Suv o’tlaridan foydalanish biotexnologiyalari - Экология - Рефераты

Suv o’tlaridan foydalanish biotexnologiyalari

Загружено в:

25.05.2023

Скачано:

0

Размер:

50.9541015625 KB

Suv o’tlaridan foydalanish biotexnologiyalari Juda qadim zamonlardan suvo’tlari insoniyatni o’ziga jalb qilgan. Turli halqlarda ular haqida ko’pgina bashoratlar aytib kelingan. Dengiz suvo’tlar faqatgina ozuqa mahsuloti bo’libgina qolmay, balki ko’pgina kasalliklarni davolash va uning oldini olishda samarali vosita hisoblangan. Xitoy va Yaponiyada suvo’tlaridan VIII asrdanoq foydalanib kelingan. To’rt yuz yildan so’ng esa Fransiya, Irlandiya, Shotlandiya, Norvegiya va Yevropaning boshqa davlatlari undan keng foydalana boshlaganlar. X1X asrda Solovesk monastiri roxibalari dengiz suvo’tlaridan yod, brom va ichimlik sodasi olishni yo’lga qo’yganlar. Ularning kunlik ovqatlanish rasioniga dengiz karami kiritilgan. Tabiatda suvo’tlarning eng katta roli katta-katta havzalardagi organik moddalarning produsentlari bo’lganliklaridir. Aniqlanishicha, yerda o’sadigan o’simliklar qancha organik uglerodlarni fiksasiya qilsa, suvo’tlari ham xuddi shuncha organik uglerodlarni fiksasiya qilar ekan. Suvda yashovchi tirik organizmlarning hayot faoliyati suvo’tlariga bog’liqdir. O’z navbatida suvo’tlar mikro va makrosuvo’tlarga bo’linadi. Ularning shakli turlichadir: ipsimon, spiralsimon, disk ko’rinishli (bir qatlam hujayra qalinligida), plastinkali( bir necha hujayra qatlamli), pufaksimon, lentasimon, butasimon, patsimon, barg ko’rinishida va boshqalar. Dunyoni kuplab mamlakatlarida bir xujayrali suvo’tlari: Chlorella va Scenedesmus shuningdek, Chlorella avlodiga mansub kuk-yashil suv utlardan ozuka oksili tayyorlash yulga kuyilgan. Bu o’simliklar kuyosh nuri energiyasidan foydalanib, karbonat angidrid, suv va mineral moddalardan oksil va boshka organik moddalar sintez kiladilar. Ularni o’stirish uchun ko’p mikdorda suv. Kerakli mikdorda yorug’lik va щ aroit bo’lsa kifoya. Issik, janubiy mintaqalarda suv utlarini ochik xavzalarda o’stirish yulga qo’yilgan bo’lsada, yopiq, yarim steril xolatda o’stirish yuqori sifatli oqsil moddalari va boshqa organik moddalar ishlab chiqarish imkoniyatini yaratadi.

Chlorella va Scenedesmus avlodlariga mansub suv o’tlar o’zlarini o’sishilari uchun neytral muxitni talab qiladilar, ularni xujayra qobiqlari musta щ kam sellyulozadan tashkil topganliklari uchun ham xayvon organizmida yaxshi xazm bo’lmaydi. Ularni yaxshi bo’lishlari uchun maxsus ishlov berishni talab qilindi. Spirulinalar xujayralari Chlorella ga nisbatan 100 marotaba kattaroq, ammo qalin sellyuloza qobig’i bo’lmaganligi uchun ular organizmda yaxshi so’riladilar. Spirulinalar ishqoriy muhitda o’stiriladi (rN 10-11), tabiatda щ am ishqoriy ko’llarda yoki havzalarda ko’proq tarqalgan. 1-rasm. Suv o’tlarining mikroskopik ko’rinishi Suv o’tlari biomassa to’plash tezligi bo’yicha achitqi zamburug’lari va bakteriyalardan pastroq bo’lsada, qishloq xo’jalik o’simliklardan ancha ustunlikga ega. Ochiq tipdagi ma щ sus o’stiri`ichlarda o’stirilganda 1 gektar maydondan yiliga 70 banka quruq biomassa olish mumkin. Taqqoslash uchun quyidagi sonlarga e’tibor bering: 1 gektar maydondan 3-4 tonna g’alla; 5 tonna sholi; 6 tonna – soya; 7 tonna makkajuxori olish mumkin xalos. Chlorella va Scenedesmus xujayralarida oqsil miqdori 45-55%, spirulinada esa 60-65% tashkil etadi. Suvo’tlaridagi oqsil tarkibidagi almashmaydigan aminokislotalar miqdori ham baland, faqat metionin kamroq xolos. Suvo’tlarida to’yinmagan yog’ kislotalari щ am ko’proq sintez b ы ladi (ba’zi birlari almashmaydigan yog’ kislotalari safiga kiradi). Shuningdek, provitamin A– karotin (150 mg% gacha), V guruhiga kiruvchi vitaminlar ko’plab sintez qilinadi. Suvo’tlari tarkibidagi karotin miqdori beda uniga nisbatan 7-9 marotaba ko’proq.

Bir xujayrali suv o’tlarida nuklein kislotalar miqdori (4-6%), bakteriyalarga nisbatan kamroq bo’lsada, o’simliklardan olinadigan oqsil tarkibidagidan (ularda 1-2%) ko’proqni tashkil etadi. Suvo’tlari xujayralaridan oqsil massasi olish texnologiyasi quyidagi bosqichlardan iborat: mahsus tanlangan shtammni o’stirish suv o’tlarini suvdan ajratish (separasiya); suspenziya holatidagi mahsulot olish; pastasimon yoki quruq poroshok holatidagi maho’ulot tayyorlash. Suvo’tlari xujayralarini suvdan ajratish, ko’p miqdorda energiya talab qilayotgan jarayondir. Chunki, suvni miqdori juda ham ko’p, quruq moddalar miqdori esa juda ham kam. Suvo’tlarini o’stirish yopiq va ochiq usulda amalga oshiriladi. Yopiq usulda o’stirish to’liq boshqarilsada, o’stirish texnologiyasi murakkab va uni tannarhi yuqoridir. Ochiq usulda o’stirish yarim boshqariladi va o’stirish texnologiyasi oddiy, tannarixi esa ancha arzon. Dunyoni bir kancha mamlakatlarida (Yaponiya, Isroil, Bolgariya, Meksika, Turkmaniston, Uzbekiston va x.k.) suvo’tlarini ochiq usulda o’stirish texnologiyasi yaratilgan. Ular bir-birlariga o’xshash bo’lganliklari sababli, O’zbekiston fanlar akademiyasining akademigi, professor Axror Muzarfazovich Muzaffarov tomonidan yaratilgan uskurmaga dikkatingizni tortishni ma’qul ko’rdik: Suvo’tlarini o’stirish usqurmasini uzunligi 10 metr, eni 2 metr, chuqurligi 30 smli ohur (lotok) shaklidagi o’zidan suv o’tkazib yubormaydigan usqurmada 15 sm chuqurlikda 3 tonna xlorella suspenziyasi yetishtirish mumkin. Buning uchun usqurmaga 3 tonna suvga 600 g ammoniyni sulfatli tuzi, 90 g kaliy digidrofosfat, 240 g magniyni sulfatli tuzi, 300 g natriy gidrokarbonat va 3-5 xil mikro elementlar qushib eritiladi va unga 30 l 1-15 kun davomida o’stirilgan xlorella suspenziyasi qo’yilib, suvni mahsus nasos yordamida aralashtiriladi. O’stirish davomida karbonat angidrid (SO 2 ) mahsus balonlarda minutiga 0,1- 0,2 l miqdorda rotometr orqali yuborib turiladi. O’zbekiston sharoitida tabiiy quyosh yorug’ligi yetarli bo’lib, щ arorat 16 dan 39 0 S orasida bo’lishi maqsadga muvofiqdir. Oradan 9-10 kun o’tgach (yoz kunlari 6-7 kunda) 1 l ozuqa muxitida 1,5-3 gramgacha xlorella xujayralari saqlagan suspenziya yetilib tayyor bo’ladi.

Xlorellani qish faslida ham o’stirib, foydalanishga ehtiyoj bo’lganda, dastgoxni ustini oyna yoki polietilenkasi bilan yopish kifoya. Tayyor suspenziyadan buzoqlarni oziqlantirishda foydalanish mumkin. Bitta buzoqqa bir sutkada 3-6 l, katta yoshli xayvonlarga esa 8-10 l suspenziya berish tavsiya etilgan. Kovush qaytaradigan xayvonlarda 50% o’simlik oqsilini xlorella oqsili bilan almashtirish mumkinligi isbotlangan. Suv ы tlarini oqava suvlarida o’stirish katta ahamiyatga ega. Masalan, ssenedesmus yoki xlorellani chorvachilik kompleksi oqava suvlarida o’stirilganda 15 kun davomida, iflos oqava suvlarni organik moddalardan butunlay tozalash mumkin, bunda suvni rangi o’zgarib, hidi yo’qoladi. Suv o’tlarini sanoat oqova suvlarida yoki issiqlik beruvchi stansiyalarni oqava suvlarida o’stirilganda ortib qolgan issiqlik hamda texnologik jarayonda yoki щ ar xil chiqindilarni yoqishdan paydo bo’lgan karbonat angidridi ishlatiladi, oqibatda esa qo’shimcha biomassa olinadi. 2-rasm. Suv o’tlarining mikroskopik ko’rinishi Chlorella o’stirish buyicha eng yirik kompaniya – « Chlorella San Kompani» Yaponiyada tashkil etilgan. Bolgariyani issiq suv tabiiy manbalarida xlorella va ssenedesmus o’stirish usullari yaratilgan. Shu mamlakat olimlari tomonidan qobig’ida sellyuloza saqlamaydigan xlorella shtammlari yaratilgan, bu esa olingan biomassani hayvon organizmida tez щ azm bo’lishini ta’minlaydi. Spirulina markaziy Afrika va Meksikani ishqoriy tabiatli suv saqlagan ko’llarida ko’plab

ekilib, biomassa t ы playdi. Spirulina biomassasidan oqsil va boshqa ma щ sulotlar ishlab chiqaradigan eng yirik kompaniya Meksikani «Sosa Tekskoko» firmasidir. Italiyada dengiz suvlarida spirulina ekib, o’stirish hamda yopiq tipdagi o’stirgichlarda biomassa olish ustida ilmiy izlanishlar davom ettirilmoqda. Spirulina suv o’tining biomassasi oshqozon fermentlari tomonidan yaxshi parchalanishi щ amda undagi oqsil miqdori juda ham baland bo’lib (70 % gacha), organizm uchun zarur bo’lgan aminokislotalarga boy bo’lganligi sababli, u oqsilga boy bo’lgan konditer taomlar tayyorlash uchun ishlatiladi. Spirulina servitamin va noyob yog’ kislotalar manbai sifatida, tabletka holatida tibbiyotda ham ishlatilib kelinmoqda. Sanoat sharoitida ishlatiladigan suv o’tlarini qo’shimcha oqsil manbai sifatida chorvachilikda hamda odamlar ovqatlanishida muvoffaqiyatli ishlatilishi dunyo olimlari oldida щ ar xil y ы nalishda ya’ni: seleksiya, genetika, biokimyo va boshqa sohalarda izlanishlar olib borishni bosh masalalardan biri qilib qo’ydi. Maqsad yanada hosildorroq, fotosintezni jadalroq olib boradigan, almashmaydigan aminokislotalarga boy, sovuqroq sharoitda ham yaxshi o’sib rivojlana oladigan, organizmda yaxshi so’riladigan, vitaminlarga boy shtammlar yaratishdir.

Adabiyotlar : 1. Deniz Ekinci “Biotechnology” Croatia, 2015 2. Winter J., Klein J. «Biotechnology: Environmental processes» Germany. VCH. 1999 3. Vallero D.A. «Environmental Biotechnology» - USA. Elsevier. 2010 4. Қ.Д.Давранов., Н.А.Хўжамшукуров. Умумий ва техник микробиология. Тошкент, ТошДАУ нашриёти, 2004 - 279 бет 5. Соловьев А.А. «Возобновляемые источники энергии» - Москва . МГУ . 2006 6. Г. П. Трошкова, Е. К. Емельянова, Н. О. Карабинцева “Экологическая биотехнология”, Учебное пособие. Новосибирск. 2011. 7. Кузнецов А. Е., Градова Н. Б. Научные основы экобиотехнологии. – М.: Мир, 2006. – 504 с. 8. Экологическая биотехнология : учеб. пособие / И.А. Сазонова .— Саратов: ФГБОУ ВПО "Саратовский ГАУ им. Н. И. Вавилова", 2012 - 106 с. 9. Фостер К.Ф., Вейз Дж. Д.А. Экологическая биотехнология. Пер. С англ/ Под ред. Гинака А.И.- Л.: Химия, 1990 10. Лер Р. Переработка и использование сельскохозяйственных отходов. Пер. с англ. / Под. ред. Шамко А. Н.. М.: Колос, 1989 - 415с.

Похожие

Suv resurslarini muhofaza qilish va oqilona foydalanish.

Tuproq ekologiyasi, uni tozalash va tiklash biotexnologiyalari

Suv resurslarini muhofaza qilish va ulardan samarali foydalanish

Suv muhiti

Atmosfera va suv resurslarini