Табиатдан фойдаланиш иқтисодиёти фанини ўқитишнинг аҳамияти предмети, мақсад ва вазифалари - Экология - Рефераты

Табиатдан фойдаланиш иқтисодиёти фанини ўқитишнинг аҳамияти предмети, мақсад ва вазифалари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

53.5 KB

Табиатдан фойдаланиш иқтисодиёти фанини ўқитишнинг аҳамияти предмети, мақсад ва вазифалари Режа: 1. Фанни ўқитишнинг аҳамияти 2. Предмети, объекти ва назарий асослари 3. Бошқа фанлар билан алоқалари 4. Асосий илмий тадқиқот методлари 5. Бозор иқтисоди шароитида Ўзбекистон республикасида фаннинг асосий мақсади ва вазифалари

1. Фанни ўқитишнинг аҳамияти Мустақил Ўзбекистонимизда узоқ йиллар давомида ҳукмронлик қилган тоталитар тузум, табиий ресуррслардан нооқилона фойдаланиш, экологик вазиятни танг ҳалатга келиши каби салбий хужалик юритишни касб қилган эди. Экологик хавфсизликни таъминлаш, табиий ресурслардан самарали фойдаланиш, худудларнинг табиий ресурс салохиятини кенг миқёсда ўрганиш ва уларнинг имкониятларидан мажмуали, илмий асосланган тарзда фойдаланиш мамлакатимиз олдида турган долзарб масалалардандир. Сув ва ер ресурсларининг чекланганлиги ва сифатини пастлиги, шўрланганлиги, эрозияга учраганлиги, радиоактив ифлосланишнинг мавжудлиги, ҳамда Орол денгизи қуриб боришининг ҳалокатли оқибатлари, атмосферанинг ифлосланиши, тоғ-кон саноати таъсирида табиат деградацияси Ўзбекистоннинг кўпчилик минтақаларида экологик вазиятнинг хатарли бўлишига сабаб бўлаётир. Шу сабабдан олий ўқув юртларида минтақада табиатдан фойдаланиш иқтисодиёти фанини ўқитиш, унинг назарий ва амалий ютуқларидан фойдаланиш бозор иқтисодиётининг энг муҳим талабаларидан бирига айланмоқда. Бу Фан Ўзбекистоннинг минтақавий экологик – иқтисодий муаммолари ечимининг назарий асосларини ишлаб чиқиши ва уни амалиётга жорий этиши лозим. Экологик-иқтисодий тадқиқотлар эса “иқтисодиёт-табиат” тизимини комплекс тадқиқ этишни тақозо этади. Ўзбекистонда демократик жамият қуриш инсоннинг табиатга муносабатини ўзгартиришни, экологик манфаатларни иқтисодий-ижтимоий манфаатлар билан тенглаштиришни, инсоннинг табиатга нисбатан масъулиятини оширишни талаб этади. Республикада мустақиллик йилларида экологик – иқтисодий тадбирлар тизимини амалга оширишга муҳим аҳамият берилмоқда. Бу тизим амалга ошираётган иқтисодий ислоҳотларнинг ажралмас таркибий қисми бўлиши зарур. Шу сабабдан табиатдан фойдаланиш ва уни муҳофаза қилишнинг илмий асосланган иқтисодий механизмига эга бўлиш ва уни хўжалик амалиётида самарали қўллаш ғоят

муҳимдир. Замонавий мутахассислар, биринчи навбатда иқтисодчилар табиий – экологик фикрлашга эга бўлишлари, ўз фаолиятларида ушбу фан услубларини қўллаб табиатга зарарли таъсир кўрсатишнинг олдини олишлари, экологик бехатар қарор қабул қилишлари лозим. Иқтисодчилар ва замонавий ишлаб чиқаришнинг бошқа малакали мутахассислар ўзларининг ҳар бир профессионал ҳаракатларини экологик баҳолашлари керак. Табиатдан фойдаланиш иқтисодиёти фани иқтисодчиларнинг экологик – иқтисодий саводхонлигини оширишга хизмат қилади. Ўзбекистонда атроф муҳитни муҳофаза қилиш миллий ҳаракат режаси ва табиий ресурслардан оқилона фойдаланиш ва табиат муҳофазаси бўйича мўлжалланган Давлат дастури амалга оширилаётган ҳозирги пайтда бундай мутахассисларга талаб катта. 2. Предмети, объекти ва назарий асослари Т абиатдан фойдаланиш иқтисодиёти фани, умумий фан табиатдан фойдаланиш иқтисодиётининг ажралмас таркибий қисми, унинг минтақавий йўналиши бўлиб, у ўзининг ривожида ушбу фаннинг назарияси ва амалиётига асосланади. Табиатдан фойдаланиш иқтисодиёти доимо ўзгариб турадиган инсоннинг яшаш ва ишлашининг табиий муҳитини ва жамиятнинг табиатдан фойдаланиш даражасини иқтисодий нуқтаи назардан ўрганади. Табиатдан фойдаланиш иқтисодиёти бошқа иқтисодий фанлар каби одамлар ўртасидаги ишлаб чиқариш муносабатларини, айни ҳолатда эса табиат ресурслари ва потенциалидан одамларнинг фойдаланиши жараёнида юзага келадиган экологик – иқтисодий ишлаб чиқариш муносабатларини ўрганади. Меҳнат жараёнлари табиат Билан жамият ўртасидаги ўзаро таъсирни акс эттиради. Меҳнат энг аввало одамлар ва табиат ўртасида содир бўладиган жараён бўлиб , бунда одам ўз фаолияти орқали ўзи ва табиат ўртасидаги моддалар алмашувини амалга оширади,тартибга солади , назорат қилади, табиат ноз - неъматларини узига кулай шаклларда ўзлаштиради. одам ва

табиат уртасида амалга ошириладиган мехнат жараёнлари ижтимоий - иқтисодий муносабатлар шакиллари, ишлаб чиқариш кучларининг ривожланиш даражасини ўзида акс этиради. Табиатдан фойдаланиш иқтисодиётнинг фан сифатида предмети минтақалар табиатидан фойдаланиш, уларни асраш, такрорий ишлаб чикариш, муҳофаза қилиш жараёнида юзага келадиган экологик - иқтисодий муносабатларни тадқиқ этиш, ўрганиш ҳисобланади. У минтақаларда табиатдан фойдаланиш ва табиий ресурсларни такрор ишлаб чиқариш, муҳофаза қилиш қонуниятларини ечимини топишни харакатга келтирадиган зарур иқтисодий - экологик механизимларни ҳам, фуқороларнинг яшаши учун шарт – шароит вужудга келтириш , табиатдан фойдаланиш , уни муҳофазалаш самарадорлигини ошириш йўлларини ҳам кўрсатиб беради . 3. Бошқа фанлар билан алоқалари Табиатдан фойдаланиш иқтисодиётнинг объекти турли миқёс ва даражадаги экологик-иқтисодий тизимлардир. Экологик-иқтисодий муаммоларнинг мажмуавий хусусияти, табиатдан фойдаланиш иқтисодиёти объектининг муракккаб ва интеграллигини билдиради. Ушбу фаннинг табиий, ижтимоий – иқтисодий фанлар билан узвий алоқаларда бўлиши, унинг илмий-амалий салоҳиятлардан самарали фойдаланишни тақозо этади. Айниқса унинг иқтисодиёт фанлари; статистика, меҳнат иқтисодиёти, иқтисодий режалаштириш, иқтисодий кибернетика, минтақавий иқтисодиёт ва бошқа фанлар блан алоқалар миқёси каттадир. У табиий фанлар; экология, биология, физика, кимё, геология, тупроқшунослик, ўрмончилик, география ва бошқалар билан табиатдан фойдаланишнинг экологик вазифаларини илмий ечимини топишда ҳамкорлик қилади. Табиатдан фойдаланишнинг техник-технологик муаммоларини ҳал этишда, фан техника илғор ютуқларидан фойдаланади. Худудлар табиатидан фойдаланишда иқтисодий география фани ютуқлари ҳудудий муаммолар ечимини топишда ката

аҳамиятга эга. Табиатдан фойдаланиш иқтисодиёти Ўзбекистонда бозор муносабатларига асосланган эркин, янги демократик жамият қуришнинг энг муҳим минтақавий экологик-иқтисодий муаммоларни тадқиқ этиши, табиатдан фойдаланиш, уни асраш, қайта тиклаш, муҳофаза қилишнинг назарий-амалий асослари ва йўналишларини ишлаб чиқиши лозим. Бу вазифаларни ҳал этиш минтақаларида экологик-иқтисодий манфаатларни ҳисобга олган ҳолда хўжалик юритишни бозор иқтисодиёти талабаларига мос йўналишда такомиллаштирилишига имкон беради. Шу нуқтаи назардан Ўзбекистон ва унинг минтақаларининг барқарор ривожланишини таъминлаш, аҳолининг яшаши учун қулай шароит яратиш, табиий ресурслардан оқилона ва тежаб-тергаб, тугаб қолмайдиган тарзда фойдаланиш, биосфера ресурсларининг маҳсулдорлигини сақлаб қолиш ва кучайтириш, муҳофаза қилишда иқтисодий-экологик механизмлар ва воситаларни кенг миқёсда қўллашни тақозо этади. 4. Асосий илмий тадқиқот методлари Табиатдан фойдаланиш иқтисодиёти ўз тадқиқотларида барча фанларнинг фалсафий асоси ҳисобланган билимнинг диалектика методига асосланади. У тадқиқот предметини ҳар томонлама ва ривожланишда кўриб чиқишга, зиддиятларнинг юзага келиши ва бартараф этилиши нуқтаи назаридан минтақалар табиатидан фойдаланиш амалиётининг прогрессив тенденцияларидан фойдаланишга йўналтиради. Табиатдан фойдаланиш иқтисодиётнинг энг муҳим методалри қаторига тизимли методлар, норматив методлар (экологик нормативлар), иқтисодий математик, таҳлил, эксперт йўли билан баҳолаш ва бошқа методалр киради. Ўз объекти хусусиятларини билиш ва тадқиқот вазифаларига мувофиқ ушбу фан бошқа фанларнинг методларидан ҳам кенг фойдаланади. Чунки унинг шаклланиши ва ривожланиши ишлаб чиқаришни экологиялаштириш ва замонавий фанлар

таъсирида амалга ошади. Айнан халқ хўжалигини экологиялаштириш ҳаётга минтақа табиатидан фойдаланишнинг асоси бўлиб хизмат қилади. Табиатдан фойдаланиш иқтисодиёти нуқтаи назаридан Республика ва унинг минтақаларининг барқарор экологик – иқтисодий ривожланиши концепцияси илмий асосларини яратишга йўналтирилган. Бунда энг аввало экологик-иқтисодий муаммоларнинг яхлит манзарасини таърифлаш, уларни келтириб чиқарадиган сабаблар ва оқибатларни таҳлил этиш, муаммоларни ҳал этиш йўлларини ишлаб чиқиш асосий ўринни эгаллайди. Амалий тадбирларни ишлаб чиқишда тез ва юқори экологик – иқтисодий самара, манфаат ва фойда берадиган ёки кўпроқ экологик – иқтисодий натижаларга эришиш учун кўп ва юқори харажат талаб қилмайдиган тадбирларни ишлаб чиқишга катта афзаллик ва аҳамият берилади. 5. Бозор иқтисоди шароитида Ўзбекистон республикасида фаннинг асосий мақсади ва вазифалари Табиатдан фойдаланиш иқтсиодиёти фанининг асосий мақсади мамлакатнинг барқарор ривожланишига ўтиш шароитида минтақаларда асосий экологик – иқтисодий муаммоларни аниқлаш, уларни ҳал этиш стратегиясини ишлаб чиқиш, уларнинг ечимини топишнинг механизмларини аниқлаш ва тегишли равишда сезиларли экологик натижага эришишга имкон берадиган иқтисодий ташкилий ўзгаришларни амалга оширишдан иборат. Табиатдан фойдаланиш иқтисодиёти фанининг асосий вазифаси бозор иқтисодиёти шароитида халқ хўжалигининг ривожланиши ва унинг интенсификациялашувида табиатдан минтақавий фойдаланиш, уни асраш, тиклаш, муҳофаза қилишни иқтисодий- экологик механизмини тадқиқ этиш ҳисобланади. Бундай механизмни ишлаб чиқиш табиий ресурсларни табиий такрор ишлаб чиқаришни амалга ошириш, улардан фойдаланиш ва қайта ишлаш каби учта босқични ўз ичига олади. Шу муносабат билан биринчи навбатда қуйидагиларни тадқиқ этиш лозим: ижтимоий ишлаб чиқаришнинг

асосий ричаги бўлган илмий – техника прогрессининг экологик – иқтисодий оқибатлари, бозор иқтисодиёти шароитида табиатдан фойдаланиш, уни асраш ва муҳофаза қилишга таъсири, экологик – иқтисодий хўжалик юритиш услублари ва бошқарув тизимлари, табиатни тиклаш ва муҳофаза қилишда халқаро ҳамкорлик самарасини бермоқда. Табиатдан фойдаланиш иқтисодиёти мамлакатнинг экологик – иқтисодий муаммоларини аниқлаш ва тадқиқ этиш ва уларнинг устиворлик даражасини белгилаш, бу соҳада илмий амалий тавсияларга ишлаб чиқишнинг илмий-назарий асоси бўлиб, уларни ҳал қилишнинг оптимал йўналишларини белгилаб берадиган фан ҳисобланади.

Адабиётлар рўйхати 1. Каримов И.А. Хавфсизлик ва тинчлик учун курашмоқ керак.Т.: 2002. 2. Каримов И.А. Биз танлаган йўл демократик тараққиёт ва маърифий Дунё билан ҳамкорлик йўли.Т. 2003. 3. Глушкова В.Г., Макар С.В. «Экономика природопользования» учебное- пособие М:, Гардораки 2005. 4. Холина В.И. «Основы экономика природопользования» Питер 2005. 5. Галыцин А.Н. «Основы промышленной экологии» Академия 2004. 6. Кормилицин В.И. и др. «Основы экологии» М. «Интерсталь» 2001. 7. Макар С. В. Основы экономики природопользования. М. ИМИЭ, 1998. 6. Нестеров П.М., Нестеров А.Н. Экономика природопользование и рынок. М., 1997. 8. Ўзбекистон иқтисодий ахборотномаси-2003й. №8-9. 56 бет. 9. Ҳаёт ва қонун-2003й. №4. 38 бет.

Похожие

Табиатдан фойдаланиш иқтисодиёти фанининг предмети, мақсади ва вазифалири

Бозор иқтисодиёти ва табиатдан фойдаланиш

Табиатдан фойдаланиш иқтисодиёти фанининг илмий-назарий асослари

Табиатдан фойдаланиш ва уни муҳофаза қилиш

Табиатдан фойдаланиш тамойиллари, устивор йуналишлари ва уни оқилоналаштириш