Tabiiy muhitning sifatini belgilovchi standartlar (2) - Экология - Рефераты

Tabiiy muhitning sifatini belgilovchi standartlar (2)

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

85 KB

Tabiiy muhitning sifatini belgilovchi standartlar Reja: 1. GOST yoki Davlat standarti haqida tushuncha. 2. REM (PDK) haqida tushuncha. 3. Suvning tarkibi va uning me‘yornomasi. 4. Antropogen ifloslanishlar.

Tayanch iboralar: GOST, REM, ekologik standartlar, ionogen . 1. GOST yoki Davlat standarti haqida tushuncha Hozirgi vaqtda texnika taraqqiyotining rivojlanish darajasiga qarab, inson, jonivor va o’ simliklarning salomatligiga beziyon b o’ lgan tabiiy muhitning holatini va sifatini belgilovchi me‘yornomalar tuzilgan (u sobiq Ittifoq davrida tuzilgan b o’ lib, Davlat standartlari - GOST sifatida hozirgacha mustaqil hamd o’ stlik davlatlarida q o’ llanib kelinadi). Sobiq Ittifoq mamlakatlarida ishlatilayotgan ekologik standartlar maxsus 17 sonli guruhga t o’ plangan. Unda k o’ rilayotgan masalalar majmualariga qarab alohida q o’ shimcha sonlar berilgan va ularning tuzilgan yili k o’ rsatilgan. Masalan, suvni muhofazalash va undan omilkorlik bilan foydalanish bir majmua t o’ plamidagi GOST 17,1,1. 001- 77 «Asosiy atamalar va tushunchalar», GOST 17.1.3.07-82 «Suv va suv havzalarining sifatini tekshirish tartibi», GOST 17.2.3.01-77 «Aholi yashaydigan joylarni havo sifatini tekshirish tartibi» va h.k. Mustaqillikka erishganimizdan s o’ ng ular qayta k o’ rilib xalqaro me‘yorlarga tenglashtirilmo q da. Mamlakatimizda amal q ilinib kelinayotgan Davlat standartlariga: DS – 28-74-82 «Ichimlik suv», DS – 27-61-84 «Markazlashgan x o’ jalik ichimlik suv ta‘minoti manbalari» kabi standartlar mavjud. Yangi ilmiy asoslar negizida ichimlik suvlarni va vodoprovod tizimi samarali ishlashini davlat standarti bilan nazorat q ilish uchun vodoprovod suvi butun vodoprovod tarmo q larida mazkur standart talabiga javob berishi kerak. Davlat standarti b o’ yicha suvning epidemiologik xavfsizligini ta‘minlash uchun bevosita k o’ rsatkichlar – 1 m/l suvdagi saprofit mi k roblar soni va ichak tayo q chasi guruxi bakteriyalarining koliindeksidan foydalaniladi. Yangi davlat standarti suvning kimyoviy tarkibiga 20 ta k o’ rsatkich kiritilgan, ularning aksariyati suvning tabiiy tarkibida b o’ lib, ayrimlari suvning sifatini yaxshilash ma q sadida unga ishlov berishda vodoprovod inshootlarida qo’ shiladi.

Q uyidagi jadvalda 28-74-82 ra q amli yangi standart («Ichimlik suv») suv orgonoleptik xususiyatlarining ruxsat etiladigan darajada o ’zgarishi me‘yorlari keltirilgan . Jadval -1 28-74-82 Davlat standarti bo’yicha suv organoleptik xossalarining ta‘sir etuvchi ko’rsatkichlari me‘yori K o’ rsatkichlar Me‘yorlar Vodorod ko’rsatkich, RN Temir, mg/l Suvning umumiy qattiqligi, mg ekv/l Marganets, mg/l Mis, mg/l Q oldi q polifosfatlar ( RO 3-4), mg/l Sulfatlar Xloridlar, mg/l Q uru q q oldi q , mg/l Rux, mg/l 6,0-9,0 0,3 гача 7 гача 0,1 гача 0,1 гача 3,5 гача 500 мг гача 350 гача 1000 гача 5,0 гача 2. REM (PDK) haqida tushuncha . Ekologik standartlarda, tabiiy muhit komponentlari (suv, havo, tog’ jinslari) va istemol buyumlaridagi zararli moddalar miqdorining beziyon yuqori chegarasi, yani kontsentratsiyasi - meyori (PDK) k o ’rsatilgan. Ularning kontsentratsiyasi standartda k o ’rsatilgandan kam b o ’lsa, sifatli hisoblanadi. Ulardan turli maqsadlarda foydalanish mumkin. Standart b o ’yicha insonning iste‘mol qilishi

uchun yaramaydigan maishiy texnik suv, dehqonchilik va chorvachilikdagi talablarga javob berishi va ishlatilishi mumkin. Havodagi zararli moddalarning yuqori kontsentatsiya chegarasi (PDK) insonning zararlangan muhitda b o ’lish davomiyligiga ham bog’liq. Shunga qarab, zararli moddalarning (ish kuni davomida) ish joyidagi (PDKish), shahar va qishloqlardagi mumkinlik darajasi yuqori chegarasining qisqa muddatliligi (PDKq) va o ’rtacha sutkalik (PDKs) me‘yoriy miqdorlari 1 sonli jadvalda berilgan . Jadval -2 Havodagi zararli moddalar me‘yoriy kontsentratsiyasining yuqori chegarasi, mg/м 3 da. Moddalar PDKish PDKq PDKs Ammiak 20 0,2 0,04 Benzol 5 1,5 0,1 Azot (II)-oksidi 5 0,085 0,04 Oltingugurt (II)-oksidi 10 0,5 0,05 Uglerod oksidi 20 5 3 Vodorod xlorid 5 0,2 0,2 A h oli yashaydigan erlardaga zararli moddalar mi q dori PDK dan oshib ketmasligi uchun sanoat korxonalarining chi q indi chi q arish mi q dorlari chegaralab q o'yiladi. Uning q oida va tartiblari GOST 17.2.3.02-78 da belgilangan bo'lib, h avoning bosh q a korxonalardan chi q arilayotgan chi q indilar bilan ifloslanishi, chi q indi chi q aradigan dudburonlarining balandligi, h avoda aralashib ketish tezligi, undan zararli cho'kmalirni sutka davomida cho'kish mi q dori kabi ko'p ma'lumotlar inobatga olinib h isoblanadi. Texnologik jarayonlar mukammal bo'lishi bilan, tabiatni mus a ffolashtirish ma q sadida chi q indi chi q arish

mi q dorlarini kamaytirish maxsus q urilmalar q urilib, ularni chegara q iymatlari pasaytirilib boriladi. Inson iste'mol q ilishi, ov q at tayyorlashi, yuvinishi kabi turli ma q sadlarda beziyon foydalanishi mumkin bo'lgan suv h avzalaridagi za h arli moddalarning (PDK) me'yoriy mi q dori q uyidagi jadvalda berilgan: Jadval-3 Xo'jalik va madaniy iste'mol uchun ishlatiladigan suv h avzalaridagi zararli moddalarning me'yoriy yu q ori chegarasi. Moddalar REM (PDK), mg/l Moddalar REM (PDK), mg/l 1 2 1 2

А . Sanitar-toksikologik zaharlilik ko’rsatgichi asosida: Anilin Benzol Berilliy Geksogen Geksametilendiamin Geksaxlorbenzol Margumush Nitrit, nitratlar (azot b o’ yicha) Nitroxlorbenzol Simob Q o’ rg’oshin Formaldegid B.Umumsanitar zararliligi asosida: Ammiak (azot b o’ yicha) Dimetilformamid Kadmiy Kaprolaktam Kobalt Nikel Mis Temir Trinitrotoluol Toluol 0,1 0,5 0,000 2 - 0,01 0,05 0,03 10 0,05 0,000 5 0,03 0,01 2 10 0,01 1 0,1 0,1 1 0,5 0,5 0,5 Xlorbenzol Xlorofos Aktiv xlor R u x Xrom: uch valentli olti valentli t ў rt valentli uglerod V.Organik zararliligi ko’rsatgichi asosida: Benzin Geksaxloran Dinitrobenzol Dixlorbenzol Dixlorfenol Dixloretan DDT Kerosin Neft: Oltingugurt k ў llari boshqa turlari Uglerod sulfid Skipidar Propilen 0,02 0,05 0 1 0,5 0,1 0,3 0,1 0,02 0,5 0,002 0,002 2 0,1 0,1 0,1 0,3 1 0,2 0,5

3. Suvning tarkibi va uning me‘yornomasi . Suvning sifatini (GOST) Davlat standarti bilan belgilashda ulardagi zararli moddalardan tashqari kislorod kontsentratsiyasining me‘yoriy miqdori ham inobatga olinadi. Kislorodning kontsentratsiyasi 1 mg organik moddani 2, 5, 8, 10, 20 sutka davomida biokimyoviy oksidlanishiga ketadigan kislorod miqdori, biokimyoviy jarayonlarni t o’ liq ta‘minlaydigan kislorod miqdori va suvni kislorodga b o’ lgan umumiy kimyoviy zaruriyat miqdorlari bilan aniqlanadi. Hozirgi vaqtda eng k o’ p ishlatilayotgan sintetik sirt aktiv moddalar k o’ p suv havzalarini ifloslantiradi. Bu moddalar x o’ jalik ehtiyojlariga ishlatiladigan, hatto ichimlik suvlariga ham aralashib qolmoqda. Buning yomon tomoni shuki, agar moddalar daryo suvlariga tushib qolsa, suvning o’ z- o’ zini tozalashiga salbiy ta‘sir k o’ rsatadi. Hamma sintetik sirt aktiv moddalar 3 ta sinfga bo’linadi. Sulfanatlar va ularning tuzlari, ionogen bo’lmagan moddalar, kation aktiv moddalar. Sulfanatlar sintetik sirt aktiv moddalarning asosini tashkil etgan va keng tarqalgan. Bularga alkilsulfatlar, sulfanollar, monoalkilsulfanatlar kislotasining tuzlari kiradi. Ionogen bo’lmagan moddalar sanoatda ishlab chiqarilgan barcha sirt aktiv moddalarning faqat 10% ni tashkil etadi. Bu moddalar yuvish mahsuloti sifatida kam ishlatiladi, biroq sanoatda keng qo’llaniladi. Bular OP-7, OP-10 va boshqalar. Turmushda bir kecha kunduzda har bir kishi o’rtacha 2,5 g sirt aktiv moddasini ishlatadi. Agar har bir fuqaro kecha-kunduzda 125-350 l suv ishlatsa, xo’jaliklardan oqib chiqayotgan oqava suv tarkibida 3-4 mg/l sirt aktiv moddalar bo’ladi. Bu suvga sanoat korxonalaridagi oqova suvlar ham qo’shilib, shahardan chiqadigan oqova suvlar tarkibida o’rtacha 5 mg/l sirt aktiv moddalar bo’ladi . 4. Antropogen ifloslanishlar .

Antropogen ifloslanishlar asosan sanoat korxonalari, avtomobil, havo, temir yo’l, suv transportlari chiqindi va ajratmalari, shuningdek turli xil yoqilg’ilar ishlatilishi natijasida paydo bo’ladigan zararli moddalarning havo havzasiga tushishi oqibatida sodir bo’ladi. So’z atmosfera havosining ifloslanishi borasida borar ekan, bu o’rinda V.V.Vernadskiyning «Biosfera» degan kitobidan quyidagi iboralarni keltirish mumkin: «Inson atrof-muhitga o’zining har tomonlama ta‘sir etishi bilan boshqa tirik organizmlardan ancha farq qiladi. Bu farq inson hayotining ibtidosida katta edi, vaqt o’tishi bilan ular orasidagi farq yanada kattalashadi». Darhaqiqat, inson o’zining hayot faoliyati bilan tabiatga ta‘sir o’tkazmoqda. Transport vositalarining kundan-kunga ko’payib borishi, yer bagrini, tog’u- toshlarni ag’dar-to’ntar qiladigan qudratli mexanizmlarning yaratilishi va ulardan keng ko’lamda foydalanilishi saxovatli tabiatga, shu jumladan, atmosfera havosiga salbiy ta‘sir ko’rsatib, uning bokiraligiga raxna soladi. Ulkan sanoat korxonalarini, katta-katta binolarni, uy-joylarni isitishda toshko’mirning salmog’i hali ham baland. Hozir hayotimizning turli jabhalarida toshko’mir bilan bir qatorda torf, neft maxsulotlari, gaz, atom quvvati ishlatilmoqda. Ko’rinib turibdiki, hozir atrof-muhitning, shu jumladan, atmosfera havosining ko’pdan-ko’p sanoat korxonalari, avtotransport vositalari, qolaversa turmushimizning ko’pgina jabhalarida foydalaniladigan kimyoviy moddalar bilan ifloslanishi, so’zsiz, aholi salomatligiga ozor bermasdan qolmaydi. Hozir Fan-texnika rivojlangan bir davrda atmosfera havosining ifloslanishi tobora kuchayib bormoqda. Atmosfera havosini doimiy (statsionar) ravishda ifloslantiruvchilarga sanoat korxonalari, kommunal va quvvat ishlab chiqaruvchi ob‘ektlar kirsa, harakatdagi ifloslantiruvchilarga avtomobil, temir yo’l va havo transport vositalari kiradi. Sanoati yuksak darajada rivojlangan Amerika Qo’shma Shtatlarida atmosfera havosini ifloslantirishda sanoat korxonalari va quvvat ishlab chiqaradigan ob‘ektlar

salmoqli o’rin tutadi. Mazkur ob‘ektlaridan chiqadigan changlar – 76,8%, oltingugurt oksidlari - 96%, azot oksidlari – 44,5%, karbonat oksidlari – 13,3%, uglevodorodlar – 14,4% ni tashkil qiladigan bo’lsa, harakatdagi ifloslantiruvchi manbalardan chiqadigan changlar – 5,5%, oltingugurt oksidlari – 1,3%, uglevodorodlar – 60%, azot oksidlari – 49,1% ni tashkil etadi. Atmosfera havosining ifloslanishiga sabab bo’ladigan omillarga xom-ashyoga ishlov berish (kuydirish), po’lat eritish, domna o’choqlari faoliyati, koks-kimyo jabhasi va boshqalar kiradi, chunki ular zaxarli gaz va changlar chiqarilishi bilan ajralib turadi. Bu korxonalar ajratib chiqaradigan asosiy zaxarli omillar chang, is gazi, sulfit angidridi, azot oksidi bo’lsa, metallurgiya korxonalarining zaxarli moddalari is gazi, sulfit angidridi, azot oksidlaridir. Hozirgi zamon metallurgiya kombinatlari dudburonlar orqali ko’p miqdorda ta‘sirchan moddalarni atmosferaga chiqarib tashlashi ustiga ular hududida joylashgan turli havo almashtiruvchi (ventilyatsiya) shoxobchalari, mu‘jaz dudburonlar, shuningdek bir qancha tsexlar ham havoga ko’p miqdorda chang va zaxarli moddalar chiqarib turadi. Shunday joylardan ajraladigan chiqindilar barcha chiqindilarning 25-27% ini tashkil qiladi. Antropogen ifloslanishlardan O’zbekistonda Olmaliq, Chirchiq, Navoiy, Ohangaron va boshqa sanoati rivojlangan shaharlarning aholisi atmosfera havosi ifloslanishidan zudlik bilan poklanishni talab qiladi. Aks holda iflosliklarning sanoat korxonalari joylashgan shahar aholisi sixat-salomatligiga salbiy ta‘siri yanada kuchayishi mumkin .

Адабиётлар: 1. И.А.Каримов, «Ўзбекистон ХХI аср бўсағасида, хавфсизликга таҳдид ва барқарорлик шартлари», Тошкент, 1997. 2. Э.В.Қодиров ва бошқалар «Табиий муҳитни муҳофазалашнинг геоэкологик асослари» Т. Ўзбекистон. 1999й. 3. 3.Абдуллаев Экологические отношения и экологическое сознание. Т. Фан. 1990. 4. С.С.Саидаминов «Основы охрана окружающей среды» Т. Ў қ итувчи. 1989. 5. З.Салимов «Кимёвий технологиянинг жараёнлари ва қ урилмалари», Т. Ў қ итувчи. 1989. 1-кисм 6. Н. Жабборов, Химия ва атроф-му ҳ ит, Тошкент, « Ў китувчи», 1992. 7. И.И.Дедю Экологический энциклопедический словарь. Кишинев.: Гл. ред. Молдавской сов. энциклопедии, 1989, 406 с. 8. Е.В.Миланова, А.И.Рябчиков Использование природных ресурсов и охрана природы. М. Высшая школа, 1986. 9. А. Ишмуќамедов Малоотходная технология и окружающая среда. Т. Мехнат, 1988. 10. Л.В. Гетов, А.В.Сучева, Охрана природы. М. Стройиздат, 1989 год. 11. П.С. Белов, И.А.Голубева, С.А.Низова Экология производства химических продуктов и углеводродов нефти и газа. М. Химия, 1991. 12. Г.П. Беспамятное, Ю.А. Кротов Предельно допустимые концентрации химических веществ в окружающей среде. Справочник. Л. Химия, 1985.

Похожие

Atrof tabiiy muhitning global monitoring tizimi

Tabiiy muhitning inson xo’jalik faoliyati ta’sirida ifloslanishi

Muhitning o’zgaruvchanligi. Muhitning asosiy xususiyatlari va ularning organizmlarga ta’siri

Atrof-muhitning ekologik muammolari

Tabiiy xavfli jarayonlar va ularning atrof-muhitga salbiy ta‘siri (2)