O’zbekistonda tabiatni muhofaza qilish tadbirlari, qo’riqxonalar va boshqa muhofaza qilinadigan hududlar - Экология - Рефераты

O’zbekistonda tabiatni muhofaza qilish tadbirlari, qo’riqxonalar va boshqa muhofaza qilinadigan hududlar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

54.5 KB

www.arxiv.uz Reja: 1. O’zbekistonda tabiatni muhofaza qilish tadbirlari 2. Tabiatni muhofaza qilishning yo’nalishlari 3. Ijtimoiy-siyosiy va xo’jalik-iqtisodiy yo’nalishlari

www.arxiv.uz Tabiat insonlarning moddiy va ma’naviy talablarini qondiruvchi manbadir. Tabiat – bu butun moddiy borliqdir. Tabiat va jamiyatning bir-biri bilan chambarchas bog’langan yaxlit borliqning ikki bo’lagini tashkil etadi. Tabiat va jamiyatning umumiy belgilari bilan bir qatorda o’ziga xos tomonlari ham bor. Butun ijtimoiy hayot, ishlab chiqarish, inson va uning ongi tabiat qonunlariga bo’ysunadilar. Bu borada jamiyat tabiatning bir qismi, uning sotsial mohiyatini aks ettiradi. Jamiyat va tabiat turli yo’nalishlarda doim muloqatda bo’ladi. Tabiiy muhitsiz jamiyat yashay olmaydi. Hayot insonni tabiat bilan bog’laydi. Insonning yashashi uchun zarur bo’lgan barcha narsalar –ozuqa , kiyim, qurilish materiallari va boshqalar tabiatdan olinadi.Jamiyatda foydalaniladigan barcha narsalar ikki element: tabiat mahsuloti va mehnat natijasida hosil bo’ladi. XVIII-XIX asrlarda sanoat taraqqiyoti tufayli ko’plab tabiiy zaxiralar: Yer osti boyliklari, qishloq xo’jalik yerlari baliq zaxiralari, suv va quruqlik hayvonlari, o’simlik dunyosida kengroq foydalanila boshladi. Janubiy va Shimoliy Amerika hamda Afrika materiklari atrofidagi orollarini mustamlaka qilish tezlashdi. Sharqiy slavyanlar Sibirga kelib joylashdilar va Tinch okeaniga qirg’oqlariga yetib bordilar. Aholi sonining o’sishi, yangi hududlarning egallanishi va ekspluatatsiya qilinishi kuchayadi. O’rmonlar kesildi landshaftlarning tubdan o’zgarishi va ko’plab ov qilish hayvon zaxiralariga salbiy ta’sir ko’rsatdi. Ko’plab qimmatbaho hayvonat va o’simlik turlari yo’q bo’lib ketdi yoki ular soni keskin kamaydi. Sanoatning rivojlanishi tabiiy zaxiralarning kamayib borishidan tashqari, atrof-muhitning ifloslanishi muammosini ham keltirib chiqardi. Suv havzalari, atmosfera, tuproq sanoat chiqindilari bilan ifloslanib borayotganligi ma’lum bo’lib qoldi. Bular o’simliklar va hayvonat dunyosi, shuningdek odamlar sog’ligiga ham kuchli xavf bo’lib qoldi. Bu salbiy omil asta-sekin butun yer yuzuni o’z ta’siri ostiga olish XX asr boshlariga qadar sun’iy harakterga ega bo’lsa, endelikda bu sayyoraning global muammosiga aylanib ketdi. Jumladan,

www.arxiv.uz Antarktidaning tabiati ham radioaktiv chanlar va DDT pestitsidining borligi, yoqilg’i mahsulotlari mavjudligi aniqladi. XX asrning ikkinchi yarmiga kelib, turli tabiiy zaxiralarning hududlar bo’yicha tanqisligi atrof-muhitning dunyo miqyosida ifloslanishi va muvozanatning buzulishi ro’y berdi va tobora keskin tus olib, ekologik sharoitining buzilishi uchun real xavf paydo bo’ldi, bu esa quyidagi sabablarga bog’liq bo’lib, insoniyatning kelajakdagi hayoti va faoliyatini murakkablashtirib yubordi. Hozirgi fan-texnika taraqqiyotining tabiatga ta’sir etish yo’llari va shakllari nihoyatda ko’p. Bu ta’sir natijasida tabiatdagi miqdor o’zgarishlargina emas, balki sifat o’zgarishlari ham sodir bo’lmoqda. Fan texnika inqilobining tabiatga ta’siridagi eng muhim asosiy tendensiyalari quyidagilardan iborat. Tabiiy zaxiralarni iste’mol qilish hajmi aholi sonining ortishiga qarab ortib bormoqda. Masalan, 1972-yil tabiiy boyliklarni jon boshiga iste’mol qilish 1940-yilga nisbatan 2,5 barobar ortdi. 2000-yilda esa kishi boshiga 35-40 tonnaga yetdi. Hozirgi vaqtda insoniyatning xo’jalik ehtiyojlari uchun yiliga daryolar suvning taxminan 13% idan foydalaniladi. Fan-texnika rivoji tabiiy zaxiralardan oqilona foydalanish va atrof-muhitni yaxshilash bo’yicha insoniyat uchun katta imkoniyat tug’dirdi. Lekin bir vaqtning o’zida tabiiy muhitning ancha ifloslanishiva yomonlashuviga ham olib krladi. Tabiatga zararli moddalar va birikmalarning chiqarib tashlanishidan havo, tuproq va suvning fizik, ximik va biologik xususiyatlari o’zgardi. Bu hol tabiiyki, kelajakda o’simliklar, hayvonlar va odam hayotiga salbiy ta’sir ko’rsatadi. Ekologik zarar inson yashaydigan muhit sifatining yomonlashishidir. Inson uzoq vaqtlargacha tabiatga bitmas-tuganmas manba sifatida qarab kelgan. Lekin o’zi tabiatga ta’sir etishining salbiy natijalariga duch kelib, u asta-sekin tabiatdan oqilona foydalanish va muhofaza qilishning zarurligi haqida ishonch hosil qila boshladi. XIX asrning oxiri XX asrning boshida inson faoliyatida

www.arxiv.uz tabiatni muhofaza qilish haqidagi tasavvur faqat ayrim hayvon va o’simlik turlarini, noyob obyektlarini muhofaza qilishnigina o’z ichiga olar edi. Tabiatni muhofaza qilish faqat biologic muammo deb qaralar edi. Tabiatni muhofaza qilishning aniq vazifalaridan biri tabiatni o’zgartirish oqibatlarini va salbiy natijalarining oldini olish yo’llarini aniqlashdan iboratdir. Tabiiy majmualarini har taraflama va chuqur o’rganmasdan, ularning komponentlari o’rtasidagi aloqolarini aniqlamasdan va hisobga olmasdan tabiatni muhofaza qilishdek murakkab vazifani amalgam oshirishga mumkin emas. Bu masalalarnimajmua o’rganish bilan ekologiya fani shug’ullanadi. Uning yo’nalishlari salbiy texnogen o’zgarishlarni oldindan aniqlashga va ularni o’z vaqtida bartaraf qiluvchi chora-tadbirlarni belgilashga qaratilgandir. Demak, tabiatni muhofaza qilishning hozirgi asosiy vazifalari – tabiiy zaxiralarni muhofaza qilish, qayta ishlab chiqarishni tashkil etish, tabiiy boyliklardan oqilona foydalanish, atrof-muhitni ifloslanishdan saqlashdan iboratdir. Tabiatning muhofaza qilishning ijtimoiy va siyosiy, iqtisodiy, sog’lamlashtirish – gigiyena, tarbiyaviy, estetik va ilmiy yo’nalishlari bor. Ijtimoiy-siyosiy yo’nalishlar. Odamlar ishlab chiqarish jarayonida tabiat bilan doimo munosabatda bo’ladi. Ona zaminimiz boyliklarining talon-taroj qilishi, tabiat va jamiyat o’rtasidagi inqirozning chuqurlashuvi yildan-yilga yaqqol namoyon bo’ladi. Tabibatni muxofaza qilash dunyoning ko’p joylarida ijtimoiy munosabatlarning o’zgarishiga olib keladi.Tabiatni muxofaza qilishning zaruriy chorasi sifatida texnika taraqqiyoti, sanoatning rivojlanishi, aholining o’sishini ekologik rejalarda olib boorish kerak. Xo’jalik-iqtisodiy yo’nalishi. Ijtimoiy va ishlab chiqarish munosabatlarining rivojlanish bosqichlarida tabiat muhofazasining vazifa va maqsadlari o’ziga xos xususiyatlariga ega. Ko’pchilik geografik hududlar tabiatni o’z-o’zi tiklash qobiliyatini yuqotdi. Tabiatshunos olimlar, tabiat muhofazasining asosiy yo’li ded xo’jalikda ishlatilishdan iloji boricha o’zgartirilmagan landshaftlar va boshqa tabiiy obektlarni saqlash deb biladilar. O’zbekiston hududida har yili

www.arxiv.uz ko’plab kanal, ariq va zovurlar qaziladi. Biroq bu inshoatlar chekkalariga daraxtlar ekib, yasil daraxtzorlar hosil qilashga yetarlicha ahamiyat berilmaydi. Agar bunday inshoatlar bilan birgaularning atroflariga daraxtlar ekilsa, tabiat yashil o’simliklar bilan yanada boyitiladi, ko’rkam orombaxsh joylar ko’paya boradi. Buni katta Farg’ona kanali misolida ko’rish mumkin. Tabiatning muhofaza qilishning qo’riqxona sistemasi xo’jalik hisobida turgan tabiiy zahiralarning tiklanish va ko’payishini ta’minlay olmaydi. Ya’ni iqtisodning rivojlanishiga javob bera olmaydi. Shuning uchun ham oxirgi vaqtda tabiat zaxiralaridan oqilana foydalanib, uni muhofaza qilsh birinchi navbatdagi vazifa bo’lib qoldi. Tabiat muhofazasi iqtisodning zaruriy tarkibiy qismi va uni rivojlantirish shartlaridan biridir. Xo’jalikning iqtisodiy masalalari tabiat muhofazasida birlamchi rol o’ynaydi. Fan-texnika inqilobi va texnika taraqqiyoti, sharoiti, aspektning muhimligi ana shundadir.Inson hayoti uchun optimal sharoit yaratish tabiat muhofazasining eng dolzarb vazifalaridan biridir.

www.arxiv.uz Foydalanilgan adabiyotlar: 1. I.A.Karimov. Tarixiy xotirasiz kelajak yo’q. T., “Sharq”, 1998. 2. I.A.Karimov. O’zbekiston buyuk kelajak sari. T., “O’zbekiston”, 1998. 3. I.A.Karimov. O’zbekiston XXI asrga intilmoqda. T., “O’zbekiston”, 1999. 4. Jabborov N. Kimyo va atrof muhit. T., “O’qituvchi”1992. 5. Barotov P. Tabiatni muhofaza qilish. T., “O’qituvchi”1991. 6. Shodimetov Yu. Ijtimoiy ekologiyaga kirish. I, II qism, T., “O’qituvchi”1994. 7. Otaboyev Sh. Nabiyev M. Inson va biosfera. T., “O’qituvchi”1995. 8. Tursunov X.T. Ekologiya asoslari va tabiatni muhofaza qilish. “Saodat RIA”, 9. To’xtayev A.S. Ekologiya. T., “O’qituvchi”1998. 10. Qodirov E.B. va boshqalar. Tabiiy muhitni muhofazalashning ekologik asoslari. T., “O’zbekiston”, 1999. 11. Ergashev A., Ergashev T. Ekologiya, biosfera va tabiatni muhofaza qilish. T., “Yangi asr avlodi”, 2005. 12. Xolmurodov J. Ekologiya va qonun. T., “Adolat”. 2000. 13. www.ziyonet.uz

Похожие

Alohida muhofaza qilinadigan hududlar

Havo muhitini muhofaza qilish tadbirlari

Tabiatni muhofaza qilishning tashkiliy va huquqiy asoslari

Ekologiya va tabiatni muhofaza qilish fanining predmeti vazifalari va rivojlanish tarixi

Tabiatni muhofaza qilishning jihatlari. Tabiatni muxofaza qilishning nazariy asoslari va jihatlari