Sur tusli qo`ng`ir tuproqlarning agrokimyoviy tavsifi - Экология - Рефераты

Sur tusli qo`ng`ir tuproqlarning agrokimyoviy tavsifi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

133 KB

Sur tusli qo`ng`ir tuproqlarning agrokimyoviy tavsifi Olib borilgan tadqiqotlar va adabiyot manbalaridan ma’lumki, og‘ir metallar tuproqning biologik, kimyoviy xossalariga, organik moddalariga, tuproq organizmlariga, biomassa va boshqa xossalariga ta’sir qiladi. Guzev va boshqalar o‘rmon - podzol tuproqlaridagi R miqdorini aniqlab, bir qator xossalarini o‘rgangan. Uning tadqiqotlariga ko‘ra tuproq tarkibidagi 200 mg/kg ko‘rgoshin azotfiksatsiya jarayoniga sekinlashtiruvchi, 10 mg/kg miqdori stimulyativ ta’sir qilgan. Navoiy viloyatining sug‘oriladigan tuproqparining og‘ir metallar bilan ifloslanish va bir qator xossalariga ta’sirini o‘rganish bo‘yicha SH.Axmedov (1997) tadqiqotlar olib borgan. U Navoiy shahri atrofida tarqalgan sur tusli qo‘ng‘ir tuproqlardan 0-200, 0-240 sm genetik qatlamlar bo‘yicha turli masofalardan kesmalar qazigan va tuproqlarni makromorfologiya xususiyatlari va tuproq tarkibidagi og‘ir metallar miqdorini o‘rgangan (16-jadval). 16-jadval Sur tusli qo‘ng‘ir tuproq va o‘simliklarda qo‘rg‘oshinningmiqdori, mg/kg Tuproq namunalari olingan nuqtalar Chukurli gi, sm Umumiy mitsdori Harakat chan shakyai O‘simliklardagi mitsdori NTMKdan2,5km. uzokdikda olingan 0-10 10- 20 376 368 62,5 58,2 Shuvoq o‘simligi bargida- 8,5, poyasida-0,9, ildizida- 30,2 NTMK dan 8 km. uzoqyaikda 0-5 5-24 10 10 4,9 4,9 Shuvoq o‘simligi bargida-0,3 poyasida-0,9, iddizida-3,8

olingan Kime zavodidan 1,3 km. uzokdikda olingan 0-10 10- 20 122 120 23,6 20,4 Lavlagi o‘simligi bargida- 2,3, iddizida-9,2 Kime zavodidan 6 km. uzokdikda olingan 0-10 10- 20 64 62 12,3 10,7 Lavlagi o‘simligi bargida-2,7 iddizida-8,2 Olingan natijalarni taxlil etish mobaynida bir qonuniyatni aytish mumkinki, ifloslovchi manbaga nisbatan turli masofalarda og‘ir metallar bilan ifloslanish turlicha bo‘lib, ifloslanish manbasi atrofida ifloslanish darajasi bir muncha yuqori. Xuddi shu mexanizmga monand xolda hududda tarqalgan o‘simlik bargi, poyasi va ildizida turlicha miqdorda uchraydi, bunga ko‘ra o‘simlik ildizida og‘ir metal miqdori ko‘p to‘plangan, bu esa uz o‘rnida atmosfera xavosiga nisbatan tuproq qoplamini kuchliroq ifloslanganligidan dalolatdir. Vaxolanki, o‘simliklarni asosiy kismlari yer ustida bo‘lib, ifloslanish omili ham ko‘proq yer usti qismi orkali amalga oshadi. Tuproq qatlamlari esa og‘ir metallar miqdori tabiiy xolda pastki qatlamga tamon kamayib boradi. Og‘ir metallar tuproq qoplamiga tushgandan keyin yillar davomida kompleks holda tuproqqa ta’sir etadi, bu o‘rinda kompleks deyilganda bir necha xossalariga bir vaqtning o‘zida ta’sir etishi tushuniladi. Og‘ir metallarni tuproqning agrokimyoviy xossalariga ta’sir etish mexanizmi shundayki, tuproqqa tushgan muayyan og‘ir metan turi tuproq mikroorganizmlari faoliyatiga va biologik faolligiga ta’sir etadi. Natijada umumiy mikroorganizmlar nobud bo‘lishi va biologik faolligi susayishi kuzatiladi. Yuqorida ifloslanish holatiga tavsif berilgan tuproqparning agrokimyoviy xossalariga og‘ir metallar quyidagicha ta’sir qilgan (17-jadval). 17-jadval Sur tusli qo‘ng‘ir tuproqlarning agrokimyoviy tavsifi

Yalpi Harakatchan SO, 80 4 Chuqurligi, sm Gumus, % miqdori, % Nisbati shakli, mg/kg miqdori, % miqdo ri, % N | R 2 0 5 SI R 2 0 5 | K 2 0 NTMKdan2,5 km. uzokliq) 1a olingan 0-5 0,44 0,04 0,143 6,3 16,0 243 6,4 0,12 5-24 0,22 0,02 0,125 5,8 13,0 238 8,6 0,08 24-58 0,18 0,016 0,104 6.5 4,5 202 9,5 0,10 58-72 0,12 0,009 0,099 7,7 - 30,6 3,0 28,56 72-90 0,10 - 0,040 - - 22,0 3,2 31,74 90-149 0,09 - 0,22 - - 61,0 5,4 9,40 149-160 0,08 - - - 93,0 5,3 10,60 160-200 0,07 0,027 - 100 1 5,5 12,30 Sime zavodidan 1,3 km. uzokd ikda olingan 0-20 0,52 0,05 0,148 6,0 38,6 444,6 1 712 0,64 20-41 0,38 0,031 0,134 6.1 24.4 332,4 7,40 0,85 41-58 0,32 0,029 0,122 6,4 6,4 220,3 4,00 0,96 58-75 0,24 0,022 0,114 6,3 2,2 162,7 6,27 1,42 75-95 0,14 0,018 0,084 4,5 - - 5,27 7,16 95-138 - 0,009 - - - - 6,04 2,36 1 138-150 - - - - - - i 7,50 _ 54,24 Og‘ir metallar tuproqning kimyoviy tarkibi va agrokimyoviy xossalariga ta’siri yaqqol sezilgan. Biroq og‘ir metallarning zaharli ta’sirida birinchi o‘rivda tuproq

biologik faolligi, xusu-san tuproq fermentlari va mikroorganizmlari zarar kurgan. Uzok vaqtdan beri sug‘orilib dehqonchilik qilinadigan bu tuproqlarda og‘ir metallar miqdorining ko‘pligi tuproqlardagi gips miqdori, sho‘rlanish, yuvilish va sulfatlarning tanqisligi bilan izoxlanadi, hamda bu o‘simliklar tarkibida ko‘p to‘planishga yeabab bo‘ladi. Og‘ir metallarning oziq zanjiri orqali turli hayvonlar organizmida xarakatlanishi havodan, ayniksa sanoat xududi va avtomagistrallar atrofida yuqori bo‘ladi. Cho‘llardagi ekosistemalarda og‘ir metallarning miqdori umurtqasiz va umurtkali hayvonlar organ - to‘qimalariga kuchli akkumulyatsiyasi kuzatiladi. Tadqiqotlarning ko‘rsatishicha qo‘ng‘izlar va xashoratxo‘r hayvonlar, o‘simlikxo‘r hayvonlarga nisbatan og‘ir metallar bilan ko‘proq zaharlanadi. Shular qatorida insonning zararlanishi esa nisbatan yuqori bo‘ladi. chunki inson bevosita o‘simlik mevalari va xayvon go‘shti, suti kabilarni iste’mol qilishi hamda atmosfera havosi orqali nafas olishi mobaynida ko‘proq og‘ir metallar bilan ifloslanadi. Tuproq qoplami zsa turli shart sharoitlar ta’sirida turlicha darajada ifloslanadi. Olib borilgan tadqiqotlariga ko‘ra qo‘rg‘oshin bilan iflos-langan tuproqlarning mexanik tarkibi quyidagicha (18-jadval). 18-jadval Qo‘rg‘oshin bilan ifloslangan sur tusli qo‘ngir tuproqlarning mexanik tarkibi Chuqurli k, sm Zarrachalar kattaligi, mm Fizik loy Mexanik 1,0- 0,25 0,25- 0,1 0,1- 0,05 0,05- 0,01 0,01- 0,005 0,005- 0,001 <0,001 tarkibning nomlanishi NTMK dan 2,5 km. uzoqlikda ol ingan 0-30 0,88 1,23 25.85 32,81 8.90 20.14 10,24 39,28 o‘rta kumoq 30-43 0,94 1,66 28,45 34,65 9,78 11,42 13,06 34,28 urta qumok 43-73 0,89 0,34 32,88 34,75 8,32 11,08 11,62 31,02 o‘rta

kumoq 73-90 1,19 _] 0,72 32,08 39,16 6,20 10,34 10,37 26,91 yengil qumoq 90-140 2,04 0,96 25,97 42,18 7,04 10,38 11,43 28,85 yengal kumoq 140-160 2,15 0,88 25,59 42,24 7,20 10,42 11,52 29,14 yengil kumoq Kime zavodidan 1,3 km. uzoklikda olingan 1 0-30 0,96 1,18 18,52 30.74 10,92 25,14 12,48 48,54 og‘ir kumoy] : 30-45 0,86 1,68 25,89 32,45 8,68 20,32 10,12 39,12 o‘rta kumoq! 45-70 4,46 8,74 30,76 36,45 6,45 (__5,2 0 8,24 19,89 kumok I ! 70-90 5,08 " 9,36 28,54 * 25,64 38,12 6,12 4,92 7,86 18,90 kumoq | | 90-140 5,94 ,_ 10,46 40,20 5,86 4,92 7,48 17,76 qumoq 1 Ifloslanish manbaiga nisbatan turli masosfalardan olingan yuqoridagi tuproqlarning mexanik tarkibi turlicha bo‘lib, o‘rta qumok, yengil qumok va qumok mexanik tarkiblidir. Bundan ko‘rinadiki, mexanik tarkibga bog‘liq xolda og‘ir metallar to‘planadi, ya’ni tuproqning mexanik tarkibi qanchalik og‘ir bo‘lsa, o‘zida og‘ir metallarni ko‘p to‘playdi. Tuproq qoplamiga tushgan og‘ir metallar meyoridan ortadi va turli omillar natijasida tuproqda o‘suvchi o‘simlik dunyosi va bevosita bog‘liq bo‘lgan xayvonot dunyosiga o‘tadi, provardda esa inson organizmiga ozuqa zanjiri orqali o‘tib, bir qator kasalliklarga olib keladi.

Olimlarning ta’kidlashicha, tuproqlarda og‘ir metallar miqdorining o‘simlik organ - to‘qimalariga so‘rilishi o‘simlik turiga va tuproq tipiga bog‘liq bo‘lib, vakt o‘tishi bilan inson organizmiga o‘tadi. Inson organizmida turli xususiyatga ega ogir metallar, turli kasalliklarni keltirib chiqaradi, eng xavfli tomoni shundaki, yuqorida ta’kidlaganimizdek og‘ir metallar inson organizmida uzok saqlanib, o‘zining zaharli ta’sirini o‘tkazib turadi. Shu o‘rinda bir qator og‘ir metallarning tirik organizmlarga salbiy ta’siri natijasida kelib chiqadigan kasalliklarni keltiramiz. __ A8 - o‘pka raki, teri kasalliklari, gemotologik ta’sir, anemiya; Ve - dermatit, yaralar, shilliq qavat zararlanishi; Si - xronik va o‘tkir o‘pka kasalliklari, buyrak, rak kasalliklari; Sg - o‘pka, oshqozon ichak kasalliklari, dermatit; R - qon, buyrak, jigar, asab kasalliklari; № - o‘pka astmasi, majrug‘ tug‘ilish, buyrak, o‘pka raki; SH - as ab, buyrak kasalliklarini keltirib chiqaradi. Bundan ko‘rishimiz mumkinki, bir vaktning o‘zida bir necha og‘ir metallar bilan zararlangan inson organizmi juda og‘ir vaziyatda qoladi. Og‘ir metallarni tuproq va tirik organizmlarga ta’sirini o‘rganish natijasida ifloslangan tuproqlarni tozalash vazifasi turadi.

Похожие

Tuproq suv va o`simliklarda og`ir metallar miqdori va tuproq xossalariga ta`siri

Tuproq, suv va o‘simliklarda og‘ir metallar miqdori va tuproq xossalariga ta’siri

Yer resurslarini muhofaza qilish

O`zbekistonda yerlarni ro`yxatga olish va baholashning qisqacha tarixi

Kimyoviy ifloslangan tuproqlarning ifloslanish darajalari va koeffisentlari