Atmosferaning ifloslanishi - Экология - Рефераты

Atmosferaning ifloslanishi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

174.5 KB

www.arxiv.uz Reja: 1. Atmosferaning ifloslanishi 2. Tabiiy ifloslanish ( antropogen ifloslanish) 3 .Atmosfera havosini ifloslantiruvchi manbalar.

www.arxiv.uz Atmosferaning ifloslanishi deb, bir s o’ z bilan aytganda h avo tarkibiga begona moddalar va qo’ shimchalarni me’yoridan ortiq t o’ planishiga aytiladi. H avoning ifloslanishi tabiiy yoki sun’iy (antropogen) b o’ lishi mumkin. Tabiiy ifloslanish. Atmosferada doimo ma’lum mi q dorda changlar b o’l adi. U tabiatda sodir b o’ ladigan tabiiy h odisalar natijasida h osil b o’ ladi. Bunday changlarni 3 turga: mineral (noorganik), organik va koinot changlariga ajratish mumkin. Toғ jinslarining emirilishi va nurashi, vulkanlarning oti lishi, tuqay va o’rmonlarga o’t ketishi, dengiz suvlarini par lanib havoda tuzga aylanishi mineral changlar hosil bo’lishiga sabab bo’ladi. Organik changlar havoda yashovchi aeroplankton organizmlar, bakteriyalar, sporalar, o’simlik urug’lari, o’sim lik va hayvonlarning chirindi va chiqindilari hisobiga hosil bo’ladi. Koinot changlari meteoritlarning atmosferadan o’tish vaqtida yongan qoldiqlaridir. Antropogen ifloslanish asosan transport vositalarida, sanoat korxonalarida va energiya ishlab chiqaruvchi tarmoqlarda organik yonilg’ilardan foydalanish natijasida hosil bo’ladigan chiqindilar va ajratmalarning havo hav zasiga tushishi oqibatida sodir bo’ladi. Atmosfera havosi ning ifloslanish muammosi butun insoniyatni tashvishga solmoqda. Bu muammo, ayniqsa, sanoati rivojlangan mam lakatlarda eng o’tkir muammolardan bo’lib turibdi. Atmos fera havosining ifloslanishidan insonlarga yetkazilayot gan zarar, sanoat va maishiy chiqindilarni ochiq suv hav zalariga tashlashdan yetkaziladigan zarardan kam emas. Atmosfera havosi bitmas-tugalmas resurslar kategoriyasi ga kiradi. Ammo, insonlarning xo’jalik faoliyati atmosfera ga ta’sir ko’rsatadi va uning tarkibini o’zgartirib yuboradi. Bunday o’zgarishlar ko’pincha shunday katta va turg’un ahamiyatga egaki, uni himoya qilish choralarini ko’rishga to’g’ri keladi. Transport vositalari va sanoat korxonalari sonining yildan-yilga k o’ payib borishi, turli yonilg ’ ilardan foyda lanish, shuningdek, o’ rmonlarning kamayishi, okean suvla - rining neft ma h sulotlari bilan ifloslanishi, yadro q urol larining portlatilishi natijasida atmosferadagi kislo rod mi q dori keskin kamayib, karbonat angidridi va azot oksidlari mi q dorining o ’ shishi kuzatilmo q da. Agar havo tarkibida karbonat angidridi miqdori oshib boraversa, uning ifloslanishini oldi olinmasa, yana 50 yil dan so’ng, yer yuzasi harorati o’rtacha 1,5-3,0°C ga oshishi

www.arxiv.uz mum kin. Natijada, muzliklarning erishi, okean suvlari sathi ning ko’tarilishi, quruqlikning bir qismini suv bosishi, geografik muhitning o’zgarishi sodir bo’ladi. Akademik A.P.Vinogradov va Francua Ramada ma’lumot lariga ko’ra, h.ozirga kelib atmosferadagi uglerod (II)-oksidi yildan-yilga ortib bormoqda. Bu holat yonish hisobiga yuqol gan kislorod miqdoriga mos tushadi. Yer yuzida inson paydo bo’lib olov hosil qilishni bilgandan boshlab, toki shu kunga q adar yondirilgan yonilg’ilar uchun sarf bo’lgan kislorod 273 milliard tonnani tashkil qilgan. Shundan 246 milliard tonnasi yoki 90 foizi keyingi 100 yillikka to’g’ri keladi. Uglerodning aylanma harakatining buzilishi va atmosfe rada CO 2 ni yig’ilishi yerdagi kimyoviy muvozanatga katta ta’sir ko’rsatadi. Atmosfera h avosi asosan yonilg ’ i resursla ridan foydalanish k o’ lamining o’ sishi h isobiga ifloslanadi. H ozirgi kunga kelib yonilg’i resurslaridan foydalanish 1-rasm. Atmosferada zararli gazlar miqdorini oshib borishi bilan o’rtacha haroratning o’zgarishi o’rtasidagi bog’liqlik. 22 milliard tonna shartli yonilg’i birligiga yetdi. Buning yarmidan ko’pi rivojlangan davlatlar hissasiga to’g’ri kela di. Yonilg’ilar yondirilganda atmosferaga asosan uchuvchan q urum, oltingugurt va azot oksidlari chiqadi. Ba’zan gazlar vanadiy, ftor birikmalari, chala yongan mahsulotlarni o’zi da saqlagan bo’ladi. Sanoat korxonalari va transport vosita larining jadal suratlarda rivojlanishi va katta miqdor da yonilg’ilarning yondirilishi natijasida atmosferadagi er kin kislorod zahiralari tez sur’at bilan sarf

www.arxiv.uz bo’lmoqda va uglerod(II)-oksidining miqdori keskin oshmoqda. Oq i bat da, tabiatda uglerodning aylanma harakati buzilmoqda.Atmosfera havosini ifloslantiruvchi manbalar. Rasmiy ma’lumotlarga qaraganda, atmosferaga dunyo bo’yicha 50 mil lion tonna har xil uglevodorodlar, 260 million tonna ol tingugurt oksidlari, 50-60 million tonna azot oksidlari, 2 million tonnadan ortiqroq, chang va ko’lsimon moddalar tashlanmoqda. Atmosfera havosining kundan-kunga, yiddan- yilga bunchalik ifloslanib borishida avtotransportlarning «aybi» borligi yaqqol ko’rinib turibdi. Hozirgi kunda dunyo bo’yicha 500 milliondan ortiqroq, avtomobil mavjud b o’ lib, ular yiliga 3 milliard tonnadan ortiq, uglevodorod yoqilg’isini sarflamoqda, uning yonishi natijasida atmosferaga juda katta miqdorda zararli gazlar ajralib chiqmoqda. Hisob- kitoblarga ko’ra, yer yuzasidagi barcha avtomobillar bir sut ka davomida atmosferaga 0,5 million tonna uglerod oksidi, 1000 tonna uglevodorodlar, 26 ming tonna azot oksidlari va benzin butlari chiqaradi. 100 km yurgan bitta avtomo bil, bir kishi bir yil davomida nafas olish uchun sarf bo’ladigan kislorodni yo q ib yuboradi. 1 ta engil avtomobil bir yilda atmosferaga 297 kg zaharli is gazi, 39 kg uglevo dorodlardan iborat konserogen moddalar, 10 kg zaharli azot oksidlari, 2 kg chang, 1 kg oltingugurt oksidi va nihoyat 0,5 kg o’ta zaharli qo’r g’ oshin birikmalarini tashlamoqda. Kor byuratorli dvigatellar bilan ishlovchi avtomobillarning sundirgichlaridan chiq a digan asosiy zaharli gazlar uglerod va azot oksidlari, uglevodorodlar hisoblansa, dizel yonil g’isiga ishlovchi dvigatellarda azot va oltingugurt oksidla ri hamda qurumdir. Shuni ham ta’kidlash joizki, avtoma billardan chiqadigan qo’rg’oshin zarrachalarining 40 foiz diametri 5 mkm dan kichik b o’ lgan zarrachalardir. Ular uzoq, mud dat davomida mualla q , h olatda turish va h avo orqali hayvon lar va insonlar organizmiga kirish xususiyatiga ega. Ma’lumotlar shuni ko’rsatadiki, AQSh va Yaponiyada atmosferani ifloslantiruvchi manbalar ichida avtotransport vositalari oldingi o’rinda turadi. Xorijiy mamlakatlar atmosferasi ni ifloslantiruvchi gazlar ichida is gazi, uglevodorodlar va azot oksidlari barcha tajovuzkor gazlarning 60-70% ini tashkil qilsa, Respublikamizda bu ko’rsatkich 35 foizni, ayrim shaharlarda (Andijon, Buxoro, Samarqand, Toshkent) esa 80 foizni tashkil qiladi. Mustaqil Davlatlar Ham do’stligi h ududlarida avtotransport vositalari tomonidan 1988 yilning uzida 35,8 million tonna zararli tashlamalar havoga chi q arib tashlangan. Moskva,

www.arxiv.uz Sankt-Peterburg, Tosh kent, Erevan va boshqa shaharlar havosida is gazi ruxsat etilgan me’yordan 3-10 marta ziyod ekanligi q.ayd etilgan. Bu borada kundan-kunga ko’payib borayotgan havo laynerlari ham o’z hissasini qo’shmoqdalar. Jumladan, «Boing-707» tipida- gi bitta havo layneri 6850 ta avtomobildan chiqadigan zaha rli gazlarni atmosferaga tashlaydi. Bunday va bunga o’xshagan havo laynerlaridan necha minglab uchib yurganligi hisobga olinsa, ularni havo muhitiga yetkazayotgan zararini tasavvur q ilish qiyin emas. Hozirgi vaqtda biosfera turli tashqi kuchlar ta’siri ostida yildan-yilga o’zgarib bormoqda. Dizel dvigateli bilan ishlaydigan traktor va kombayn lar ham atmosferani ifloslaydi. Bu mashinalar katta may donlar bo’ y lab tarqoq holda ishlasada, ulardan chiqqan za rarli gazlar tezlik bilan havoga tarqaladi. Shuning uchun ulardan foydalanilganda yonilg’i ta’minoti va yonish tizim larini sozlab, to’g’ri ekspluatasiya qilish lozim. Ko’plab benzin va kerosinlar ularni saqlash, avtomashinalardan trak tor va kombaynlarga qo’yish vaqtida bug’lanadi.

www.arxiv.uz Foydalanilgan adabiyotlar: 1. I.A.Karimov. Tarixiy xotirasiz kelajak yo’q. T., “Sharq”, 1998. 2. I.A.Karimov. O’zbekiston buyuk kelajak sari. T., “O’zbekiston”, 1998. 3. I.A.Karimov. O’zbekiston XXI asrga intilmoqda. T., “O’zbekiston”, 1999. 4. Jabborov N. Kimyo va atrof muhit. T., “O’qituvchi”1992. 5. Barotov P. Tabiatni muhofaza qilish. T., “O’qituvchi”1991. 6. Shodimetov Yu. Ijtimoiy ekologiyaga kirish. I, II qism, T., “O’qituvchi”1994. 7. Otaboyev Sh. Nabiyev M. Inson va biosfera. T., “O’qituvchi”1995. 8. Tursunov X.T. Ekologiya asoslari va tabiatni muhofaza qilish. “Saodat RIA”, 9. To’xtayev A.S. Ekologiya. T., “O’qituvchi”1998. 10. Qodirov E.B. va boshqalar. Tabiiy muhitni muhofazalashning ekologik asoslari. T., “O’zbekiston”, 1999. 11. Ergashev A., Ergashev T. Ekologiya, biosfera va tabiatni muhofaza qilish. T., “Yangi asr avlodi”, 2005. 12. Xolmurodov J. Ekologiya va qonun. T., “Adolat”. 2000. 13. www.ziyonet.uz

Похожие

Atrof muhitni sanoat korxonalari tomonidan ifloslanishi

Atmosfera havosining ifloslanishi va uni muhofaza qilish

Atmosfera xavosining ifloslanishi va uning salbiy okibatlari

Tabiiy muhitning inson xo’jalik faoliyati ta’sirida ifloslanishi

Atmosfera havosining ifloslanishi va uni muhofaza qilish.