Radioaktivlik, muhitni radioaktiv zaharlanishi - Экология - Рефераты

Radioaktivlik, muhitni radioaktiv zaharlanishi

Загружено в:

14.09.2022

Скачано:

0

Размер:

41 KB

Radioaktivlik, muhitni radioaktiv zaharlanishi Reja : 1. Radiatsiyaning tabiati va uning ta‘siri. 2. Muhitning radioaktiv zaharlanishi. 3. Suvni radioaktiv moddalar bilan zaharlanishi. 4. Radioaktiv moddalardan suvni tozalash .

Radiatsiyaning tabiati va uning ta‘siri Tabiiy radiatsiyaning mavjudligini birinchi b o’ lib Bekkerel kashf qildi, ya‘ni u tabiiy minerallar takibida o’ ran borligini va u radiatsiya tarqatib turishini aniqladi. Bu radiatsiyaning inson organizmiga juda xavfli ekanligi ham aniq b o’ ldi. XX asr boshidanoq nurlanishning ikki turi mavjudligi aniqlandi: - T o’ lqin shaklidagi radiatsiya; - Zarracha shaklidagi radiatsiya. T o’ lqin shaklidagi radiatsiya yorug’lik nuriga o’ xshash b o’ lib, faqat qisqa t o’ lqin uzunlikda b o’ ladi, shuning uchun ham u katta energiyaga ega b o’ lgan foton yoki energiya «paketiga» ega b o’ ladi. Bu tipdagi radiatsiya Rentgen tomonidan kashf qilingan b o’ b, hozirga qadar u meditsinada q o’ aniladi. Bundan tashqari radiatsiya komponentlaridan singuvchi radiatsiya, ya‘ni gamma nurlar mavjud. Bu turga radiy misol b o’ di. Bu yerda har bir foton yoki kvant (radioaktiv nurlanish) odatda katta energiya tashiydi. Energiya tashuvchi boshqa radioaktiv nurlanishlarga betta nurlar, ya‘ni odatdagi elektronlardan iborat b o’ lgan hamda alfa nurlar, ya‘ni geliy yadrosidan iborat b o’lga n nurlar bor. Bu zarrachalar ichida eng ta‘sirchani neytron ta‘siri h arakterli b o’ lib, u og’ir elementlar (uran) b o’ linishida hosil b o’ ladi. Og’ir zarrachalar (alfa zarrachalar) organizmni yuqori darajada ionlashtirib tashlaydi, oqibatda biologik jarayonlar o’ zgarib o’ limga olib keladi. Qolgan nurlar ham boshqa biologik effektlar hosil qilib oqibatda halokatga olib keladi. Radiatsiyaning biologik ta‘siriga : 1. Organizmdagi molekulyar bog’lar parchalanadi va elektronlar urib chiqaradi. Bu protsess juda tez sodir bo’lib, DNK ning buzilishiga olib keladi. 2. Organizmdagi reaktsiyaga kirishish xususiyatiga ega bo’lgan gruppalarga ta‘sir qilib, to’qimalardagi suyuqlikda kislorod erib, o’ziga erkin elektron biriktirib oladi va toksik (zaharli) ta‘sirga ega bo’lgan kislorod ioniga aylanadi yoki perekis radikaliga aylanadi. Kislorodning bu xildagi ko’rinishi esa initsiatorlik qilib to’qima membranasidagi fosfolipidlarning oksidlanishiga olib kelishi mumkin.

Yuqoridagi radioaktiv nurlar ta‘siri oqibatlarini tiklash amaliy jihatdan o’ta murakkab bo’lib, ko’pincha tiklash imkoniyati bo’lmaydi. Muhitning radioaktiv zaharlanishi. Yadroviy portlash natijasida juda ham kuchli yadroviy nurlanish kelib chiqadi. Bu nurlanish tirik organizmlar to’qimalarining buzilishiga olib keladi. Yadroviy portlash natijasida atmosferaga chiqqan mahsulotlar (portlash markazidan) yuzlab kilometrgacha cho’zilishi va yalpi qirg’inga olib kelishi mumkin. Agar yadroviy zarba atom stantsiyalari va harbiy ahamiyatga ega bo’lgan reaktorlarga beriladigan bo’lsa, radiatsiya darajasi yanada yuqoriroq bo’ladi. Radioaktiv moddalar taxminan yarim qattiq zarrachalar holida bo’lib, ular yog’inlar (namliklar) bilan birinchi kecha-kunduzda Yer yuziga qaytib tushadi. Bu moddalarning qolgan qismi esa atmosferada oylab, yillab qolib ketishi mumkin, ammo bularning radioaktivlik ta‘siri ancha kuchsiz bo’ladi. 1986 yilda bo’lgan Chernobil atom elektr stantsiyasining falokati insoniyatga jiddiy ogohlantirish bo’ldi. O’zining keng maydonga yoyilishi bilan katta talofat yetkazdi. Falokatning sodir bo’lishiga asosiy sabablar AES xodimlarining foydalanishda yo’l qo’ygan xatolari, reaktorning fizik tavsifidagi kamchiliklar sabab bo’lgan. Natijada esa atmosfera ko’plab chiqindilar bilan ifloslandi. Turtinchi energoblokdan atmosferaga 50 t bug’ holidagi yonilg’i chiqib ketdi. Chiqarilgan yonilg’ining faolligi 15-20 ming R/S ga tengdir. Yonilg’idan tashqari portlash natijasida 700 t radioaktiv reaktor grafiti chiqarildi. Yadro reaktorida o’rtacha 50 t yadro yonilg’isi va 800 t atrofida reaktori qolgan edi; keyingi kunlarda grafitning qolgan miqdori ham kuyib reaktor qoldiqlar miqdorini oshirib yubordi. Agar Xirosimaga tashlangan atom bombasi massasi 4,5 tonnaga teng ekanligini eslaydigan bo’lsak, Chernobil AES avariyasi qanday falokatli qudratga ega ekanligini tushunish qiyin emas. Chernobil avariyasi juda og’ir oqibatlarga olib keldi. Avariya paytida 2 kishi, avariyadan s o’ ng 29 kishi halok b o’ lgan b o’ lsa, radiatsion qirg’indan 135 ming

kishi evakuatsiya qilingan. AES ning 30 km radiusdagi hududidan bironta jonli narsa qolmagan. Bundan tashqari, radioaktiv chiqindilar unchalik balandga chiqib ketmaganligi tufayli yomg’irlar bilan yana yer sirtiga qaytib tushib, o’ sha regionda radioaktiv ifloslanishni 5 hissa oshirib yubordi. Atmosferaga chiqqan bug’ holidagi yonilg’i tarkibida o’ ran oksidining mayda dispers zarralari, kuchli radioaktivlikka ega b o’ lgan yod – 131 radionukleidi, plutoniy – 239, neptuniy – 139, tseziy – 137, strontsiy – 90 va turli xil yarim yemirilish davrlariga ega b o’ lgan radioaktiv izotoplar mavjud edi. Bu chiqqan radioaktiv moddalar Gomel, Mogilev, Bryansk, Kiev va Jitomir viloyatlarini radiatsiya bilan ifloslantirdi. Falokatdan keyin yerning yuqori qobig’ini esa radionukliedlar zaxarlaydi. Radionukliedlar tuproqning kristall panjaralari orasiga kirib oladi, s o’ ngra eritma holida b o’ lib, ion almashinish tufayli o’ simliklar tanasiga shimiladi. Radionukledlar oz b o’ lsa ham juda sekinlik bilan yomg’irlar bilan yuviladi. Bulardan tashqari ifloslangan hududlarda radioaktiv yonilg’ilar mavjud b o’ lib, bular tirik organizmlar uchun juda ham xavflidir. Demak, yadroviy portlash natijasida uzo q vaqt uning hududida tirik organizmlar uchun hayot b o’ lmaydi. Tarqalgan radioaktiv izotoplar o’ simlik va tirik organizmlar tanasida biologik o’ zgarishlar sodir etadi. Hatto eng kichik dozali radiatsiyali bilan nurlangan odamlar ham qon kasalliklariga duchor b o’ ladilar. Xulosa qilib aytganda, ya‘ni yadroviy zarbani ximik k o’ zi bilan qaralganda bu ommaviy qirg’inda hech kim qochib qutulolmaydi. Bunday h odisalar sayyoramizda global o’ zgarishlarga olib keladi. Suvni radioaktiv moddalar bilan zaharlanishi . Tabiiy suvlarga radioaktiv moddalarning tushishi tabiiy yoki sun‘iy b o’ lishi mumkin. Suv tarkibidagi mavjud radioaktiv moddalarning ta‘siri ular minerallar shaklida b o’ lgani sababli unchalik xavfli b o’ lmaydi. Bularga 238U, 226Ra, 232Th lar misol b o’ ladi. Keyingi vaqtlarda yadro energetikasining radioaktiv izotoplarni q o’ llash b o’ yicha rivojlanib ketishi va boshqalar sababli suvni inson va boshqa tirik organizmlar uchun juda xavfli b o’ lgan izotoplar: strontsiy-90, tseziy-

137, iod-131 lardir. Ular organizmga tushganda juda og’ir xastaliklarga olib keladi. Ularning faolligi faqat tabiiy yemirilish davridagina kamayadi. Izotoplarning yarim yemirilish davri esa ba‘zida bir necha yuz yillarga ch ў zilishi mumkin. Radioaktiv moddalardan suvni tozalash Suvni dezaktivatsiya (radioaktiv moddalardan tozalash) qilish; fizik-kimyoviy (distillyatsiya, tindirish, koagullash, flotatsiya, filtrlash, sorbtsiya, ion almashinish, ekstragirlash, bug’latish); elektrolitik (elektroliz, elektrodializ, elektroionizatsiya); biologik turlarga b o’ linad. Radioaktiv izotoplarni tindirishda suvga yetarli miqdorda aktiv b o’ lmagan izotop q o’ shiladi. Aynan suv tarkibidagi izotopdan yoki izoamorf boshqa element q o’ shiladi. Xuddi shu y o’ l bilan radioaktiv iod tozalanadi. Koagullash usuli bilan tozalash tozalash inshootlarida agar radioaktiv modda kolloid, ya‘ni erigan holatda b o’ lsa ch o’ ktirish y o’ li bilan tozalanadi. Suvni dezaktivatsiya qilishda quyidagi koagulyantlar ishlatiladi: alyumin sulfati, temir xlor (III) tuzi, fosfatlar, ohakli aralashma, soda va polielektrolitlar. Alyumin sulfati yordamida radioaktiv fosfor R32 ni 96-99,6 % gacha (suvda RO4-3 k o’ rinishida) tozalash mumkin. Temir xloridi yordamida esa bundan ham yaxshiroq samaraga erishiladi. - Qumli filtrlar bilan radioaktiv moddalarni filtrlash samarasi kam b o ’lib, qumning adsorbtsiyalash xususiyati kamroq b o ’ladi. Bunda filtrlarning dezaktivatsiya protsessi asosan koagulyantlar biriktirib olgan radioizotoplarni tozalaydi xolos. Shuning uchun ham filtrlash usulida faqat Y91, Zr95 va Nb95 larnigina 99% tozalash mumkin, shunda ham ular suv tarkibida kolloid holatda bo’lsa. Umuman olganda suvni dezaktivatsiya qilishning koagullash, tindirish va filtrlash usullari yordamida radioaktivlikni 50-7-% ga pasaytirish mumkin. - Suvni flotatsiya usuli bilan tozalashda flotaagentlar neftli benzosulfokislotalar va sulfatli sovunlar ishlatiladi. Bunda suvdan Sr90, V90 va Nb95 kabi radioaktiv izotoplarni tozalash mumkin. Bu usul yuqori samarali b o’ lib, ekspluatatsiya sharoiti ham soddadir.

- Suvni ion almashinish usuli bilan radioaktiv moddalardan tozalash yuqori samarali hisoblanadi, lekin suvning tarkibidagi radioaktiv chiqindilarning katta miqdori, ionitlarning qimmatligi va ularning qiyin regeneratsiyaga kirishishi protsessni murakkablashtiradi. Shuning uchun ham bu protsess yuqoridagi protsesslardan keyin qo’llaniladigan dezaktivatsiya usuli hisoblanadi. - Suvni radioizotoplardan sorbentlar yordamida tozalash eng ko’p qo’llaniladigan usuldir. Sorbent sifatida tabiiy ion almashinuvchi (tuproq, klinoptololit, gidroslyudlar, bentonit, tabiiy tseolitlar); sun‘iy noorganik sorbentlar (titanning qiyin eriydigan tuzlari asosida, tsirkoniy, geteropolikislota, sintetik tseolitlar, slikogel); tabiiy organik sorbentlar (torf, gumusli moddalar, daraxt qipig’i, tselllyuloza, aktiv k ў mir) qo’llaniladi. - Suvni distillyatsiya usuli bilan tozalash eng ishonchli dezaktivatsiya usullariga kirib, bunda suvning tarkibidagi radioaktiv moddalar uchuvchan bo’lmasa. Agar uchuvchan radioaktiv moddalar b ў lsa, unda distillyatsiya qilishdan oldin suvni cho’ktirish yoki bog’langan holatga o’tkazish kerak. Distillyatorlarning qimmat turishi va kam samarali bo’lganligi uchun ham kam ishlatiladi. - Suvni elektrodializ usuli bilan dezaktivatsiya qilishda radioaktiv moddalar ion holida bo’lganda qo’llaniladi. Bu usulning kamchiligi suvni oldindan koagulyatsiya va filtrlash talab etiladi. Chunki uning tarkibida kolloid shakldagi radioaktiv izotoplar b o’ ladi.

Похожие

Geografik muhitni radioaktiv moddalardan muhofaza qilish.

Tuproqlarni radionuklidlar bilan ifloslanish muammolari va bartaraf etish tadbirlari

Atrof-muhitni muhofaza qilish xarajatlari

Atrof-muhitni muhofazalashda sentrifugalardan foydalanish

Radioaktiv ifloslanishning tuproq xossalari va inson sog‘ligiga ta’siri