Atrof tabiy muhitni ifloslantiruvchi manbalarning turlari va ularni nazorat qilish usullari - Экология - Рефераты

Atrof tabiy muhitni ifloslantiruvchi manbalarning turlari va ularni nazorat qilish usullari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

58 KB

Atrof tabiy muhitni ifloslantiruvchi manbalarning turlari va ularni nazorat qilish usullari Reja: 1 .A.T.M.ni ifloslantiruvchi manbalar, ifloslanishni turlari. 2.A.T.M.NI ifloslanishni nazorat kdlish usllari va bop:aruvi 3.A.T.M.ni kuzatish yullari. 4.Ifloslantiruvchi moddalarni analitik-o'lchami priborlarida Indikasiya va taxlil kilish usullari.

Tayanch iboralar: Ifloslantiruvchi manbalar, fizik omilar, kimyoviy omillar, a.t.m. boshkdruvi, tizimi kuzatish. Atrof tabiiy muxitning (ATM) ifloslanishi manbaalari. Ifloslanish manbaalari ikki guruxga bulish mumkin: tabiiy va antropogen. Tabiiy manbaalar: -tog jinslarini nurashi, ishkorlanishi; -er ostidan chikadigan gaz, suv va neft maxsulotlari (radan va metan); -impul'sli manbaalar (vulkrnlarni otilishi, er kimmrlashlarp, sug. toshkinlari, er kuchishi); Antropogen manbaalari: -foydagi kazilmalarni kazib olish va tashish; sanoat va transportning xamma turlari; -kishlok xujaligi; -maishiy sektorlar; -urushlar; -favkulotda vaziyatlar; Tabiiy ifloslanishlar umuman olganda intensivrek., ammo aitropogei ifloslanishlar uzining zararli va faol komponsntlarn xisobiga xavflidir. Tabiiy ifloslanishlarni turlari 1 . Kimyoviy - kurib chpkdlayotgan davr (vakt) ichida kimenei mpddalarnn tabiiy muxitda kup yillik uzgarishlar urtacha mikdoripi oapyu ketishi va garkibini uzgarishi.(okenlar, urmonlar O2 -SO2) Xavfliligi buyicha sinflanadi (1 sinf eng xavfli) 2. Fizik - atrof muxitni fizik kursatkichlarini uzgarishi xnsobsha xrsil buladigan ifloslanishlar. Fizik ifloslaiishlar kUrpnshplari kuyidagilar: Mexanik -fizik - -kimyoviy okibatsiz atrof mukitga fak;at mexanik ta`siri xisobiga ifloslanish. Amalda fizi.k -kimyoviy omillar bilan kuzatib bor iladi.

Radiasiyali - radiaktiv moddalarni tabiiy tarknb Anrsokasidan oshib ketishi. YOruglik - sun`iy yoruglik manbaalari ta`siri patnjasidn joylarning tabiiy yorituvchanligini buzilishi, unga karama -karshi usimdik va xayvonot olamiga anomal ta`sir kursatish mumkigt bulgap k,orongulik. Bunga lazer nurlanishi xam kiradi. Issiklik (termal) - sanoat ishlab chikarish chik;indilari kpzdirilgan x,avo, chik;arilayotgan gazlar va issik; suvlar xisobiga atrof pux,it xaroratini kugarilishi; Shovkin (akustik) - shovkdn intensivligini tabiiy darajasidnch oshib ketishp xpsobiga sodir buladi. Elektromagnit - atrof muxit elektromagnit xususiyatlarshsh sharshpp xpsobiga sodir buladi (yukrri kuchlattishli elektruzatkichlar, rnlpo va televidenie uzatkichlari stanpiyalari, be '.zi sanoat ishlab chikarish dastgoxlari va boshkalar). 1 -3 ilovalarda fizik ifloslanishlarni uslublarini bir necha turlari keltirilgan. Ahborot (infarmasion) insonni psixofiziologiya xolatiga ta`siri.Asbsiy manbaalari bo’lib, ommaviy axborot vositalari (televidenie,gazetalar, jurnallar, juda siyqasi chiqqan kitoblar) va turlipndividual va jamoa tarhibot vositalari va "missionerlik"ta`sirlar (turli sentalar va shaytoniy hamda ekstrasensorlifaoliyatlar ham kiradi) xisoblanadi. Bunga odamki turli "Zambillashtirish" lar ham kiradi. Insonlarni bunday axborotifloslanishlar ta`sirlariga reaksiyasi qo’ykdagi ko’rinishlardashizofreniya, o’z -o’zini o’ldirish, odamlarni o’ldirish, hamda biotalarni (biota - umumiy tarqalish xududlardagi o’simlik, xaivonot va mikroorganizmlarni) yo’q qilish. 4. ilovada axborot ifloslanishlarni ba`zi ko’rinishlari kreltirilgan. Biologik - ekologik tizimga floraga, faunaga va xosildor tuproq qatlamiga salbiy ta`sir ko’rsatadigan bakteriya, viruslar va boshqa

biologik tarkiblar. Ifloslanishlarni nazorat usullari Hamma nazorat usullarini ikki guruhga ajratish gtumkin – bevosita muhitda va masofada turib nazoart qilish usullari. ¡z navbatida bu usullar kuzatuv va instrumental (o’lchov asboblari) turlariga bo’lingak Masofada turib nazorat usuliga hamma er yuzidan 2m balandlikdan yuqorida o’lchov asboblari kiradi. Oxirgi yillarda masofadan gurttb nazorat olib borish, ayniqsa katta maydonlarni ekologik nazoratni (viloyat, respublikada) olib borishda keng qo’dlanilmoqda; o´rtacha o’lchamli maydonlarda (shahar, tumanlarda) ekologik xolatinp. ko’zdan kechirish va o’lchov asboblari bilan maxsus xarakat1i avtolaboratoriyalar yordamida olib boriladi. Bu laboratoriya-xar qatorida havo muhitini, suv sifatini aniqlash va agro kimevki laboratoriyalar va boshqalar. Atrof tabiiy muhitni ifloslaniipptp nazorati tabiiy atrof muhitni boshqaruvini asosiy tarkibiy qismi xisoblanadi. Atrof tabiiy muhitni boshqaruv usullari. Atrof tabiiy muhitni boshqaruvi xozirgi zamon usullariga qo’ yida gilar kiradi: -qoiuniy (me`yoriy qonunchiliklarga asoslangan, me`yorlar yo’li bilan); -axborot - informasion (monitoring, kartetlashtirish, kadastrlar.ni olib borish, geoaxborot tizimlari); -ma`muriy (atrof muhitga ta`sirini baxolash, ekomAAik ekspertiza, ekologik audit, lisenziyalash va sertifikatlash);

-iqtisodiy; Atrof muhitni xolatini kompleks tizimli kuzatish asosidagi: -ekologik monitoring asos xisoblanadi. Bir marotabali kuzatuvlap ob`ektlarni xolatini "bir daqiqali" kuzatuv olib boritp zarurati tug´ilganda tashkil etiladi, hamda kam ishlatiladi. A.T.M.ni kuzatishda Quydagi usullar ishlatiladi: - organetik: ko’rish, eshitish, sejish, hidlab bo’lish,ta`m sezish; - hayvonotva o’simliklarni holati va hulqini kuzatish; - ko’chma hamda turg'un er usti kantaktli va masofadan turib foydalaniladigan kerakliy ko’rsatkichlarni hisoblovchi jihozlarni ishlatish; - ko’chma hamda turg'un er usti kontaktli va masofadan turib foydalaniladigan hamda (fizikaviy yoki aloqa yo’nalishlari yordamida) oraliq ahborotlarni kameral o’zlashtirishlar; - kamunallarni kameral tahlil qilish uchun yig'ish; - har hil uzatkichlar o’rnatilgan masofadan turib aniqlash jihozlarini ishlatish hisobiga uzliksiz ko’rsatkichlarnihisobini olib borish; - har hil uzatkichlar o’rnatilgan masofadanturib foydalaniladigan (fizikaviy yoki aloqa yo’nalishlari yordamida) oraliq axborotlarni cameral o’zlashtirish; - qidirilayotkan ko’rsatkichlarni aniqlash maqsadida matematik madellashtirish usulllarini ishlab qator ko’rsatkichlarni to’g'ridan to’hri yoki ma`lum vaqtda o’lchash. Kimyoviy ifloslanishni quydagi usullar bilan aniqlash mumkun: - fotometrik-nazoratdagi va o’lchangan eritmalarning optik zigmegini farqini o’lchami; - spektroskopiya usul-nurlanish spektirlarini ul`trabikafila, infira qizil

va ko’rinuvchi nurlarspektirlari yordamida nazorat qilishga asoslangan turg'un va ko’chma asboblar ishlatiladi; - fluoressent usul- turhun yoki majburiy lyumininsent nurlanishlar spektormol inteksiflikni yoki o’lchash davrida o’lchashga asoslashgan nurlantirish manbai sifatida u`tira binafsha nurlari hisoblanadi. Turg'un asboblar ishlatiladi. 4.1.Kimyoviy ifloslanishni quydagi usullar bilan aniqlash mumkun: Fatametrik, spektroskopik, fluoresent, interferametrik, elektrokiviy,medarli, xromotografiya, atomli-absorbsiya,mass-spektrometrik. 4.2.Radiasion ifloslanishlarni quydagi usullarda aniqlanadi: Ionizasiya, kimyoviy, fotagrafik, isintillyayiya. 4.3. Issiqlik (haroratli) ifloslanish quydagi usullarda aniqlanishi mumkun: Infraqizil termametirlar, parametrik termametirlar, simobli va spirtli termometirlar, biletalik termometirlar (met. Bug'lar. kengay). 4.4. Shovqinli ifloslanishlarni aniqlash uchun spektirlar va integral o’lcham usullari ishlatiladi (16-20000 gi li tovish bosimini o’z turg'un er ustirishini o’lchash) 4.5. Titrameli (tebranish) ifloslanishlarni quydagi usullarda aniqlanadi: P`ezoelektrik (elektirsignalo’lch), tebranish akustik (elektirmagnit signalt o’lch). 4.6. YOrug'lik ifloslanishlarni quydagiusullar bilan aniqlanadi: Fotometrik (yarim. o’tkaz. qabul. o’zgar). Optakustik usul -har hil muhitlarda tovushlarni tarqalishi tezligini o’lchashga asoslangan.Turg'un asboblar ishlatiladi; - interferomentlar usul- muhitlarning spektral chiziqli to’lqinlarni uzunligini, ularning tuzilishini, tiniqlik koeffisientini o’lchashga asoslangan. Asosan turg'un asboblar ishlatiladi.

- elektirakimyoviy usul- eritmalaridagi xarakatchan shakillarning miqdorini o’lchashga asoslangan. Turg'un va labaratoriya asboblari ishlatiladi; - medarli usul- ko’rinuvchi yoki infiraqizil nurlar spektirda lazerni faol cho’g'lantirish g'isobiga gaz aralashmalardagi (havo muhitidagi) ifloslanishlar tarkibini spektirlarini qaytarilishini o’lchashka asoslangan. Nurlanish manbayi sifatida gazli yoki qattiq tanali lazer bo’lishi mumkun. Turg'un va ko’chma dasgohlar ishlatiladi. - xromatografik usul- aralashmalar kompanentlarni ikki xarakatchan va xarakatsiz fazolarga silistiv ajratishga asoslangan. Usullarning afzalligi kam miqdordagi va maxsus raksiyalarga kirmaydigan moddalarni aniqlaydi. Kamchiligi 100% ifloslantiruvchi zararli moddalarni yutish qobilyatiga ega bo’lgan yangi sarbentlarni ishlashidir. Bu usulda uglevadaraodlar, organic kislatalar, pestisidlar va boshqalar aniqlanadi. Turg'un asboblar ishlatiladi. - atomli- absorbsiya usuli elementlar atomlarning rezonansli nurlanishlarini selektiv yutish xususiyatidan faydalaniladi. Masalan bu usulda havodagi og'ir metallar tarkibi aniqlanadi. Turg'un asboblar ishlatiladi. - moes- spektrometrik usul- moddalar tarkibidagi qisimlarning spektir massalarining aniqlashga asoslangan; Turg'un asboblarishlatiladi. Radiasion ifloslanishlarni quydagi usullarda aniqlanadi: - ionizasiya usuli- tashqi radiasiya manbai g'isobiga kameradagi gazlarni ionlanishini o’lchashka asoslangan; - kimyoviy usul- ionli turlanish ta`sirida moddalardagi radiiosion- kimyoviy o’zgarishlarnisonini o’lchashga asoslangan. - fotagrafik usul moddalarda paydo bbo’ladigan sonli nurlanmshni ro’yxatga oluvchi sezgir fotomatiral qatlami; - ssiktilyasiya usuli- yuqori inergiyali nurlanish ta`sirida ko’rnuvchi

nurlarni ro’yxatga olishga asoslanadi.Bu usullarda turhun va ko’chma asboblar ishlatiladi. - Issiqlik (xarakatli) iflos, quyuq usullarda aniqlanish mumkun infira qizil termometirlar -8-14 mkm spektirlada nurlanish oqimini inteksivligini kattaligini o’lchashga asoslangan , (1000 S dan yuqori), (ko’chma asboblar). - simobli va spirtli (suyuqlik) termositlarmoddalarning harakat ta`sirida o’zining hajminio’zgartirishga asoslangan. -termometir- metal bug'larining har xil harakat chijiq kengayishiga asoslangan. Ko’chmaasboblar ishlatiladi. Shovqinli ifloslanishlarni o’lchash uchun spektral va integral o’lchash usullari aniqlanadi. Bu usul tovush bosimini (16... 2000 Gs) tovush chegaralaridagi yoki aloxida o’zgarishini o’lchashga asoslangan. Titrashli (tebranish) ifloslanishlar quyidagi usullarda aniqlanadi: - p'ezoelektrik usul - ya`ni mexanik tebranishlarni elektr signallarga o’zgartirishlarga asoslashga. - Tebranish akustik - mexanik past chastotali tebranishlarni elektromagnit signallarga o’zgartirishga asoslangan. Yorug'lik ifloslanishlari quyidagi usullar bilan aniqlanadi: - fotometrik usul - yorug'lik ta`sirida xar xil yarim o’tkazgichlar o’tkazish kobiliyatini. 4.7. Elektiramagnit ifloslanishlari aniqlash uchun ishlatiladi.Bu usul ejlektiramagnit energiya oqimini har xil chastatalar chegarasida sanoat chastatalari (50...60Gs)dan o’ta yuqori chastatalargacha o’lchamga asoslashgan. 4.8. Biologik ifloslanishlar-biomindikasiya usulida aniqlanadi. Bu usul "trik" asboblar ya`ni "biomidikatorlar" - bakteriyalar, suv sh,tlari va boshqalarning ATM ifloslanishi darajasiga qarab xolatlarni va rivojlanishini kuzatishga asoslangan. Indikasiya va tahlil usullarini tashlashda ahamiyati ularning sezgirligi va ishlab chiqarilishini hamda namunani olishi va o’lchamga tayorlash texnik va texnologiyaning e’tiborga olish kerak.

Adabiyotlar: 1.N.N.Krupenio.Ekalogigikiy monitoring. Ucheb.posobi.Izd."Mashrut", M.2005Y 2.Uzb.R.da atrof tabiy muxit muxofazasi va tabiy resurslardan foydalanishning xrlati tugrisida milliy ma`ruza.T.2006y.

Похожие

Geoekologiya va atrof muhitni muhofaza qilish

Atrof-muhitni muhofaza qilish xarajatlari

Atrof-muhitni muhofazalashda sentrifugalardan foydalanish

Atrof muhitni sanoat korxonalari tomonidan ifloslanishi

Atrof-muhitni muhofazasini ijtimoiy ekologik muammolari