Shovqin va elektromagnit ifloslanishlar - Экология - Рефераты

Shovqin va elektromagnit ifloslanishlar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

74 KB

Shovqin va elektromagnit ifloslanishlar Reja : 1. Shovqin va uni inson organizmiga ta‘siri, manbalari. 2. Elektromagnit ifloslanishlar va uni insonga ta‘siri, manbalari. 3. Shovqin va elektromagnit ifloslanishlarning oldini olish. 4. Titrash, ultratovush va infratovushlardan h imoyalanish.

Tayanch iboralar: fauna, flora, Detsibal, «magnit b o’ ronlari», LEP, sanzona . 1.Shovqin va uni inson organizmiga ta‘siri, manbalari . Zamonaviy tsivilizatsiyani shovqinsiz tasavvur qilish qiyin. Biz shu shovqin sharoitida ishlaymiz, yashaymiz va dam olamiz. Shovqin katta-katta shaharlarning murakkab muammolaridan biridir. U nafaqat insonga, fauna va floralarga ham ta‘sir qiladi. Allaqachon ma‘lum b ў lgan doimiy shovqinlarning insonga zararli ta‘sir qilishi va xavfi mavjud b o’ lib, u avvalo insonning eshitish organlarini izdan chiqaradi. Shovqinlarning xarakteriga qarab insonlarga turlicha ta‘sir qiladi, ba‘zilarning asab sistemasini izdan chiqarsa, ba‘zilarga r u hiy ta‘sir qiladi, qon bosimini oshirib yuboradi, ya‘ni xolesterin miqdorini o’ zgartiradi, buyrak faoliyatini buzadi, oshqozon faoliyatini ham buzadi hamda oshqozon yaralarini hosil qilib kuchli og’riq paydo qiladi. Quyida Kanadalik olimlar tadqiqotining natijalarini jadvalda keltiramiz : SHovqinning kuchi, DB Ishchilar eshitish organlarining yoshiga qarab ishdan chiqishi , % 30-39 yosh 50-59 yosh Kichik shovqinlar 70 88 97 5 5 15 21 20 24 39 57 Frantsiya atrof-muhitni himoya qilish vazirligining 1982 yilgi ma‘lumotiga k o ’ra ishlab chiqarishda shovqin o ’sha yil uchun 11% ish joyida baxtsiz hodisaga, 20% odam asab kasalliklari tufayli kasalxonalarga yotqizilgan. Ma‘lumki shovqin A shkalasi bo’yicha detsiballarda (DB) ulchanadi. Insonning eshitish qobiliyati 17 Gertsdan (Gts) (infratovushlar) 20000 Gerts (ultratovushlar) gacha bo’lgan to’lqinlarni qabul qiladi. Bu tovushlar past yoki baland bo’lsa inson qabul qilmaydi. Inson uchun odatdagi normal tovushlar 50-2000 Gts hisoblanadi.

Bundan past b o’ lsa past tovushlar, baland b o’ lsa shovqinli tovushlar hisoblanadi. Masalan, televizorning 70 DB tovushi kuchli tovush hisoblanadi; otboyny molotok (bolg’a) ning 120 DB tovushi juda kuchli; agar shovqin 130 DB ga yetsa og’riq beruvchi shovqin hisoblanadi. Undan ham balandi esa eshitish organlarini ishdan chiqaradi. Agar tovush 180 DB yetsa metalni yemira boshlaydi, 190 DB b o’ lsa metall konstruktsiyalaridagi zaklyopkalar uchib keta boshlaydi. Boshqa k u zatishlar natijasiga k o ’ra me‘yoridan oshiq (78-85 DB) shovqin b o ’lsa ish unumdorligi 1% ga kamayar ekan. Mutaxassis olimlarning fikricha shovqin nafaqat insonga balki hayvon va o’simliklarga ham juda salbiy ta‘sir ko’rsatar ekan. O’simliklarning o’sishiga va hosiliga ta‘sir qiladi . 2. Elektromagnit ifloslanishlar va uni insonga ta‘siri, manbalari . Tabiiy elektromagnit maydonga Yerning elektromagnit maydoni kiradi. Geomagnit maydonining o’zgarishiga asosiy sabab quyosh aktivligining o’zgarishidir. Quyosh elektromagnit maydonining Yer elektromagnit maydoniga o’zaro ta‘siri natijasida Yerning elektromagnit maydoni o’zgaradi va natijada «magnit bo’ronlari» vujudga keladi. Buning oqibatida odamlarning yurak va qon tizimlarida salbiy oqibatlar kuzatiladi. Bundan tashqari zamonaviy tsivilizatsiyaning ta‘siri natijasida ba‘zi bir joylarda elektromagnit maydonning ta‘siri tabiiy ta‘sirlardan 100 martalab oshib ketadi. Bu manbalarga shaharlardagi tele va radio uzatish qurilmalari, elektrotransport liniyalari, elektrouzatish liniyalari, sanoat toki chastotalari va boshqalar kiradi. Eng kuchli elektromagnit kuchlanishlar yuqori kuchlanishli simlar utgan joylarda bo’ladi. Masalan, LEP 330 Kv da kuchlanish 5000 v/m gacha, LEP 500 Kv da 8000 v/m, LEP 750 Kv da esa 1100 v/m gacha yetadi. Shu bilan bir qatorda elektromagnit t ў lqinlar yerga yaxshi yutiladi. Masalan, liniyadan 50-100 m ga uzoqlashilsa kuchlanish maydoni har bir metrga 100 martagacha kamayadi. Bu

masofada ekranlashgan effektni har bir daraxt, buta, uy, yer va boshqalar berishi mumkin. Elektromagnit maydon ta‘siri t o’ lqinning tebranish chastotasiga bog’liq b o’ ladi. Chastotani oshirish bilan, ya‘ni t o’ lqin uzunligini kamaytirish insonga salbiy ta‘sirlar k o’ paydi demakdir. Yoki boshqacha, t o’ lqin uzunligi katta b o’ lgan elektromagnit maydonga k o’ ra qisqa va ultraqisqa t o’ lqin maydonlar juda yomon ta‘sir qiladi. Shuning uchun quyidagi zararli ta‘sirlar chegarasi me‘yori belgilab q o’ yilgan (PDK) - yuqori chastotali uzun t o’ lqinlar 20 v/m - yuqori chastotali o’ rta t o’ lqinlar 10 v/m - yuqori chastotali qisqa t o’ lqinlar 4 v/m - yuqori chastotali ultraqisqa t o’ lqinlar 2 v/m - sanoat past chastotali t o’ lqinlar 100 v/m Elektromagnit t o’ lqinlarning u zoq vaqt yoki k o’ p marotaba kuchsiz lekin intensiv ta‘siri natijasida insonda yurak faoliyati izdan chiqishi, qon bosimi ortishi, miya faolligi, moddalar almashinish jarayonlari izdan chiqishiga olib keladi . 3. Shovqin va elektromagnit ifloslanishlarning oldini olish . Yuqoridagi keltirilgan shovqin va elektromagnit ifloslanishlardan himoyalanish uchun tegishli chora-tadbirlar ishlab chiqilgan va ular q o’ llanilmoqda. Masalan, sanoat korxonalaridan (shovqindan) turar joylarni ma‘lum bir masofada (sanzona) qurish, uylarning panellarini maxsus tovush yutkich vositalar bilan qurish, avtomobillarga maxsus tovush yutkich (glushitel) lar o’ rnatish, tovush chiqarib ishlaydigan mexanizmlarni tovush chiqarmaydigan mexanizmlar bilan almashtirish va shunga o’ xshash k o’ pgini ishlar amalga oshiriladi. Shov q inga q arshi kurashning asosiy usuli qo’ shni xonadagi shov q in darajasini pasaytiradigan va tovush o’ tkazmaydigan uskunalar o’ rnatishdir. Devor va pardevorlarning tovush o’ tkazmaslik xossasini oshirish yoki ularning og ’ irligini kamaytirish uchun oralig ’ ida h avo tir q ishi b o’ lgan h ar xil t o’ si q larni qo’ llash tavsiya etiladi. Zichlovchi ashyolar sifatida yumsho q rezinalar, toshpaxta (asbest) chilvirdan, bitum shimdirilgan materiallardan, ruberoiddan foydalanish mumkin.

Shov q inni susaytirish uchun tovushni yaxshi yutadigan va bu bilan tovush t o’ l q inlari jadalligini pasaytiradigan tovush yutuvchi ashyolardan foydalaniladi. Tovush energiyasini yutish printsipiga k o’ ra h amma ashe va konstruktsiya 3 guru h ga: g ’ ovakli, rezonans va donali tovush yut q ichlarga b o’ linadi. G ’ ovakli tovush yutkichlarga yog ’ och tolasidan, paxtadan, shisha toladan q ilingan plitalar, tsementli fibralit, ftoroplast, kapron va mineral tolalardan yasalgan t o’ shaklar, shisha tola kiradi. To v ush yutadigan ashyolarning tovush yutish koeffitsienti ularning xossalariga, q alinligiga va joylashtirish usuliga bog ’ li q . Rezonans tovush yutkichlar i k kala tomoniga mato yopishtirilib, shov q in manbaidan ma‘lum masofada joylashtirilgan teshik-teshik ekrandan iborat. Ekran sifatida yog ’ och kipigidan va toshpaxtadan ishlangan plitalar, faner ishlatiladi. Donali tovush yut q ichlar tovush h ajmiy jismlardan iborat b o ’lib, ular xonaga bir-biridan 1500-2000 mm orali q da osib qo ’yiladi. Ular asosan serg’ovak ashyolardan tayyorlanadi. Donali tovush yutkichlarning afzalligi shundaki, ularni shov q in manbaining yonginasiga o ’rnatish mumkin. Ishchini shov q inning t o ’g’ridan-t o ’g’ri ta‘siridan h imoyalaydigan ekranlar shov q inning yu q ori chastotali tarkibiy q ismlarini pasaytiradi. Tovush soyasi yuzaga kelishi natijasida ekran ortida shov q in pasayadi. Bu soya tovush t o ’l q ini uzunligining ekranning kundalang ulchamiga nisbatiga bog’li q . Agar texnik usullar bilan shovqinning sanitariya me‘yoriga qadar pasaytirib bo’lmasa, u holda shovqindan yakka tartibda himoyalash vositalaridan foydalanish tavsiya etiladi. Bunday vositalarga quloq tikmalari, quloq qopqoqlar, shlyomlar kiradi. Quloq tikmalar juda ingichka toladan qilingan, ba‘zan mum va parafin aralashmasi shimdirilgan, quloqqa tiqib qo’yiladigan paxta yoki doka bo’lagidir. Konus shaklidagi qattiq (ebonit, rezina) tikmalar ham bo’ladi (shovqinni 5-20 DB ga pasaytiradi). Tovush quvvati 120 DB dan yuqori bo’lgan shovqindan himoyalanish uchun shlyomlardan foydalaniladi. Elektromagnit maydon ta‘siridan himoyalanishda ham maxsus himoya zonasi mavjud bo’lib, unga qattiq rioya qilinadi. Masalan, quvvati katta bo’lgan qisqa to’lqinli radiostantsiya turar joylardan uzoq quriladi.

Maxsus himoya zonasi ikkiga b o ’linadi: qattiq rejimli va foydalanish chegaralangan zonalarga b o ’linadi. Qattiq rejimli zona faqat radiostantsiyalarga taaluqli b o ’lib, uning ta‘sir doirasida kuchlanish 20 v/m dan oshmasligi kerak. Bu zona quriqxonada ham o ’rab q o ’yiladi. Foydalanish chegaralangan zonada esa kuchlanish 20 v/m dan kam b o ’lishi kerak. Qattiq rejimli zonaning kengligi 50-100 m, chegaralangan zona kengligi esa 500-600 m bo’ladi. Qattiq rejimli zona hududida binolar qurish taqiqlanadi. 4. Titrash, ultratovush va infratovushlardan himoyalanish. Texnologik uskunaning ashyoviy sig’imi kamaytirilgani holda uning tezligini oshirilganda ularning titrashi kuchayadi. Titrash (vibratsiya) tebranishlar chastotasi, titrlashdagi siljish amplitudasi va titrash tezligi bilan ifodalanadi. Uzoq vaqt mobaynida titrash ta‘sirida bo’lish yomon ta‘sir e‘tibgina qolmasdan, balki og’ir kasbiy – titrash kasalligiga olib keladi. Inson organizmiga ta‘sir ko’rsatish tarziga ko’ra titrashlar mahalliy va umumiy bo’ladi. Titrashdan himoyalanish uchun amortizatorlar va yakka tartibda himoyalash vositalar sifatida qo’lqop hamda poyabzal qo’llaniladi. Amartizatorlar sifatida kigiz, rezina, po’lat prujinali titrov kamaytirgichlar vash u kabilardan foydalaniladi. Binolarning tarkibiy qismlariga motorlar, mashinalarning titrashini kamaytirish maqsadida poydevorlarining ostiga rezinalardan, polivinil smolalardan tayyorlangan, shisha tola bilan kuchaytirilgan qistirmalar qo’yiladi. Titraydigan mashina va asboblar bilan ishlaydigan ishchilarni xizmat vaqtidan tashqari ishlatish man etiladi. 16 yoshga to’lmagan yoshlar, xomilador ayollar, oshqozoni og’riydigan va qon bosimi bor kishilarga bunday uskunalarda ishlash man etiladi. Ultratovush muhit 11200 dan 109 Gts gacha doirada mexanik tarzda tebranmada yuzaga keladi. Sanoatda detallarni tozalash va yog’sizlantirish, metallarga mexanik ishlov berish uchun 18000-30000 Gts chastotali ultratovush tebranishlari keng qo’llaniladi. Ultratovush odamga havo muhiti orqali, shuningdek, suyuq muhit va qattiq jismlar orqali ta‘sir qiladi. Ultratovushli

qurilmalarda ishlaydigan ishchilarning boshi og’riydi, tez charchaydi, yaxshi uxlay olmaydi, Ko’zi xiralashadi, og’zi qurib qolaveradi, qorni og’riydi, ishtaxasi bo’lmaydi, tanasi va terisining harorati ko’tariladi, yurak urushi susayadi, qon bosimi pasayadi hamda termoregulyatsiyasi pasayadi. Ultratovush bilan ishlayotganda yakka tartibdagi himoya vositalari sifatida shovqin so’ndirgichlar va maxsus qo’lqoplardan foydalanish lozim. Hozirgi vaqtda ishlab chiqarishda va transportda infratovush chastotali tovush keng tarqalgan. U katta ventilyator, ichki yonuv dvigatellari ishlayotganida paydo b o ’ladi .

Адабиётлар: 1. И.А.Каримов, «Ўзбекистон ХХI аср бўсағасида, хавфсизликга таҳдид ва барқарорлик шартлари», Тошкент, 1997. 2. Э.В.Қодиров ва бошқалар «Табиий муҳитни муҳофазалашнинг геоэкологик асослари» Т. Ўзбекистон. 1999й. 3. 3.Абдуллаев Экологические отношения и экологическое сознание. Т. Фан. 1990. 4. С.С.Саидаминов «Основы охрана окружающей среды» Т. Ў қ итувчи. 1989. 5. З.Салимов «Кимёвий технологиянинг жараёнлари ва қ урилмалари», Т. Ў қ итувчи. 1989. 1-кисм 6. Н. Жабборов, Химия ва атроф-му ҳ ит, Тошкент, « Ў китувчи», 1992. 7. И.И.Дедю Экологический энциклопедический словарь. Кишинев.: Гл. ред. Молдавской сов. энциклопедии, 1989, 406 с. 8. Е.В.Миланова, А.И.Рябчиков Использование природных ресурсов и охрана природы. М. Высшая школа, 1986. 9. А. Ишмуќамедов Малоотходная технология и окружающая среда. Т. Мехнат, 1988. 10. Л.В. Гетов, А.В.Сучева, Охрана природы. М. Стройиздат, 1989 год. 11. П.С. Белов, И.А.Голубева, С.А.Низова Экология производства химических продуктов и углеводродов нефти и газа. М. Химия, 1991. 12. Г.П. Беспамятное, Ю.А. Кротов Предельно допустимые концентрации химических веществ в окружающей среде. Справочник. Л. Химия, 1985.

Похожие

Atrof tabiy muhitni ifloslantiruvchi manbalarning turlari va ularni nazorat qilish usullari

Tabiiy muhitning sifatini belgilovchi standartlar (2)

Lokal va nuqtaviy ekologik monitoring

Organizmlarni muhit bilan o’zaro ta’siri

Ekologik ekspertiza