Tabiiy muhitning inson xo’jalik faoliyati ta’sirida ifloslanishi - Экология - Рефераты

Tabiiy muhitning inson xo’jalik faoliyati ta’sirida ifloslanishi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

122.5 KB

Tabiiy mu h itning inson xo’jalik faoliyati ta’sirida ifloslanishiReja : 1. Tabiiy muxitning ifloslanish turlarini asoslash. 2. Tabiiy muxitning ifloslanishini tasniflanishi. 3. Eng kuchli zararli kimyoviy moddalar to’trisida tushuncha berish. 4. Ifloslantiruvchi moddalarning tasniflanishi va umumiy ta’ ri fi ni tavsif lash. 5. Tabiiy ob’ektlarni ifloslanish darajasini aniqlashning m’yoriy ko’rsatkichlarini tushuntirish. 6. M e ’ y o r i y e k o l g i k x u j j a t l a r v a u l a r n i m a z m u n i b i l a n tanishtirish. 7. Atmosfera xavosi, xo’jalik-ichimlik va madaniy- maishiy maqsadlarda suvdan foydalanish bo’yicha suv ob’ektlari, tuproqlardagi pestitsiddar va og’ir met al l ar mavj ud bo’ l i shi ni ruxsat et i l gan me’ yorl ari to’g’risida tushuncha berish.

T a b i i y m u x i t n i n g i f l o s l a n i s h t u r l a r i . T a b i i y m u x i t insonning xo’jalik faoliyati natijasida ifloslanadi. Barcha i f l o s l a n i s h l a r n i f i z i k , k i m y o v i y , f i z i k - k i m y o v i y v a bi ol ogik turlarga aj ratil adi. F i z i k i f l o s l a n i s h m u x i t n i n g t a b i i y p a r a m e t r l a r i n i o’zgarishi bilan bog’liq, chunonchi: issiqlik, yorug’lik, shovqun, e l e k t r o m a g n i t , r a d i a t s i o n v a b o s h q a l a r . B u n d a i s s i q l i k ifloslanishi, shovkun bilan ifloslanish deb tavsiflanishi m u m k i n . I s s s i q l i k i f l o s l a n i s h i x a v o x a r o r a t i n i k o ’ t a r i l i s h i g a o l i b k e l a d i . B u x o l i s s i q s u v n i y o k i x a v o (tutunli gaz oqimi)ni muxitga chiqarilishi bilan bokliq. Suv xavzal ar i ga sanoat kor xonal ar i dan i ssi q suvni quyi l i shi natijasida organizmlarning turini o’zgarishga va suv o’tlarini guruxini vujudga kelishiga olib keladi. Sanoat korxonalari, t r an sp or t , k ur i l i sh , b ur g’ ul as h, k ar ь er m a yd on l a r i da t ur l i darajada shovqun kelib chiqadi. Bu xol inson sog’lig’i, ayniqsa asabga kuchli ta’sir etadi. K i m e v i y i f l o s l a n i s h t a b i i y m u x i t n i n g k i m y o v i y x u s u s i y a t l a r i n i o ’ z g a r i s h i b i l a n b o g ’ l i k , , b u n d a x u d u d g a t a s h q a r i d a n t u r l i k i m y o v i y m o d a l a r n i n g k i r i b k e l i s h i v a u l a r n i n g o ’ r t a c h a k l a r k d a n o r t i q c h a l i g i b i l a n t a v s i f l a n a d i . M i s o l t a r i q a s i d a o g ’ i r m e t a l l a r , p e s t i t s i d l a r , y u v u v c h i moddalar, o r g a n i k a s h y o l a r n i t o ’ p l a n i s h i m u x i t n i n g ifloslanishiga ta’sir etadi. Og’ir metallar bilan ifloslanish kurg’oshin, simob, kadmiy va boshqalarni metalli detallarni i sh qa l a ni sh i , kor r oz i y as i , i c hk i y on i s h dv i g at el c hi qi nd i l ar i , yokilg’i yonganda, avariyada to’planishi bilan bog’liq. B i o l o g i k i f l o s l a n i s h i n s o n o r g a n i z m i u c h u n n o q u l a y bo’lgan biomoddalarni xududa ko’payishi bilan tushuntriladi. Foydalanilayotgan ekotizimga mikroorganizmlarning kirishi bakteriologik ifloslanish deyiladi. Muxitning biologik ifloslanishi biotik (biogen) va mikrobiologik (mikrobli) guruxlaridan iborat. I f l o s l a n i s h n i t a s n i f l a n i s h i . S a y y o r a m i q y o s i d a g i ifloslanish global ifloslanish deyiladi. DDT pingvin va oq ayiq organizmida topilgan.

Hududiy ifloslanish ma’lum katta m a y d o n d a g i o ’ l k a g a t e g i s h l i ( O r o l b o ’ y i , O ’ r t a d e n g i z , V o l g a xavzasi ). Maxal li y ifl oslani sh sanoat shaxar lari , sanoat korxonalari atrofi uchun xos. Tabiat komponentlarini xam i f l o s l a n i s h i k u z a t i l m o q d a ( s u v , x a v o , t u p r o q , o ’ s i m l i k qoplami). Tabiiy muxitni ifloslanishida 7 mingdan ziyod kimyoviy b i r i k m a l a r i s h t i r o k e t a d i . U l a r o r a s i d a z a x a r l i , m u t a g e n ( i r s i y o ’ z g a r i s h ) v a k a n t s e r o g e n m o d d a l a r b o r l i g i a n i k l a n g a n . Bular orasida 7 ta eng kuchli zararli moddalar ma’lum: 1-xavodagi azot qo’sh oksidi ( N O 2 ), 2-xavodagi benzol (S 6 N b ning organik birikmasi, sodda aromatik uglevodorod): 3- suvdagi pestitsid ; 4 - s u v d a g i n i t r a t l a r ( a z o t i s h q o r i n i n g N N O 3 t u z l a r i ) ; 6 - o z i q o v q a t v a t u p r o q d a g i q o ’ s h o k s i d l a r ; 6 – o z i q ovqatlardagi polixlorlashgan difenillar (difenil S 6 H 5 - S 6 H 6 organik eritmada yaxshi eriydi), toshko’mirdan olinuvchi smoladagi antrotsit yog’da mavjud; 7 —tuproqdagi ishqor (NSE). I f l o s l a n t i r u v c h i m o d d a l a r n i n g t a s n i f l a n i s h i v a u m u m i y t a ’ r i f i . V O Z n i m a ’ l u m o t i c h a x o z i r d a y a r i m m l n . k i m y o v i y b i r i k m a l a r f o y d a l a n i l m o q d a , s h u n d a n 4 0 m i n g t a s i i n s o n sog’lig’i uchun xavfli, 12 ming tasi zaxarlidir. I f l o s l a n t i r u v c h i m o d d a l a r u c h g u r u x g a a j r a t i l a d i : 1) Ugl er od, azot , ol t i ngugur t oksi dl ar i , am mi ak, galogenlar va ularga moe keluvchi ishqorlar, metallar (galьvanik ishlab chiqarishda foidalaniladigan va ularni suvda erigan birikmalari) bu guruxga xos. 2) Barcha organik ifloslantiruvchilar, og’ir metallar va ularni suvda erigan birikmalari va boshq. 3) Molekulyar – genetik darajadagi i f l o s l a n t i r u v c h i l a r n i m u t a g e n ( o ’ z g a r u v c h i ) t a ’ s i r i n i aniqlovchilar. Asosiy mutagenlar pestitsidlar, ba’zi metallar, nitrobirikmalar, nitritlar, aromatik uglevodorodlar.(1,2,3,4,5 jadvallar). T abi i y ob’ ekt l ar ni i fl osl ani sh dar aj asi ni ani ql ash uchun me’yoriy ko’rsatkichlardan foydalanish taklif qilinadi. PDK – R E K y o k i R E M – b u i f l o s l a n t i r u v c h i l a r n i s h u n d a y kontsentratsiyasidan iboratki, bu

kursatkich insonga, tirik organizmlarga to’g’ridan-to’g’ri yoki bilvosita zararli ta’sir etmaydi. Atm osferani ifl oslani sh me’ yor i. Bunda REM i kkit a k o ’ r s a t k i c h l a r d a n f o i d a l a n i l a d i : u r t a c h a s u t k a l i k ( u n i u z o q ta’sir etishi organizmda xech qanday patologik o’zgarishlar va ta’ si rl ar vuj udga kelt irm aydi) , maksim al bir m art al ik chiqindilarni chiqarish. Bunda xam 20-30 minut davomida yuqori darajadagi ifloslangan moddalarni muxitga chiqarish, bu xam yuqoridagidek organizmga ta’sir etmaydi. S u v x a v z a s i n i i f l o s l a n i s h m e ’ y o r l a r i . G i g i e n i k R E M , m a k s i m a l k o n t s e n t r a t s i y a i n s o n o r g a n i z m i n i k a s a l l a n i s h g a ta’sir etmaydi va suvdan foydalanish sharoitlarini buzmaydi. REM ni aniqlash xavfli chegaralangan ko’rsatkichlardan (XCHK) foydalanish bilan bog’liq. XCHK uch guruxga bo’linadi: sanitarli toksikologik, umumsanitar va organo-leptik.(sezish organlari orqali xid va mazasini aniqlash). Baliq xo’jaligining REM – suv xavzasining ekologik x a v f s i z l i g i n i v a s u v b i o t s e n o z l a r i n i z a r a r l i m o d d a l a r g a nisbatan xolatini aniqlaydi. Ruxsat etilgan chiqindi (RECH) — ma’lum vaqt mobaynida mavjud manbaning zararli moddalarini c h i q a r i s h i . R u x s a t e t i l g a n o q i m , t a s h l a m a ( R E O ) - o q o v a suvlarning ifloslantiruvchi moldalarni xavzaga tashlashi. Eng yuqori talab ichimlik suviga nisbatan qo’yiladi. Davlat s t a n d a r t i ( a n d o z a s i ) i c h i m l i k s u v i v a o z i q - o v q a t s a n o a t i g a to’g’ri keladi. (2874-73). Andoza ichish uchun qulay organoleptik ko’rsatkichlar bo’lishligini taqozo etadi: mazasi, xidi, rangi, tiniqligi, xamda uni kimyoviy tarkibini zararsizligi va epidemiologik xavfsizligi. Ichimlik suvi 4 g/m 3 miqdorda kam kislorod bo’lmasligi lozim. Xlor ioni 350, sulьfat 500, temir- 0 ,3 , m ar g an et s- 0 ,1 , m i s - 1, 0, r u x- 5 ,0 , al l y um i n i y - 0 ,5 , metafosfat-3,5, fosfat-3,5, quruq qoldiq 1000 mg/l dan kam b o ’ l i s h i k e r a k . B u n d a y s u v i c h i s h u c h u n y a r o q l i . S u v n i m i ner al l ashuvi 1000 m g/ l dan zi yod bo’l sa yar oql i em as, 100 m g/ l dan kam bo’lsa xam yaroqsiz, tuz kamlik qiladi, distillangan suv. Suvni qattiqligi rN 6,5-8,5 atrofida bo’lish lozim.

Me’yoriy ekologik jarayonlar . Standart, ya’ni andoza — bu m e ’ y o r i y t e x n i k x u j j a t , f a o l i y a t d a f o y d a l a n i s h u c h u n a n i q l a n g a n m e ’ y o r , q o i d a , t a l a b l a r m a j m u a s i b o ’ l i b u l a r g a b o ’ y s u n i s h l o z i m . M e ’ y o r – f o y d a l a n i l a d i g a n m a k s i m a l miqdordagi resurs, yoki atrof muhitga chiqariladigan chiqindi m i q d o r i . S H u m u n o s a b a t b i l a n s u v d a n f o y d a l a n i s h m e ’ y o r i , chiqindi me’yori, sanitar-gigienik me’yor va boshq. ishlab chiqilgan. Normativ – belgilangan me’yor — bu elementlar bo’yicha tashkil qilingan me’yor, resurslarni solishtirma sarfi, qaytimsiz k a t t a l i k d a g i i s t e ’ m o l . E k o l o g i k b e l g i l a n g a n m e ’ y o r , i n s o n n i e n g k a t t a y o k i e n g k u c h l i d a r a j a d a t a ’ s i r i d a r a j a s i d a b e l g i l a n a d i . E k o l o g i k b e l g i l a n g a n m e ’ y o r i k k i k o ’ r s a t k i c h asosida ishlab chiqiladi: balansi va baxolovchi. Balansli me’yor maksimal miqdordagi resursni belgilaydi, chunki u shu ishlab c h i q a r i s h d a r a j a s i d a m a x s u l o t t a y y o r l a s h g a y e t i s h i k e r a k . B u usulda korxonani rejali ko’rsatkichlari va, resurslarni sarf q i l i s h l i m i t l a r i a n i q l a n a d i . B a x o l o v c h i m e ’ e r l a r a s o s i d a i s h l a b c h i q a r i s h t o p s h i r i q l a r i , x o ’ j a l i k f a o l i y a t i n i a t r o f muxitga ta’sir mezonlari, kelajakdagi me’erlar aniqlanadi. SHuningdek bu ko’rsatkich ifloslanish xavfsizligi yoki xavfi, tabiiy muxitni buzilishi xam aniqlanadi.

1-jadval At mosf era xavosi dagi ba’ zi zararli m oddal arning REM Modda REM, mg/m z Bir martalik maksimall Urtacha sutkalik Azot qo’sh oksid 0,085 0.085 Ammiak 0,2 0,2 Atseton 0.35 0.35 Benzol 1.5 0.8 Geksaxlortsiklogeksan 0,03 0,03 Kaprolaktam (bug’lari, aerozol) 0.06 0,06 Karbofos 0,015 — Mishьyak — 0,003 Simob (metalli) — 0,0003 Qo’rg’oshin — 0,0007 Sulьfit kislota 0,3 0,1 Oltingugurt qo’sh oksidi 0,5 0,05 Uglerod oksidi 3,0 1.0 Fenol 0,01 0,01 Formalьdegid 0,35 0,012 Xlor 0,1 0,03 Xlorofos 0,04 0,02

2 —jadvalXo’jalik-ichimlik va madaniy maksadlarda suvdan foydalanish bo’yicha suv ob’ektlaridagi zararli moddalarning REM, mg/l. Modda Zararli ko’rsatkichlarning chegaralanganligi REM Alyuminiy Sanitar - toksikologik (S.- t.) 0,5 Ammiak S. -t. 2 Atseton Umumiy sanitar (U.- s.) 2.2 Benzalirin S.-t. 0,000005 Benzin Oranoleptik (Org) 0.1 Vismut S. -t. 0,1 Temir Org. [0,3 Kadmiy S. -t. 0,001 Marganets Org. 0,1 Mis Org. 1 Molibden S . - t . 0,25 Neft Org. 0,1 Nitratlef S.-t. 45 S.-t. 3.3 Simob S.~t. 0,0005 Qo’rg’oshin S.-t. 0,03 Rux U. -s. 1

3-jadval Tuproqlarda pestitsidlarning mavjud bo’lishini REM (mg/kg) Pestitsid REM Agelon 0, 15 Akreks 1 ,0 Atrazin 0,5 Gamma — GXPG (lindan) 0.1 GXTSG 0,1 Geptaxlor 0, Geterofos 0,5 Karbofos 2,0 .Linuron 1,0 Met af os 0 ,1 Ronit 0,8 S e v i n 0, ,5 S e m e r o n 0 ,1 F o s f a m i d 0 ,1 X r o f o s 0 ,5 Met af os 0,,15

4-jadval Tuproqlarda og’ir metallarning mavjud bo’lishini REM (mg/kg) 4 Metall Rem Element shakli Mishьyak 2.0 Jami mavjud bo’lishi Simob 2.1 Jami mavjud bo’lishi Qo’rg’oshin, simob 20,1 1,0 Jami mavjud bo’lishi Xrom (VI) 0,05 Jami mavjud bo’lishi Marganets 1500 Jami mavdud bo’lishi Surma 4.5 Jami mavjud bo’lishi Mis 3,0 Xarakatchan birikma Nikel 4.0 Xarakatchan birikma Rux 23.0 Xarakatchan birikma Kobalьt 5.0 Xarakatchan birikma Xrom 6,0 Xarakatchan birikma.

Похожие

Atrof tabiiy muhitning global monitoring tizimi

Tabiiy muhitning sifatini belgilovchi standartlar (2)

Atrof-muhitni muhofazasini ijtimoiy ekologik muammolari

Atmosferaning ifloslanishi

Tabiat bilan jamiyat o’rtasidagi o’zaro munosabatlar, uning keskinlashuv sabablari va oqibatlari