga asoslanadi. Bu konsepsiya tabiatda mavjud bo‘lgan o‘zaro aloqalar, ayrim komponentlarning butun geografik qobiqning rivojlanishidagi va bu komponentlarning jamiyat taraqqiyoti uchun ahamiyati haqida tasavvur beradi. Geografik qobiqning jamiyat o‘zining hayoti va ishlab chiqarish faoliyati bilan mujassam bog‘langan qismi atrof tabiiy muhitni hosil qiladi. Geografik qobiq insonning faoliyati kechadigan tabiiy muhitni hosil qiladi . Geografik qobiq inson va uning faoliyatini ichki element sifatida oz ichiga oladigan tabiiy – sotsial hosilaga , global “ tabiat – jamiyat ” supersistemaga aylanmoqda . Hozirgi landshaftlarninf katta qismini esa tabiiy – texnogen sistemalar sifatida qarash lozim. Bu xildagi geosistemalar esa insonning ozi va aholi kiradigan yanada murakkabroq supersistemaning bir qismidir,xolos. Insonning tabiatga ta’siri tabiiy – texnikaviy sistemalarning ajralmas qismi, ularning elementlarining oziga xos shakllaridan biridir. Geografik qobiq rivojlanishining asosiy xossalari va xususiyatlarini hamda unda sodir bo ‘ ladigan jarayonlarning energiya manbalarini bilish tabiiy muhitni muho faza qilishning ilmiy asosi bo’lib xizmat qiladi. Tabiiy muhit amalda V.I. Vernadskiy tushunchasidagi butun biosferadir. Ma,lumki, litosfera (Yerning yuqori mantiyasigacha), hidrosfera, atmosfera (ozon qatlamining yuqori chegarasigacha) va jonli organizmlar o‘zaro modda va energiya almashinuvi bilan chambarchas bog‘langan va o‘zgaruvchan muvozanatdagi bir butun moddiy ni hosil qiladi. Bu yarim ochiq sistema bo‘lib, Yerning ichki sferalari va Kosmos bilan cheklangan aloqalarga ega. Ayrim bakteriyalar ozon qatlamidan yuqorida ham topilgan, ammo hozircha quyi litosferada topilganicha yo‘q. Barcha jonli moddaning 95 ) dan ziyodrog‘I Yer yuzasining litosfera,

hidrosfera va atmosferaning bevosita tutashgan 100 metrlik qatlamida to‘plangan, energetic omillar esa butun geografik qobiqni ishg’ol etadi. T abiiy muhit va uning inson faoliyati bilan o‘zaro aloqalari to‘g‘risidagita’limot asosida Yerning geografik qobig‘I va biosfera to‘g‘risidagi konsepsiyalar turadi. Bu konsepsiyalar tabiatda mavjud bo‘gan o‘zaro aloqalarni, ayrim komponentlarning bu qobiqlarning rivojlanishi ahamiyatini, resurslik va muhitlik xususiyatlarini ochib beradi. Geografik qobiq insonning faoliyati kechadigan tabiiy muhitni hosil qiladi. Tabiiy muhit va uning jamiyat bilan o‘zaro aloqalari haqidagi ta’limot yaxlit, o‘z-o‘zidan rivojlanadigan, o‘zgaruvchan (dinamik) muvozanatda bo‘lgan tabiiy sistema – Yerning geografik qobig‘i haqidagi kontseptsiyaga asoslanadi. Bu kontseptsiya tabiatda mavjud bo‘lgan o‘zaro aloqalar, ayrim komponentlarning butun geografik qobiqning rivojlanishidagi va bu komponentlarning jamiyat taraqqiyoti uchun ahamiyati haqida tasavvur beradi. Geografik qobiq rivojlanishining asosiy xossalari va xususiyatlarini hamda unda sodir bo‘ladigan jarayonlarning energiya manbalarini bilish tabiiy muhitni muho faza qilishning ilmiy asosi bo‘lib xizmat qiladi. K.K Markov va boshqa bir qator olimlar gografik qobiqni va V.I.Vernadskiy tushunchasidagi biosferani mohiyatiga ko‘ra bir xil tabiiy sistemalar deb hisoblaydilar. Biosfera geografik qobiq sifatida qaralganda uning fizikaviy, birinchi navbatda termodinamik parametrlari jonli modda saqlanib qoladigan va mavjud bo‘ladigan o‘lchamlarda qaraladi. Geografik qobiq va biosferani o‘xshash tabiiy sistemalar sifatida qarash yashsash muhiti bilan shug‘ullanadigan fanlarning namoyondalarinining kuchlarini birlashtiradi va ular orasida bir – birib yaxshiroq tushunishiga xizmat qiladi. Jonli modda geografik qobiqning markaziy boshqaruv organini tashkil etadi. Inson faoliyatining o‘sishiga bog‘liq holda geografik qobiqda inson omili yetakchi ahamiyatga ega bo‘ldi. Tabiat qonuniyatlarni e’tiborga olmaydigan hozirgi antropogen faoliyat geografik qobiqning litosfera, hidrosfera va atmosferaning bevosita eng faol tutashuvidagi aylanma harakatda bo‘lgan kimyoviy

elementlarning belgilangan o‘lchamlarida barcha cheklovlarni olib tashladi va oqibatda bu tutashuvdagi qonuniyatlar buzildi. Bunday ahvol tarkib topgan (mujassamlashgan) energetika balanslarining o‘zgarishlariga olib keldi va global sistemaning boshqa darajaga o‘tishi uchun imkoniyat yaratmoqda.

Похожие

Atrof-muhit va tabiiy resurslar iqtisodiyoti fanining predmeti va vazifalari

Organizmlarning atrof-muhit omillariga moslashuvi

Atrof muhit va tabiatdan foydalanish

Atrof muhit muammolarining geoekologik jihatlari

Iqlim omillari. Organizmlarning atrof-muhit omillariga moslanishi