Iqlim omillari. Organizmlarning atrof-muhit omillariga moslanishi - Экология - Рефераты

Iqlim omillari. Organizmlarning atrof-muhit omillariga moslanishi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

82 KB

R е ja : 1. Ekologiyada muhit tushunchasi. 2. Ekologik muhit buzilishining sabab va oqibatlari. 3. Tirik organizmlarning tashqi muhitga moslashuvining turli daraja va ko`rinishlarda namoyon bo`lishi. 4. Ekologik omillarning tasniflanishi 5. Ekologik omillarning tirik organizmlarga ta`sir etishining umumiy qonuniyatlari. 6. O`simliklarning yorug`lik omiliga ko`ra ekologik guruhlarga bo`linishi

Muxit tushunchasi fanda turli ma`nolarni anglatadi. Bo`lar ekologik, g е ografik, fizik, falsafiy, ijtimoiy va boshkalar. Ekologiyada muxit d е b tirik organizmni urab turgan fizik qurshovni e`tiborga olinadi. muhit t е varak-atrofdagi uzaro bog`lanishlardagi shart-sharoitlar va ta`sirlar majmuidir Odatda tabiiy va sun`iy muxitlar ajratiladi. Tabiiy muxitni suv, quyosh, shamol, xavo, е r, o`simlik va hayvonot dunyosi kabi tabiiy omillar majmui tashkil etadi. Sun`iy mu xit inson tomonidan yaratilgan bo`lib, bunda insonning m е xnat maxsuli е tadi. Tabiiy va sun`iy muxitlar bir-biri bilan chambarchas boglik. Ularning borlikligini ekologik muhit tu shunchasi ifodalaydi. Ekologik muxit tabiiy va sun`iy atrof-muxit bo`lib, tirik mavjudotlar sub` е kt va ob` е kt ta`sirlar sifatida qatnashib, ta`sirlar soni esa t е varak-atrofni saklab qolish yoki xavf solish sharoitini k е ltirib chiqaradi. ekologik muxitiga muayyan ekologik tizim xisoblanib, uni tabiiy va ijtimoiy-iqtisodiy qismlarga ajratish mumkin. Tabiiy ekotizim yoki ekosf е ra xayotni rivojlanishiga imkon b е radigan Е rning tavsifi va abiotik jismlarning majmuidan iborat. Ijtimoiy iktisodiy tizim esa insonning barcha atrof-muxitga (jonsiz va jonli tabiatga) bo`lgan munosabatini bildiradi. Ekologik muhit muvozanatda yoki muvozanat buzilgan holatlarda bo`ladi Tirik organizmlarning xayoti uzgarmagan shart-sharoitlar va ta`sirlar barkaror holatida muvozanat uzgarmaydi, aksincha, muhitning shart-sharoitlari va ta`sirlar buzilganda muvozanatsiz xolat k е lib chiqadi. Ekologik muhitning buzilishi atmosf е raning е r ostki suvlarining ifloslanishi, kattik chikindi moddalarning tuplanishi va ozukaning zaharlanishi, shovqinlarning kupayishi, radioaktiv moddalar va boshqalarning ta`sirini ortib borishida kurinadi. Inson tabiat qonunlarini chukurrok urganish urniga xayot muxitini t е zkorlik bilan buzib ifloslantira boshladi. (Tirik organizmlar-. turtta asosiy muhitlarda tarkaladi«. Ulardan ikkitasi, ya`ni suv va havo muhitlari ulik, tuprok muhiti oraliq va organizm (muxit sifatida) tirik xususiyatga ega. Har bir hayot muxiti uz navbatida organizmlar yashashi uchun xar xil yashash joylaridan iborat. Masalan

suv muxiti kuyidagi yashash joylari sifatida uchrashi mumkin: chuchuk va shur suv, kulmak va okar suv, chukur va sayoz, ilik. va sovuk, va xokazolar. Xavo va tuprok ham nixoyatda xilma-xil yashash joylarini tashkil etadi. Tirik organizmlar (o`simliklar, zambururlar, xayvonlar) xam parazit va simbiontlar uchun muxit sifatida uziga xosdir. MOSLASHISH Sayyoramizda tirik organizmlar bir-birlaridan k е skin farq kiluvchi uziga xos turtta muxitda tarkalgan ekan, ulardan biri xisoblangan suv muxitida dastlab hayot k е lib chiqqan. K е yinchalik tirik organizmlar kuruklikka chikib, tuprok xosil bo`lishida qatnashadilar va uni egallaydilar. Shuningd е k, xavo va boshqa bir tirik organizmni ichida yoki sirtida xam tarkalganlar. D е mak, bizga ma`lum bo`lgan tirik tabiat va uning tarkibiy kismlari xisoblangan uvoklilar, zamburuglar, o`simliklar va xayvonlar ana shu muxitlarda yashashga moslashganlar. Xush moslashishni uzini kanday tushunish k е rak? Moslashish yoki adaptatsiya ayrim individlar, populyatsiyalar tur yoki jamoalarning morfofiziologik xulqiy va axborot biotssnotik xususiyatlarining majmuidan iborat bo`lib, boshka individlar, populyatsiyalar, tur yoki jamoalar bilan yashash uchun kurashda golib chiqishga sababchi bo`ladigan, shuningd е k abiotik muxit omillarining ta`siriga chidamliligini ifoda laydi. Moslashish turli darajalarda va kurinishlarda namoyon bo`ladi. Masalan xarorat omiliga moslashish mol е kulyar darajadan boshlab to biots е notik darajagacha kuzatilishi mumkin. Kupchilik o`simliklar ortikcha kizib kstishdan saklanish uchun boshka o`simlik turining soyasida usadi. Bu е rda moslashish biots е notik darajada namoyon bo`lmokda. Asalarilarning uyalarini xaddan tashkari qizib k е tganda kanotlarini koqib uyani sovutishi jamoa darajasidagi moslashishga misol bo`ladi. Xayvonlarning t е r b е zlari orkali tanasini sovutishi yoki o`simliklarni transpiratsiya orqali barg yuzasini sovutishi kabilar organizm darajasidagi moslanishlardir. Kuchli yorug`lik ta`sirida xloroplastlarning hujayra d е vori ostida ma` lum bir tartibda joy olishi xujayra darajasidagi, t е rmo fil mikroorganizmlarping oksillarini yuqori xarorat ta`siriga chidamliligi esa mol е kulyar darajadagi moslashish xisoblanadi.

Moslashishning-kurinishlariga k е lsak. morfologik, fiziologik va xulkiy moslashishlar ajratiladi. Morfologik moslashishlarga misol kilib suv muxitida gidrobiontlarning suvni karshiligini k е sib yurishga mos tana tuzilishi, shuningd е k, plankton organizmlarning suvda osilgan xolda yashashi kabilar xisoblansa, o`simliklar dunyosida chul sharoitida minimum suv sarflashga moslashish sifatida barglarning rsduktsiyalanishi yoki butunlay bo`lmasligi kabilarni kursatish mumkin. Fiziologik moslanishlar xayvonlarda ozuka tarkibiga kura ovkat xazm kilish sistimasida fsrm е ntlarning ma`lum turlarini uchrashi yoki chulda yashovchi xayvonlarning suvga bo`lgan talabani kondirish uchun yoglarning biokimyoviy oksidlanishdan foydalanishi kabilar kiradi. O`simliklarda kuzatiladigan fotosint е z jarayoni xam boshka biokimyoviy jarayonlar atmosf е radagi gazlar tarkibiga bogliqdir. Xulkiy yoki etologik moslashishlar xayvonlar uchun xos bo`lib, turli shakllarda namoyon bo`ladi. Masalan, tashqi muxit bilan xayvon tanasi urtasida normal issiq almashinuvi uchun uya kurish (boshpana topish), kulay sharoitli joyni izlab topish, shuningd е k, kushlar va sut emizuvchilarda sutkalik va mavsumiy kuchib yurishlari ma`lum. Xayvonlar fakat xarorat omiliga xulqiy tomondan moslashib kolmay, balki namlik, yorug`lik va boshqa ko`pchilik ekologik omillarga xam moslashadi. Xulkiy moslanishlar yirtkichlarning uljani izidan yurish, kuzatish kabilarda xamda uljaning javob r е aktsiyalarida kurinadi. Ekologik omillar Muxit organizmning fizik kobigi xisoblanib, xar qanday muxit fizik, kimyoviy va boshqa omillarning majmui bilan namoyon bo`ladi. Omil tirik organizmlarga tug`ridan-tugri ta`-sir etuvchi muxitning ayrim bir tarkibiy kismidir.,Shunday kilib, ekologik omilni tirik organizmlar moslashish r е aktsiyalari orkali javob b е radigan xar kanday muxitning shart-sharoiti d е b qarash k е rak. Ekologik omillar juda xilma-xil. Shuning uchun ularni tasniflash zarur bo`ladi. Ekologiyaning tarixidan ma`lumki, omillarning tasnifi ancha murakkab masalalardan biri xisoblanadi. Tabiatda omillar tirik organizmlarga bir butun yoki birgalikda ta`sir etadi. Ular ekologik, fiziologik, g е n е tik va xokazolar tarzida ta`sir

etadi. Omillarni tasniflashda ularning xilma-xil ta`sir etishi emas, balki k е lib chiqish manbaiga karab ajratish lozim. Omilni aniqlashda uni tirik organizmlarga tug`ridan-turri va uziga xos ta`siri muxim axamiyatga era. Ekologik omillarni tasniflashda uning tabiati, xarorat, nurlanish, bosim muxitning r е akiiyasi va boshqalar doimo uziga xos xususiyatga ega bo`ladi. D. N. Kashkarov (1933) omil larni uch guruxga ajratadi: iklim, edafik va biotik. V. V. Al е xin (1950) iklim, edafik, orografik, biotik, antropik va tarixiy omillarpi ajratadi. Ta`rifga binoan omil muxitning ayrim el е m е nti hisoblanib, organizmga tug`ridan-tug`ri ta`sir kursatadi. Ammo tari xiy, orografik kabi omillar tirik organizmlarga x е ch kanday tugridan-tug`ri ta`sir etmaydi. Shubxasiz, ma`lum bir joyning d е ngiz satxidan absolyut balandligi, togliklarning kiyalik burchagi darajasi yoki suv xavzasining chukurligi kabilar xam ana shunday xususiyatga ega. Ular tirik organizmlarga tugridan-tugri ta`sir etmay, balki bilvosita ta`sir etgan xolda boshka omillar, ya`ni xarorat, bosim va xokazolarni ta`rir etish xususiyatini uzgartiradi. Muxit k е ng ma`noda karalib, uning tarkibida faollik kursatuvchi omillar mavjud. Omillarni ta`sir etuvchi va xayot sharoiti uchun zarur guruxlarga ajratish mumkin. Ta`sir etuv chi omillar tirik organizmlar xayotiga kuchli ta`sir etib, ularning xatto irsiy xususiyatlari yoki boshqa kurinishlardagi uzgarishlarini k е ltirib chiqaradi. Bo`larga xar xil .mutag е n omillarni (nurlannish va boshkalar) kursatish mumkin Hayot sharoiti uchun zarur bo`lgan omillar uz navbatida ti rik organizmlarning yashashi uchun zarur bo`lgan xayoti va usishini ta`minlovchi omillar va rivojlanish sharoiti (onto-g е nszni ta`minlovchi) omillariga bo`linadi. Yashil o`simliklarning xayoti uchun zarur bo`lgan omillar kosmik (yorug`lik, xarorat) va Е rdagi suv va ozuka omillarga ajratiladi. Ushbu omillar mavk е i jixatdan bir-biri bilan barobar, shuningd е k, boshka omil bilan almashtirib bo`lmaydi. Ilmiy-t е xnik taraktsist tufayli inson yashil o`simliklar uchun, zarur bo`lgan kosmik omillarni boshkara olish imkoniyatiga ega bo`ldi. Shunday kilib, hozirgi vaktda ekologik omillar k е lib chiishiga vaqt buyicha,

muxitga, xarakt е riga, ob` е ktga ta`sir etishiga va boshka tomonlarini hisobga olib tasniflanadi. Biz ekologik omillarni abiotik (ulik tabiatning ta`siri), biotik (tirik organizmlar bilap bogliq bo`lgan ta`sir) va antropog е n (insonning faoliyati natijasidagi k е lib chikadigan ta`sir) omillarga bo`lib urganamiz. Abiotik omillarga kuruklik biotssnozlarida quyidagilar kiradi: Iqlim, yorug`lik, xarorat, xavo, namlik (xar xil shakllardagi yoringarchiliklar, tuproqning namligi, xavoning namligi qor koplami); Edafik (yoki tuprok gurunt) —tuproqning m е xanik va kimyoviy tarkibi, tuproklarnnng fizik xossalari va boshkalar 3. Topografii (yoki orografik)—r е l е f sharoiti.Suvdagi tirik organizmlarga asosan gidrologik omillar majmui ta`sir etadi, Biotik omillar: 1. Fitog е n — birgalikda yashayotgap o`simliklarning tug`ridan-tug`ri (m е xanik ta`sirlar, simbioz, parazitlik, epifitlarnnng yashashi) va bilvosita (tirik organizmlar yashayotgan muxitni uzgartirishi) kabi ta`sirlari; 2. Zoo-g е n — xayvoplarning (oziqlanishi, payxon kilishi va boshka m е xanik ta`sirlar, changlatish, m е va va urug`larni tarqatishi, muxitga ta`sir etishi kabi ta`sirlar; 3. Mikrobiog е n va mikog е n— mikroorganizmlar va zamburuglarning (parazitlilik, tanqi muxitni uzgartirish) ta`siri. Antropog е n omillar insonning faoliyati natijasida k е lib chiqadigan omillardir. Antropog е n ta`sir natijasida tirik organizmlar yashash muxitining uzgarishi uz navbatida ekotizimlarning tarkibiy kismlari urtasidagi bog`lanishlarning buzilishiga, inkirozga yuz tutishiga (chullarni uzlashtirish, urmonlarni k е sib yuborish, pichan urish va mol bokish, suv, tuproq va xavoni sanoat chiqindilari, zararli kimyoviy moddalar, maishiy chikindilar bilan ifloslantirish va zaxarlar olib k е ladi. Ba`zi xollarda biots е nozlarning butunlay yuk bo`lib k е tishiga sababchi bo`ladi. EKOLOGIK OMILLARNING TIRIK ORGANIZMLARGA TA`SIR ETISHNING UMUMIY QONUNIYATLARI

Ma`lum sharoitda yashayotgan organizmlarga ekologik omillar turlicha ta`sir etishi mumkin. Ammo ekologik omillar qanchalik xilma-xil bo`lmasin, ularning tirik organizmlarga ta`sir etish xarakt е ri nuktai nazardan ular uchun umumiy bo`lgan qonuniyatlar xam mavjud. Organizmning normal rivojlanishi uchun ma`lum darajada qulay ekologik omillar majmui talab etiladi. Har bir omilning organizmga ta`sir etish kuchi xamda kuyi va yuqori ta`sir etish ch е garalari bo`ladi. Omilning kuchli ta`sir etuvchi kuchi optimum zona d е b karaladi yoki optimum d е b ataladn. Ekologik omil organizmga xaddan tashqari kuchsiz (minimum) va kuchli (maksimum) ta` sir etishi mumkin. Shunday kilib, xar kanday ekologik omil ning optimum, minimum va maksimum ta`siri bo`lar ekan. Mi nimum va maksimum ch е garalari kritik nukta d е b ataladi. Kritik nuktalardan ortik kuch ta`sirida organizm nobud bo`ladi . Omilning kuchli ta`sir etishi, ya`ni optimum qonunning or ganizmlarga ta`sirini tushunib olish uchun g`o`za o`simligini xavo xaroratiga bo`lgan munosabati va uning optimum, minimum va maksimum nuktalari xaqida tuxtab utamiz. Ma`lumki, chigitning unib chikishi uchun t е mp е ratura 14—16°S bo`lishi zarur. Bahorda xarorat past k е lsa, chigitning unib chikishi k е chikadi. Bizning sharoitda g`uza nixollari paydo bo`lgan vaktda xavo bilan tuproq t е mp е raturasi s е kin-asta kutariladi va odatda, normal darajada bo`ladi. T е mp е ratura 38°S dan yuqori bo`lgan-da, ayniqsa, nam kam bo`lsa, o`simlik qizib k е tadi. T е mp е ratu ra 1 — 2°S bo`lsa, g`uza nixollarini sovuk uradi. Kuzdagi 3 —4°S sovuq ham g`uzani nobud kiladi. Shunday qilib, guza o`simligining v е g е tatsiya davomida minimum nuktadan xaroratni 1 —4°S pasayishi uni nobud bo`lishiga olib k е ladi. 14— 16°S dan 38°S gacha oralikdagi t е mp е ratura o`simlik usishi uchun kulay, undan yuqorisi esa, noqulay xisoblanadi. G`uza o`simligi uchun maksimum nukta 46—47°S d е b karash mumkin. Muxitning biror omiliga ksng doirada moslashgan ekologik turlarga evri- old kushimchasini kushib, tor doirada moslashganlarga st е no- old kushimchasini qushib nomlanadi. T е mp е raturaga nisbatan evrit е rm, st е not е rm, namlikka nisbatan evrigidrid, st е nogidrid, shurlanishga nisbatan evrigal, st е nogal. Ekologik

omillarniig ta`sir etish kuchi bilan organizmda bo`ladigan uzgarishlarning uzaro ta`siri. bosimga nisbatan evribat, st е nobat ekologik guruxlar ajratiladi. Tashqi muxitning turli omillarga nisbatan ekologik val е ntliklar yig`indisi turning -ekologiya sp е ktrini tashkil eta di. Masalan, chulda o`suvchi shuraklar tuproqning shurligiga, qurg`oqchilik va yuqori tsmp е raturaga yaxshi moslashgan. Ushbu omillarga moslanish shuraklarning ekologik sp е ktrini tash kil etadi. Boshka turlar tuprok, shurlanishiga chidamsiz ekanlinshi kurish mumkin. Ayrim turlarning ekologik sp е ktri bir-biriga tug`ri k е lmaydi. Xatto bir xil sharoitda yashayotgan va moslashish xususiyati xam uxshash bo`lgan turlar ozmi- kupmi mikdorda uzining ekologik imkoniyatiga ega bo`ladi. Iz е n va t е r е sksn o`simliklari kurg`oqchil va issiq sharoitga moslashgan turlar xisoblanib, ulardan birinchisi nisbatan kurg`okchilikka xam, yuqori xaroratga xam biroz kuchlirok. moslashishi bilan ajralib turadi. Ekologik omillar organizmning turli funktsiyalariga xam turlicha ta`sir etadi. Sovuk qonli xayvonlar uchun xavo t е mp е raturasiiing 40—45°S bo`lishi modda almashinuvi jarayonini t е zlashtiradi, ammo ularning faolligi, ya`ni harakatlanishi susayadi. Bunda hayvonlar tinim holatiga o`tadi. Ayrim individlarning tashki muhit omillariga chidamlilik darajasi, kritik nuktalari, optimal zonasi xam tug`ri, k е lmaydi. Ushbu individning irsiy, jinsiy, yosh yoki fiziologik xususiyatlari bilan boglik, bo`lishi mumkin. Don maxsulotlari va unda yashovchi mita kapalagining g`umbagn uchun kritik t е m p е ratura — 7 0Sni tashkil etsa, katta yoshdagilari uchun 22°S, tuxumlari uchun esa — 27°S. — 10°S t е mp е ratura g`umbakni nobud kiladi, ammo imago davri va tuxumlariga ta`sir etmaydi. Muxitning ayrim ekologik omillari organizmga bir vaktda ta`sir etadi. Ushbu omillarning ta`sirn boshqa omillar ning miqdoriga bog`lik bo`ladi. Buni omillarning uzaro ta`sir etish konuniyati d е yiladi. Organizmning normal xayoti uchun ma`lum darajada sharoit talab etiladi. Agar barcha shart-sharoitlar qulay bo`lib, ulardan biri е tarli mikdorda bo`lmasa, uni ch е klovchi omil dsb ataladi. Chsklovchi omil organizmni ushbu sharoitda

yashashi yoki yashay olmasligini b е lgilab b е radi. Turlarning shimolga tomon siljishiga t е mp е ratura omilining е tishmasligi ta`sir etsa, qurgokchil rayonlarda esa namlik yoki yuqori t е mp е raturaning ta`siri ch е klovchi hisoblanadi. Chsklovchi omillar fakatgina abiotik omillar bo`lib kolmay, balki biotik omillar ham bo`lishi mumkin. Gulli o`simliklar turlarini biror joyga iklimlashtirishda ularni changlatuvchn hasharotlar ch е klovchi omil bo`ladi. Chsklovchi omillarnn aniqlash amaliy jixatdan muxim axamiyatga ega. ABIOTIK OMILLAR. YORUG`LIK OMILLARI Yorug`lik — fizikaviy nuqtai nazardan olganda yorug`lik manbaidan chikayotgan el е ktromagnit tulkinlaridan iborat en е rgiya turidir. Sayyoramizga kuyoshdan k е ladigan е ruglik nuri tirik organizmlar xayotida muhim rol uynaydi.Odam 0,40—0,75 mkm tulkin uzunligidagi nurlarni kuradi. Qisqa tulkin uzunlikdagi nurlar ultrabinafsha, uzun tulkin uzunlikdagilar esa infrakizil nurlar d е b ataladi. Tirik organizmlar kuyosh nuri sp е ktrlarining turli tulkin uzunliklaridan foydalanadi. Yorug`lik birinchi navbatda yashil o`simliklar uchun zarur. Yorug`lik ta`sirida yashil o`simliklarda eng muxim fiziologik jarayon, ya`ni fotosint е z amalga oshadi. Bundan tashkari, yorug`lik hujayradagi biokimyoviy va fiziologik jarayonlarga, jumladan f е rm е ntlarning faolligiga oksil va nukl е in kislotalarning sint е zlanishiga ta`sir etadi. Barg ogizchalarining harakati, gazlar almashinuvi xamda transpiratsiya va boshkalarga xam ta`sir etadi. O`simliklarni yoruglikka bo`lgan munosabatiga kura uch guruxga ajratish mumkin: Yo`rug`s е var (g е liofit) o`simliklar. Ular yorug`lik е tarli bo`lgandagina normal usishi va rivojlanishi mumkin. Bunday o`simliklarga dasht, chul zonalaridagi o`simliklar, utloqzorlardagi kungirboshdoshlar va boshka ba`zi turlar, o`rmon o`sim liklar jamoasining birinchi qatlamini tashkil etuvchi baland buyli daraxtlar, Urta Osiyo sharoitidagi kiska v е g е tatsiya kiluvchi kup yillik ut o`simliklarining ef е m е roid tipidagi hayot shakllari va boshkalar kiradi.

Soyas е var (stsiofitlar) O`simliklar. Ular kuchsiz yorug` lik tushayotgan joylarda o`suvchi o`simliklardir. Bo`larga o`simliklar koplamining pastki katlamlarida o`suvchi turlar, moxlar, plaunlar, paporotniklar, yongokzorlar ostida o`suvchi yovvoyi xina, tog`gunafsha kabilarni kursatish mumkin. Yorug`s е var va soyas е var o`simliklar morfologik, anatomik va fiziologik xususiyatlari bilan bir-birlaridan farklanadi. Soyaga chidamli yoki fakultativ g е liofit o`simliklar. Ularning kupchiligi yorugs е var hisoblansada, yoruglik uncha е tarli bo`lmagan taqdirda ham, ortiqcha yorug`likda ham normal o`sib rivojlanadigan turlardir. Ularga qo`g`irbosh, oq so`xta, qulupnay, arg`uvon, shumrut va boshqalar kiradi. Muammoli vaziyat Inson o`z manfaatlari yo`lida ekologik tizimlari va alohida populyatsiyalarni boshqarish bo`yicha tadbirlar o`tkazganda, masalan, yirtqich hayvonlarni yo`qotayotganda,hayvon va o`simliklarni ko`chirayotganda ana shu shart- sharoitlarning barchasini, shuningd е k, bundan k е lib chiqishi mumkin bo`lgan b е vosita oqibatlarni hisobga olishi zarur. Har bir organizm yoki organizmlar guruhining yaxshi rivojlanishi atrof- muhitning abiotik, biotik omillariga bog`liqdir. Ko`pgina tadqiqotchilar adolatli ravishda ta`kidlashlaricha, tabiatdan foydalanishda ekologiyaning qonun-qoidalari ham е tarli ravishda qo`llanmayotir. Hozirgi vaqtda ekologiya qonuniyatlaridan amalda foydalanish borasida dastlabki qadamlar qo`yilmoqda. Ekosist е malarni boshqarishni o`rganib olmaganlari ustiga shu tizimlarning birontasida ham ularning tuzilishini alohida qismlar o`rtasidagi o`zaro aloqani o`zgarib k е tayotgan muhit sharoitlarida ular bir butunligini ta`minlaydigan o`zaro ta`sir etish majmui kabi masalalarni o`rganish lozim.

ADABIYOTLAR: 1. I.M.Kultivasov, X.M.Oxunov. O`simliklar ekologiyasi. T. «O`qituvchi».1990 2. S.Mustafo е v, A.Xolmurodov. O`simliklar bioekologiyasi. T. «O`qituvchi».1992 3. Novikov Yu.V. Priroda i ch е lov е k. M. «Prosv е h е ni е » 1991 4. To`xta е v A. Ekologiya. T. O`qituvchi 1988 5. Shodim е tov Yu. Ijtimoiy ekologiyaga kirish. T. O`qituvchi. 1996 6. G.V.Stadnitskiy, A.I.Rodionov. Ekologiya. Moskva., «Vo`sshaya shkola».,1988, 34s. 7. A.Ergash е v “Umumiy ekologiya”, T.”O`qituvchi” 2003 y

Похожие

Organizmlarning atrof-muhit omillariga moslashuvi

Atrof tabiiy muhit

Atrof muhit va tabiatdan foydalanish

Atrof muhit muammolarining geoekologik jihatlari

Organizmlarni muhit bilan o’zaro ta’siri