logo
  1. Главная страница
  2. Рефераты
  3. Экология
  4. Tuproq suv va o`simliklarda og`ir metallar miqdori va tuproq xossalariga ta`siri

Tuproq suv va o`simliklarda og`ir metallar miqdori va tuproq xossalariga ta`siri

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

152 KB
Скачать
Tuproq suv va o`simliklarda og`ir metallar miqdori va tuproq xossalariga ta`siri Ifloslanish manbalaridan chiqqan og‘ir metallar va ularning birikm.alari u yoki bu ko‘rinishda atrof muhitga tushadi va biosfera komponentlari orasida bir biriga ma’lum qonuniyat bilan o‘tib, ifloslanishni vujudga keltiradi. BMT halqaro tashkiloti 1973 yilda inson uchun havfli bo‘lgan moddalar ro‘yxatini qabul qilgan, ular orasida 8 gazi, uglerod oksidi va dioksidi, nitratlar, nitritlar, nitrozaminlar, ammiak, simob, qo‘rg‘oshin, kadmiy, undan tashqari turli metall konsentratsiyasini tutgan havodagi changsimon zarrachalar ahamiyatga egadir. Tuproq qoplamini og‘ir metallar bilan ifloslantiruvchi asosiy manbalar galvanika sexlari, tog‘-kon qurilish sexlari, qora va rangli metallurgiya, mashinasozlik va kimyo zavodlari hisoblanadi. Og‘ir metallar o‘g‘itlar va pestitsidlar tarkibida ham oz miqdorda bo‘ladi. Dunyo bo‘yicha bugungi kunda zaharli moddalarning havoda 1300 dan, suvda 1100 dan ortiq turining QQM belgilangan. Hozirgi vaqtda zaharli deb hisoblangan moddalar 3000 ga yakinlashgan, ularning ko‘pchiligi organik birikm.alardir. Amaliy jihatdan barcha metallar biologik jarayonlarda faol qatnashadi, ular barcha fermentlar tarkibiga kiradi. Zichligi 8 g/sm 3 dan yuqori bo‘lgan metallar og‘ir metallar hisoblanadi. Jumladan bularga eng ahamiyatli bo‘lgan 10 ta og‘ir metallarni kiritish mumkin: R, Si, 2p, N1, Si, So, 8 Ь , 8p, V1, N§. Quyida ayrim og‘ir metallarga qisqacha tavsif beriladi: Vanadiy-U^U 5 * Vanadiy temir rudalari, neft, alfalt, bitum, kaynoq slanetslar, kumir va boshqalar tarkibida uchraydi. Vanadiy bilan ifloslanishining asosiy manbasi bo‘lib neft va uni qayta ishlash mahsulotlari hisoblanadi. Tabiiy xolla vanadiy juda kam konsentratsiyada uchraydi. Biroq suv manbalarida ko‘proq uchraydi, xususan dare suvlarida 0,2-0,4 mkg/dm 3 , dengiz suvlarida - o‘rtacha 2 mkg/dm .^ Suvda vanadiy mustahkam anion kompleksi (U 4 01 2 ) 4 &#34;, va <.U 10 O 26 ) shaklida uchraydi. Vanadiyning harakatlanishida uning organik moddalar, ayniqsa gumin kislotalar bilan hosil qilgan oson eruvchi kompleks birikm.alarining roli muhimdir. Vanadiyning yuqori konsentratsiyasi ikson sog‘ligi uchun zararli hisoblanadi. Uning QQM miqdori 0,01 mg/dm 3 ga teng. Vismut - V1 2+ Tuproq qoplamini vismut bilan ifloslantiruvchi manba minerallarning ishqorlanish jarayoni hisoblanadi, undan tashqari formatsevtika va parfyumeriya zavodlari chiqindi suvlari, oyna ishlab chiqarish zavodlari koldiklari hisoblanadi. Vismut ifloslanmagan yer usti suvlarida submikrogramm konsentratsiyada uchraydi. Uning yuqori konsentatsiyasi yer osti suvlarida- 20 mkg/dm 3 ni, dengnz suvlarida 0,02 mkg/dm 3 ni tashkil qiladi. Vismutning QQM ko‘rsatkichi 0.01 mkg/ dm 3 ga teng. Kadmiy-Sy 2+ Bundan tashqari kadmiy tuproqlarni ishqorlanishi, polimetall va ruxli rudalar, suv jonivorlarining chirishi natijasida tushadi. Qadmiy birikm.alari yer osti suvlari tarkibiga qo‘rg‘oshin - rux zavodlari oqava suvlari, ruda qazib olish fabrikalari, galvanik materiallar ishlab chikarish zavodlari chiqindilari, undan tashkari shaxta suvlari yer usti suvlariga bog‘liq holda o‘tadi. Qadmiyning eruvchan birikm.alari konsentratsiyasi sorbsiya jarayoni va suv organizmlari hisobiga kamayishi kuzatiladi. Kadmiy birikm.alari inson va hayvonlar hayot faoliyati jarayonida muhim rol o‘ynaydi. Uning yuqori konsentratsiyasida zaharli ta’sir qiladi. kadmiyning QQM 0,001 mg/dm 3 ko‘rsatkichga teng. Kobalt - So 2+ , So 3+ Kobalt birikm.alari tuproq qoplamiga rudalardan, organizmlar va o‘simliklarning chirishi orqali o‘tadi, undan tashqari tuproqdarga metallurgiya zavodlari va kimyo zavodlarining • oqava suvlari orqali tushadi. Kobalt V p vitamini tarkibiga kirib, kamqonlikning oldini oladi. U azotli moddalarning o‘zgarishida faol qatnashadi, xlorofill va askorbin kislotalarni ko‘paytiradi, biosintezni tezlashtiradi va o‘simliklarda oqsil azotining miqdorini oshiradi. Kobalt ifloslanmagan va kuchsiz ifloslangan dare suvlarida 1 dm 3 da mg ning 10 dan to 1000 ulushi oralig‘ida tebranib turadi. Dengie suvlarida o‘rtacha 0,5 mkg/dm 3 miqdorda uchraydi. Uning QQM ko‘rsatkichi 0,1 mg/dm ga teng. Qalay - 8p + , 8p Kalay atrof-muhitga qalay saqlovchi minerallarning orlanish jarayoni natijasida tarqaladi. Undan tashqari -pltooklarga turli ishlab chiqarish korxonalarining chiqindi suvlaridan ham o‘tadi dnikdanishicha, qalayning zararli ta’siri uncha yuqori emas. Ifloslanmagan tuprolarda uning miqdori submikrogrammda uchraydi, yer osti suvlarida esa uning konsentratsiyasi 1dm 3 da mg birligigacha ortadi. Qalayning QQM ko‘rsatkichi 2 mg/dm 3 ga teng. Respublikamizda tuproqlarni og‘ir metallar bilan ifloslanishi va tuproq xossalariga ta’siri doirasida ilmiy tadqiqot ishlari yetarlicha olib borilgan. Bu o‘rinda yetuk olimlarimiz Riskiyeva X.T., Riskiyev R.R., Nasedjanov M., Mirsadikov M., Abdraxmonov T., Axmedov SH. va boshqalarni keltirishimiz mumkin. Albatta xukumatning tegishli ilmiy ta^kiqot tashkilotlari ham doimiy tarzda ish olib borishadi. & Keyingi vaqtlarda olib borilgan tadqiqotlar natijasiga ko‘ra T’shkent viloyatining ayrim tumanlarida (Olmaliq, Angren) og‘ir metallar bilan ifloslanish darajasi ortmoqda. Ayniqsa qishloq xo‘jalik ekinlari piyoz, kartoshka, sabzi, lavlagi, karam, bodring, pomidor, makkajo‘xori kabi o‘simliklarda rg‘ir metallar miqdorining bir necha marta ortishi kuzatilgan. Aniqlanishicha, Sirdaryo viloyati va Aydarko‘l xavzasi atrofida ayrim og‘ir metallar tuproq, suv va suv o‘simliklari tarkibida QQM ko‘rsatkichidan bir necha marta oshgan (15-jadval). 15-jadval Sharqiy Arnasoy ko‘lida o‘suvchi suv o‘simliklari tarkibidagi og‘ir metallar miqdori, mg/kg (I.M.Mirabdullayev va boshqalar 1999) O‘simlik turi A8 Si 5g R Va \Mo 8ye Suvo‘ti 2,27 3,0 247 0,9 21,0 1,19 0,61 Qamish (ildizida) 2,70 20,7 360 12,6 49,8 5,4 4,0 K.O.Ms1auep (1970-90) esa bu yo‘nalishdagi tadqiqotlarni quyidagicha guruhga ajratdi. 1.0g‘ir metallar bilan ifloslanish manbalari va ifloalanish darajasini aniqlash; 2.0g‘ir metallarni dala sharoitida bevosita vegetatsion tajribalar mobaynida o‘rganish; Z.Og‘ir metallarning kimyoviy xossalarini yanada tularoq o‘rganish; 4.0g‘ir metallarni o‘rganish va tahlil kilish metodlarini ishlab chiqish; Z.Og‘ir metallarning o‘simlik, xayvon va insoklar sog‘ligi uchun salbiy ta’sirlarini o‘rganish hamda tadbiq kilish. U Smit tuproqning nafas olish jarayoniga og‘ir metallar ta’sirini o‘rganib, nikel, kadmiy, vanadiy elementlarining tuproqdagi S0 2 gazi hosil bo‘lishiga salbiy ta’sirini aniqlagan. Tyjribada og‘ir metallar 1000 mg/kg miqdoriy dozada solinib, rux, mis, va nikelning S0 2 gazi hosil bo‘lish jarayoniga salbiy ta’siri katga ekanligi kuzatiladi. 10 mg/kg dozadagi qadmiy tuproqning kislorod muvozanatini kamaytirib, S0 2 gazining ajralishini 40% ga susaytiradi, birok qadmiy 0,01 mg/kg dozada tuproqning &#39; kislorodga bo‘lgan talabini tezlashuviga ta’sir ko‘rsatadi. 100 mg/kg simob tuproq nafas olish jarayoniga ingibator sifatida ta’sir qiladi. Birok og‘ir metallarning yuqori dozadagi miqdori (1000 mg/kg) tofli va loyli tuproqlarda nafas olish jarayoniga sezilarli ta’sir qilmaydi. Tuproqqa tushgan og‘ir metallar va ularning birikm.alari ba’zan kuchli ta’sirga ega bo‘lmasligi mumkin. Chunki, tuproq mikroorganizmlarining zararli ta’sirga nisbatan (adaptatsion), moslashishi, qarshilik ko‘rsatish xususiyatini ham hisobga olish zarur. Ba’zida tuproqqa tushgan ifloslovchi moddalar tuproq mikroorganizmlariga ijobiy ta’sir qilishi ham kuzatilgan. Masalan, tuproqning fenol birikm.alari bilan ifloslanishi tuproqda yashovchi fenol birikm.alari bilan oziqlanuvchi bakteriyalar sonini oshib ketishiga kulaylik tug‘diradi. Bu turdagi bakteriyalar soni ifloslangan tuproqlarda ifloslanmagan tuproqlarga nisbatan ko‘p bo‘ladi (A.Dolgova, 1973). Tuproq qoplamiga tushgan og‘ir metallar tuproqning biologik, biokimyoviy, agrokimyoviy, kimyoviy xossalariga va havo, oziqa hamda suv rejimiga ta’sir qiladi. Xorijiy davlatlarda va respublikamizda og‘ir metallar bilan ifloslangan tuproqlarning xossalarini o‘zgarishi va tozalash usullari bo‘yicha bir qator olimlar tadqiqot olib borishgan. Og‘ir metallar tuproqning organik moddalar transformatsiyasi, tuproq mikroorganizmlariga, fermentlar faolligiga, tuproq nafas olish faolligiga, azot o‘zlashtirilish jarayoniga kuchli ta’sir ko‘rsatadi. Mikroorganizmlar hujayrasi tashki qobig‘iga (Erlixom ma’lumotiga ko‘ra) misning salbiy ta’siri kuchli bo‘lsa, hujayra ichki muhitiga simob kuchli ta’sir ko‘rsatib oqsil va boshqa biomolekulalardagi muhim 8N - atom guruhiga, tur tarkibiga, tuproqdagi nafas olish va fermentlar faolligini buzilishiga olib keladi. Nikel, kadmiy va vanadiy elementlari tuproqda S0 2 gazini ajralishiga sekinlashtiruvchi ta’sir qiladi. Og‘ir metallar bilan ifloslangan tuproq xossalarini o‘rganish muhim bo‘lib, bir qator olimlarning tadqiqotlarini ko‘rsatish mumkin. Xususan, N.A.Kirpichnikov va uning shogirdlari (1993) Moskva atrofidagi o‘rmon - podzol tuproqlarida og‘ir metallarning ona jins - tuproq - suv - biomassa tizimi doirasida o‘rgandi. Bu olimlar R, №, 2p, Si, So&#34;, qatori R, №, 2p va Si elementlarining harakatlanishini chuqur o‘rgangan. Ь .K.Mnspe11, A.R.Kagatapayz (1992) lar kamish (8s1fiz uaPyosh) va kichik bargli o‘t (Tura apyoizy^oNa) o‘simliklarini og‘ir metallar bilan ifloslangan oqava suvida 12 xafta ushlab turish bilan suvdagi og‘ir metallarni o‘simliklar orqali yig‘ib olishgan. Bunda 1 litrda G‘ye - 30 mg, Si - 10 mg, Sg - 5 mg, № - 5 mg, R - 5 mg, 2p - 5 mg, Ss1 - 0,5 mg miqdorida to‘planib, G‘ye konsentratsiyasi 62 %, Sg - 54 %, R - 39 %, Si - 22 % ga kamaygan. Olib borilgan tadqiqotlar va adabiyot manbalaridan ma’lumki, og‘ir metallar tuproqning biologik, kimyoviy xossalariga, organik moddalariga, tuproq organizmlariga, biomassa va boshqa xossalariga ta’sir qiladi. Guzev va boshqalar o‘rmon - podzol tuproqlaridagi R miqdorini aniqlab, bir qator xossalarini o‘rgangan. Uning tadqiqotlariga ko‘ra tuproq tarkibidagi 200 mg/kg ko‘rgoshin azotfiksatsiya jarayoniga sekinlashtiruvchi, 10 mg/kg miqdori stimulyativ ta’sir qilgan. Navoiy viloyatining sug‘oriladigan tuproqparining og‘ir metallar bilan ifloslanish va bir qator xossalariga ta’sirini o‘rganish bo‘yicha SH.Axmedov (1997) tadqiqotlar olib borgan. U Navoiy shahri atrofida tarqalgan sur tusli qo‘ng‘ir tuproqlardan 0-200, 0-240 sm genetik qatlamlar bo‘yicha turli masofalardan kesmalar qazigan va tuproqlarni makromorfologiya xususiyatlari va tuproq tarkibidagi og‘ir metallar miqdorini o‘rgangan (16-jadval). 16-jadval Sur tusli qo‘ng‘ir tuproq va o‘simliklarda qo‘rg‘oshinningmiqdori, mg/kg Tuproq namunalari olingan nuqtalar Chukurli gi, sm Umumiy mitsdori Harakat chan shakyai O‘simliklardagi mitsdori NTMKdan2,5km. uzokdikda olingan 0-10 10- 20 376 368 62,5 58,2 Shuvoq o‘simligi bargida- 8,5, poyasida-0,9, ildizida- 30,2 NTMK dan 8 km. uzoqyaikda olingan 0-5 5-24 10 10 4,9 4,9 Shuvoq o‘simligi bargida-0,3 poyasida-0,9, iddizida-3,8 Kime zavodidan 1,3 km. uzokdikda olingan 0-10 10- 20 122 120 23,6 20,4 Lavlagi o‘simligi bargida- 2,3, iddizida-9,2 Kime zavodidan 6 km. uzokdikda olingan 0-10 10- 20 64 62 12,3 10,7 Lavlagi o‘simligi bargida-2,7 iddizida-8,2 Olingan natijalarni taxlil etish mobaynida bir qonuniyatni aytish mumkinki, ifloslovchi manbaga nisbatan turli masofalarda og‘ir metallar bilan ifloslanish turlicha bo‘lib, ifloslanish manbasi atrofida ifloslanish darajasi bir muncha yuqori. Xuddi shu mexanizmga monand xolda hududda tarqalgan o‘simlik bargi, poyasi va ildizida turlicha miqdorda uchraydi, bunga ko‘ra o‘simlik ildizida og‘ir metal miqdori ko‘p to‘plangan, bu esa uz o‘rnida atmosfera xavosiga nisbatan tuproq qoplamini kuchliroq ifloslanganligidan dalolatdir. Vaxolanki, o‘simliklarni asosiy kismlari yer ustida bo‘lib, ifloslanish omili ham ko‘proq yer usti qismi orkali amalga oshadi. Tuproq qatlamlari esa og‘ir metallar miqdori tabiiy xolda pastki qatlamga tamon kamayib boradi. Og‘ir metallar tuproq qoplamiga tushgandan keyin yillar davomida kompleks holda tuproqqa ta’sir etadi, bu o‘rinda kompleks deyilganda bir necha xossalariga bir vaqtning o‘zida ta’sir etishi tushuniladi. Og‘ir metallarni tuproqning agrokimyoviy xossalariga ta’sir etish mexanizmi shundayki, tuproqqa tushgan muayyan og‘ir metan turi tuproq mikroorganizmlari faoliyatiga va biologik faolligiga ta’sir etadi. Natijada umumiy mikroorganizmlar nobud bo‘lishi va biologik faolligi susayishi kuzatiladi. Yuqorida ifloslanish holatiga tavsif berilgan tuproqparning agrokimyoviy xossalariga og‘ir metallar quyidagicha ta’sir qilgan (17-jadval). 17-jadval Sur tusli qo‘ng‘ir tuproqlarning agrokimyoviy tavsifi Yalpi Harakatchan SO, 80 4 Chuqurligi, sm Gumus, % miqdori, % Nisbati shakli, mg/kg miqdori, % miqdo ri, % N | R 2 0 5 SI R 2 0 5 | K 2 0 NTMKdan2,5 km. uzokliq) 1a olingan 0-5 0,44 0,04 0,143 6,3 16,0 243 6,4 0,12 5-24 0,22 0,02 0,125 5,8 13,0 238 8,6 0,08 24-58 0,18 0,016 0,104 6.5 4,5 202 9,5 0,10 58-72 0,12 0,009 0,099 7,7 - 30,6 3,0 28,56 72-90 0,10 - 0,040 - - 22,0 3,2 31,74 90-149 0,09 - 0,22 - - 61,0 5,4 9,40 149-160 0,08 - - - 93,0 5,3 10,60 160-200 0,07 0,027 - 100 1 5,5 12,30 Sime zavodidan 1,3 km. uzokd ikda olingan 0-20 0,52 0,05 0,148 6,0 38,6 444,6 1 712 0,64 20-41 0,38 0,031 0,134 6.1 24.4 332,4 7,40 0,85 41-58 0,32 0,029 0,122 6,4 6,4 220,3 4,00 0,96 58-75 0,24 0,022 0,114 6,3 2,2 162,7 6,27 1,42 75-95 0,14 0,018 0,084 4,5 - - 5,27 7,16 95-138 - 0,009 - - - - 6,04 2,36 1 138-150 - - - - - - i 7,50 _ 54,24 Og‘ir metallar tuproqning kimyoviy tarkibi va agrokimyoviy xossalariga ta’siri yaqqol sezilgan. Biroq og‘ir metallarning zaharli ta’sirida birinchi o‘rivda tuproq biologik faolligi, xusu-san tuproq fermentlari va mikroorganizmlari zarar kurgan. Uzok vaqtdan beri sug‘orilib dehqonchilik qilinadigan bu tuproqlarda og‘ir metallar miqdorining ko‘pligi tuproqlardagi gips miqdori, sho‘rlanish, yuvilish va sulfatlarning tanqisligi bilan izoxlanadi, hamda bu o‘simliklar tarkibida ko‘p to‘planishga yeabab bo‘ladi. Og‘ir metallarning oziq zanjiri orqali turli hayvonlar organizmida xarakatlanishi havodan, ayniksa sanoat xududi va avtomagistrallar atrofida yuqori bo‘ladi. Cho‘llardagi ekosistemalarda og‘ir metallarning miqdori umurtqasiz va umurtkali hayvonlar organ - to‘qimalariga kuchli akkumulyatsiyasi kuzatiladi. Tadqiqotlarning ko‘rsatishicha qo‘ng‘izlar va xashoratxo‘r hayvonlar, o‘simlikxo‘r hayvonlarga nisbatan og‘ir metallar bilan ko‘proq zaharlanadi. Shular qatorida insonning zararlanishi esa nisbatan yuqori bo‘ladi. chunki inson bevosita o‘simlik mevalari va xayvon go‘shti, suti kabilarni iste’mol qilishi hamda atmosfera havosi orqali nafas olishi mobaynida ko‘proq og‘ir metallar bilan ifloslanadi. Tuproq qoplami zsa turli shart sharoitlar ta’sirida turlicha darajada ifloslanadi. Olib borilgan tadqiqotlariga ko‘ra qo‘rg‘oshin bilan iflos-langan tuproqlarning mexanik tarkibi quyidagicha (18-jadval). 18-jadval Qo‘rg‘oshin bilan ifloslangan sur tusli qo‘ngir tuproqlarning mexanik tarkibi Chuqurli k, sm Zarrachalar kattaligi, mm Fizik loy Mexanik 1,0- 0,25 0,25- 0,1 0,1- 0,05 0,05- 0,01 0,01- 0,005 0,005- 0,001 <0,001 tarkibning nomlanishi NTMK dan 2,5 km. uzoqlikda ol ingan 0-30 0,88 1,23 25.85 32,81 8.90 20.14 10,24 39,28 o‘rta kumoq 30-43 0,94 1,66 28,45 34,65 9,78 11,42 13,06 34,28 urta qumok 43-73 0,89 0,34 32,88 34,75 8,32 11,08 11,62 31,02 o‘rta kumoq 73-90 1,19 _] 0,72 32,08 39,16 6,20 10,34 10,37 26,91 yengil qumoq 90-140 2,04 0,96 25,97 42,18 7,04 10,38 11,43 28,85 yengal kumoq 140-160 2,15 0,88 25,59 42,24 7,20 10,42 11,52 29,14 yengil kumoq Kime zavodidan 1,3 km. uzoklikda olingan 1 0-30 0,96 1,18 18,52 30.74 10,92 25,14 12,48 48,54 og‘ir kumoy] : 30-45 0,86 1,68 25,89 32,45 8,68 20,32 10,12 39,12 o‘rta kumoq! 45-70 4,46 8,74 30,76 36,45 6,45 (__5,2 0 8,24 19,89 kumok I ! 70-90 5,08 &#34; 9,36 28,54 * 25,64 38,12 6,12 4,92 7,86 18,90 kumoq | | 90-140 5,94 ,_ 10,46 40,20 5,86 4,92 7,48 17,76 qumoq 1 Ifloslanish manbaiga nisbatan turli masosfalardan olingan yuqoridagi tuproqlarning mexanik tarkibi turlicha bo‘lib, o‘rta qumok, yengil qumok va qumok mexanik tarkiblidir. Bundan ko‘rinadiki, mexanik tarkibga bog‘liq xolda og‘ir metallar to‘planadi, ya’ni tuproqning mexanik tarkibi qanchalik og‘ir bo‘lsa, o‘zida og‘ir metallarni ko‘p to‘playdi. Tuproq qoplamiga tushgan og‘ir metallar meyoridan ortadi va turli omillar natijasida tuproqda o‘suvchi o‘simlik dunyosi va bevosita bog‘liq bo‘lgan xayvonot dunyosiga o‘tadi, provardda esa inson organizmiga ozuqa zanjiri orqali o‘tib, bir qator kasalliklarga olib keladi. Olimlarning ta’kidlashicha, tuproqlarda og‘ir metallar miqdorining o‘simlik organ - to‘qimalariga so‘rilishi o‘simlik turiga va tuproq tipiga bog‘liq bo‘lib, vakt o‘tishi bilan inson organizmiga o‘tadi. Inson organizmida turli xususiyatga ega ogir metallar, turli kasalliklarni keltirib chiqaradi, eng xavfli tomoni shundaki, yuqorida ta’kidlaganimizdek og‘ir metallar inson organizmida uzok saqlanib, o‘zining zaharli ta’sirini o‘tkazib turadi. Shu o‘rinda bir qator og‘ir metallarning tirik organizmlarga salbiy ta’siri natijasida kelib chiqadigan kasalliklarni keltiramiz. __ A8 - o‘pka raki, teri kasalliklari, gemotologik ta’sir, anemiya; Ve - dermatit, yaralar, shilliq qavat zararlanishi; Si - xronik va o‘tkir o‘pka kasalliklari, buyrak, rak kasalliklari; Sg - o‘pka, oshqozon ichak kasalliklari, dermatit; R - qon, buyrak, jigar, asab kasalliklari; № - o‘pka astmasi, majrug‘ tug‘ilish, buyrak, o‘pka raki; SH - as ab, buyrak kasalliklarini keltirib chiqaradi. Bundan ko‘rishimiz mumkinki, bir vaktning o‘zida bir necha og‘ir metallar bilan zararlangan inson organizmi juda og‘ir vaziyatda qoladi. Og‘ir metallarni tuproq va tirik organizmlarga ta’sirini o‘rganish natijasida ifloslangan tuproqlarni tozalash vazifasi turadi.

Похожие

Tuproq, suv va o‘simliklarda og‘ir metallar miqdori va tuproq xossalariga ta’siri
Neft va neft maxsulotlarining tuproq xossalariga ta’siri
Tuproqdagi og`ir metallar, pestitsedlar va zaharli birikmalarning qayd qilingan me`yor ko`satkichlari
Qishloq xo`jalik ekologiyasi
Yer resurslarini muhofaza qilish