Tuproqlarni radionuklidlar bilan ifloslanish muammolari va bartaraf etish tadbirlari - Экология - Рефераты

Tuproqlarni radionuklidlar bilan ifloslanish muammolari va bartaraf etish tadbirlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

77.5 KB

Tuproqlarni radionuklidlar bilan ifloslanish muammolari va bartaraf etish tadbirlari Reja 1. Radioaktiv elementlar haqida tushuncha. 2. Tuproq qoplamini radioaktiv elementlar bilan ifloslanishi 3. Biosferadagi xarakatlanishi

Biosferaning radioaktiv element va moddalar bilan ifloslanishi XX asrning ikkinchi yarmida global muammoga aylandi va barcha ifloslanishlar orasida eng havfli ifloslanish shakli hisoblanadi. Uzoq yillar davomida radiusli 1 va (3 nurlanish tirik organizmlarning genida salbiy o‘zgarishlar hosil qilib, bir necha avlodga zaharli salbiy ta’sirini ko‘rsatadi. Radioaktivlik xaqidagi ta’limotga asos solgan olim, ikki karra Nobel mukofoti sovrindori, fizik va kimyogar ayol Mariya Kyuri hisoblanadi. Tuproqlarning radioaktiv elementlar bilan ifloslanishi 1950 yillarda kuzatilgan. Bu vaqtga kelib yadro kurolini sinash avj olib, tuproqlar ifloslangan. Hozir esa yadro qurolidan tinchlik maqsadida foydalanish yo‘llari ko‘paydi va ifloslanishning havfi oshdi, bularga AES lar, atom muzyorar kemalari, uran shaxtalari, rudniklar, zavodlar va boshqalar kiradi. Ayniqsa slanets bilan ishlaydigan issiklik elektr stansiyalari, kumir, neft yoqilishi va boshqalar ham atrof - muhitni radioaktiv elementlar bilan ifloslaydi. Radioaktiv ifloslangan tuproqlarda rN, gumus miqdori, oziqa elementlari va boshqa xususiyatlari o‘zgarmaydi. Faqat shu zarrachaning, ya’ni radioaktiv elementning QQM ko‘rsatkichi o‘zgaradi. .Tuproqning ifloslanishida unda uzoq yashaydigan izotoplarga 8g 90 , I 129 , Sz 137 , Se 144 , Ka 226 , T 292 , i 238 ,Ri 239 lar kiradi. Bularning tuproqdagi harakatchanligi kuyidagicha: 8g 90 > Ki 106 > Sz 137 > Se' 44 > I 129 > Ri 239 faollik ketma ketligida joylashadi. Tuproqning o‘z-o‘zini tozalash qobiliyati elementning harakatlanish jadalligiga va yemirilish tezligiga bog‘liq bo‘ladi. Antropogen radionuklidlar tuproqning ustki qatlamiga yoki yuzasiga tushadi. Shu sababli og‘ir mexanik tarkibli tuproqlarda, yog‘in kam tushadigan mintaqalarda taxminan 10 sm kalinnik atrofida saqlanib, juda havfli holatni yuzaga keltiradi. Fakat yengil

mexanik tarkibli tuproqdardagina 10-15 yil davomida 40- 50 sm chukurga tushishi mumkin. Gumusli tuproqdarning uz-uzini tozalashi nisbatan kiyin, chunki, radionuklidlar bunday tuproqdarga yaxshi yutiladi, natijada kuchsiz xdrakatlanadi. Shur tuproqdarga radionuklidlar kam yutiladi va kam saklanadi, togli tuproqlarda buning aksi. Tuproqning radioaktiv elementlar bilan ifloslanishi kuyidagi xrllarda faollashadi, kumirni yokishda (Ra, U, Th), yadro kurollarining portlashida (Sr 90 , Sr , Cs , U , Ru , Se ), yadro reaktorlaridan foydalanishda (Sa 45 , Fe 55 , C 14 ) s elementlari bilan, AES lar ta’sirida esa transuranitlar bilan ifloslandi. Bu elementlarning xdmmasi radioaktivlik xossalariga ega, shu bois ifloslangan tuproqdar va oziqa zanjirini t>sha urganilishi maksadga muvofik. xdooblanadi. Radioaktiv elementlar zaxdrli xususiyatiga kura 5 guruxga bulinadi: A - gurux juda yukrri radioaktiv zaxarli izotoplar: 210 R,, 210 Ro, 226 Ra, 228 Th, a CH 232 Th, 232 U, 237 Np, ^Pu^Pu, 241 Am, 242 Cm; B ~ g URU x yusori radioaktiv zaxarli izotoplar: '"Sr, 106 Ru, I24 Sb, 126 I, 129 I, 131 I, 144 Ce, I70 Tm, 210 Bi, a3 Ra, 224 Ra, 227 Th, 234 Th, 230 U, 233 U, 234 U, 235 U, 2 «R U ; V-gurux urtacha zaxarliradioaktiv elementlar izotoplari: 22 Na, 24 Na. 32 R, 35 S, 36 C1, 54 Mn, 56 Mn, 59 Fe, b0 So, 82 Br, 89 Sr, 9, Y, 90 Y, 95 Nb, 95 Zr, ,05 Ru; 125 Sb, 132 I, 133 1, 134 I, ,34 Cs, i37 Cs, 14I Ce, 171 Tm, 2u3 Pb, 206 Bi, 231 Th, 239 Np; G-gurux kuchsiz zaxarli radioaktiv elementlar izotoplari: 14 S, 38 S1, %ye, 64 Cu, 69 Zn, 7f Ge,^ lm Y, "Zr.Tci 99sht s, I31 Cs, 134m Cs, 136 Cs; D - typyx juda kuchsiz radioaktiv elementlar izotoplari: 3 N. Zaxdrli xususiyatiga kura guruxlarga bulingan ushbu izotoplar biosferada yashovchi tirik mavjudotlarga ichki va tashki nurlanish jarayonlari orkdpi ta’sir etadi. Agarda ifloslanish darajasi yusori bulsa, yakin radius xududda deyarli tirik jonzot kolmaydi, ya^ni yuqori nurlanishlar natijasida nobud buladi.

Kuyida ayrim radioaktiv xususiyatli elementlarga tavsif beriladi: Yod - tabiiy x,olatda 127 1 izotopi shaklida uchraydi bundan tashkdri uning 115-126, 128-141 izotoplari xam bor. Kup xollarda i «j_ i3i^ sh^ H3j IZOTO plari uchraydi. Yod asosan biologiya va meditsina sohalarida keng foydalaniladi, davolash va diognostika uchun 131 1 va 125 1 kabilarni ishlatish maqsadga muvofiq. Yod yuqori harakatchanlik xususiyatiga ega bo‘lib, ichki va tashki nurlanishlar orkali inson nurlanadi. Asosan u o‘simlik - inson, o‘simlik-hayvonlar-sut-inson, o‘simlik, hayvon-go‘sht-inson, o‘simlik, parranda-tuxum-inson, inson-girobiont- inson zanjiri orqali inson tanasiga o‘tadi. Yodning radioaktiv shakllari insonga tushganda qonga tez so‘riladi va buyrak, yurak va qon aylanish tizimiga tegishli kasalliklarni keltirib chiqaradi. Seziy - tabiiy holatda seziyning yagona izotopi shs z mavjud bo‘lib, uning 23 ta radioaktiv 123-132, 134-144 izotoplari uchraydi, Asosan u kimyov va radibiologiya sohalarida qo‘llaniladi. Insonga zaharli ta’siri kuchli hisoblanadi, misol uchun 137 S$ radioktiv turi bilan ifloslanganda 14,8x10 7 Bk dozada nurlanadi va 3 sutkada ich ketishi, bosh og‘rishi, holsizlanishi kuzatilib, yurak urushi sekinlashadi. 17 sutkada esa terilarning ko‘chishi, reflekslarni sustilashishi, leykositlarning kamayishi kuzatiladi. Stronsiy - tabiiy holatda stronsiyning bir ,qator izotoplari: m 8g (0,56%), 86 8g (9,86%), 87 $g(7,02%), 88 8g(82,56%) va 77-83, 85, 89-99 izotoplari ham uchraydi. Asosan atom jarayonlarida qo‘llaniladi, uncha keng bo‘lmagan jarayonlar meditsinada ko‘z va teri kasalliklarini davolashda ham foydalaniladi. Inson zararlanganda suyak va skelet tuzilishiga ta’sir kilib, mo‘rtlashadi va sinuvchan bo‘lib qoladi. Biosfera va uning asosiy bo‘lagi hisoblangan tuproq qoplamini radioaktiv moddalar va elementlar bilan ifloslanish manbalari quyidagilar hisoblanadi (13- rasm): -radioaktiv madanlarni olish va qayta ishlash jarayonlari;

-atom yadro stansiyalari va u bilan bog‘liq jarayonlardagi halokatlar; -qishloq xo‘jaligida kimyoviy moddglardan (mineral o‘g‘itlar) foydalanish. Rasmdagi ma’lumot asosida aytish mumkinki, biosfera va uning asosiy qismi bo‘lgan tuproq qoplamini radioaktiv ifloslanishi tabiiy va antropogen omillar ta’sirida kelib chiqadi, yillar davomida ifloslanishning ortishi hamda atrof-muxit xususan tuproq biologik olamining jiddiy havf ostida qolishi davom etaveradi. Hozirgi kunda yangi-yangi aniq ifloslangan maydonlar Chernobil, Semepalatinsk va Nevada kabi hududlar ifloslangan maydonlar hisoblanadi. Halqaro standartlash tashkiloti (XST) tamonidan 2007 yil 19 fevralda radioaktiv nurlanish xavfliligini aks ettiruvchi halkaro belgi qabul qilindi (14 rayem). 14-rasm Radioaktiv nurlanish xavfliligini aks ettiruvchi xalkaro belgi Radioaktiv ifloslanish yer yuzi aholisi sog‘ligi, hayoti hamda barcha tirik mavjudotlar takdiri uchun juda katta havf borligini anglagan holda butun jahon hamjamiyati radioaktiv ifloslanishni oldini olish va ifloslangan xududlarda tozalash tadbirlariga yo‘naltirilgan huquqiy, ilmiy va amaliy ishlar olib bormokdalar. Respublikamizda radioaktiv moddalar bilan ifloslanish deyarli uchramaydi, biroq ayrim hududlarda lokal nuqtalarda r^adioaktiv elementlarni QQM dan ortganligi aniklangan. Buni O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasi xuzuridagi Gidrometrologiya Markazi nazorat qiladi. O‘zGidrometning turli viloyatlarda

"Ekologik shahobchalar" mavjud bo‘lib, ularda doimiy ravishda ifloslanish jarayonlar kuzatilib boriladi.

Похожие

Tuproqlarni og‘ir metallar bilan ifloslanish omillari va manbalari

Biosferaning og‘ir metallar va ularning birikmalari bilan ifloslanish muammolari

Tuproqlarni kimyoviy ifloslanish va muhofaza qilishning asosiy vazifalari. Kimyoviy ifloslanish turlari va darajalari

Ekologik muammoni bartaraf etish yllari

Radioaktiv ifloslanishning tuproq xossalari va inson sog‘ligiga ta’siri