Havo muhitini muhofaza qilish tadbirlari - Экология - Рефераты

Havo muhitini muhofaza qilish tadbirlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

66 KB

www.arxiv.uzReja: 1. Texnologik tadbirlar 2. Loyilashga asoslangan tadbirlar

www.arxiv.uzSanoat korxonalari va kommunal xo’jaliklari chiqin dilari hisobiga shaharlar atrofida turli chiqindi om borlarining paydo bo’lishi, axlatxonalarning ko’payishi atmosfera havosini ifloslanishdan muhofaza qilishni taqazzo etadi. Mazkur masala gigiena fanining masalasi bo’libgina q olmay, balki ijtimoiy va iqtisodiy masala hamdir. Biroq, bu masala kompleks ravishda hal etilmasa, echilishi murakkab bo’lgan muammo bo’lib koladi. Hozirgi vaqtda atmosfera havosini muhofaza qilish maqsadida uch xil tadbirni amalga oshirish ko’zda tutiladi. Bular man tiqiy, texnik va loyixalashga asoslangan tadbirlardir. Mazkur tadbirlarni amalga oshirish bilan aholi turar joylaridagi atmosfera havosi bulg’anishlarini ruxsat etiladigan miqdorini ta’minlash mumkin, qolaversa, aholining sanitariya-turmush sharoitini ham yaxshilasa bo’ladi. Atmosferani ifloslanishiga qarshi kurash bo’yicha o’tka ziladigan mantiqiy tadbirlar majmuasiga — atmosferani ifloslantiruvchi asosiy manbalardan biri bo’lgan avtomo billar uchun yangi turdagi dvigatellar yaratish, ularni tex nologik toza yonilg’i turiga o’tkazish, atmosfera havosini ifloslantiruvchi barcha korxonalarni shahardan tashqariga joylashtirish, ishlab chiqarish korxonalarini bir-biriga yaqin joylashtirishni qat’iyan man etish va boshqa shu kabi tadbirlar kiradi. Chunki ulardan chiqdan tashlamalar foto- kimyoviy reaksiyaga kirishib yanada xavfli bo’lgan modda larni hosil bo’lishiga olib keladi. Atmosferani avtotrans- portlar ta’sirida ifloslanishini kamaytirish uchun ko’cha lar tekisligini ta’minlash va avtomobillar harakatini «yashil to’lqinlar» principi bo’yicha tashkil etish muhim ahamiyat kasb etadi. Bu hol o’z navbatida shah ar magistral yo’llari bo’ylab mashinalar okimi harakati xavfsizligini ta’minlaydi. Butun dunyoda avtokorxonalar sonini oshib borishi olimlar va konstruktoglarni avtomobillar uchun shunday motoglar yaratishni taqazo qiladiki, ular ishlagan vaq tida havoga chiqadigan zararli komponentlar chiqmasin yoki chiksa ham juda kam mi q dorda chiqsin. Bu borada siq ilgan gazdan foydalanish muhim ahamiyatga ega. Chunki avtomobilda yonilg’ini maksimal yonishiga erishish atmosferaga tashlanadigan zararli moddalarni benzinga ishlovchi avtomobillardagiga nisbatan sezilarli darajada kam chiqaradi. Quyoshli o’lkalarda quyosh batareyala- rida ishlovchi elektromobillarni yaratish imkoniyatlari ham mavjud. Hozircha, mashinalarni sundirgichlaridan chiqadigan gazlarni kamaytirish muammosini

www.arxiv.uz avtomobil’ dvigatellarini va yonilgi ta’minot tizimini sozlash orqali hal etish lozim. Dunyoning ko’pgina mamlakatla rida neftni to’g’ridan-to’g’ri haydash yo’li bilan tetrae til qo’rg’oshinsiz benzin ishlab chiqarilmoqda. Bunday benzin bilan harakatlangan avtomobillardan havoga chi qadigan zararli qo’ rg ’ oshin birikmalari koncentraciyasi sezilarli darajada kam b o’ ladi. O’zbekistan Respublikasida h am mustaqillik yilla rida yangi mahsulot turlari — benzin, aviakerosin, neft’ moilarining har xil turlari, suyultirilgan gaz va boshq alar ishlab chiqarish o’zlashtirildi. Buxoro neftni qayta ishlash zavodi ishga tushirildi. Bu zavodning o’ziga xos xususiyati shundaki, neftni qayta ishlash jarayonida neft’ tarkibida ko’p bo’lgan oltingugurtdan ham tozala nadi. Natijada benzin tarkibi eng xavfli oltingugurt gazlaridan holi bo’ladi. Atmosferaning ifloslanishiga qarshi kurashda elektrlashtirish, gazlashtirish va issiq lik ta’minotini yaratish ham muhim o’rin tutadi. Shu ningdek, o’simlik zararkunandalariga qarshi ishlatila digan biologik, kimyoviy vositalar va biopreparatlar ning ahamiyati katta. Ba’zan shamol harakatini vaqtin chalik to’xtashi havoni ifloslantiruvchi moddalar kon centraciyalarini oshib ketishiga sabab bo’ladi. Bunday h ollarda qisqa muddatga korxonani to’xtatib, atmosferaga tashlanadigan tashlamalarni qisqartirish mumkin. Ifloslangan havoni tozalashning eng ma’qul usuli bu — ko’kalamzorlashtirishdir. Aynan yashil o’simliklar foto sintez natijasida h avo tozaligini ta’minlaydi, gaz langanlik va zararli tashlamalar bilan ifloslanishini kamaytiradi, mikroiqlimni yaxshilaydi. Zararli modda larning maksimal miqdori qish faslida kuzatiladi. Shuning uchun yil davomida o’sadigan yashil o’simliklar egallagan maydonlarni ko’paytirish lozim. Transport vo sitalari tashlamalari bilan o’simliklarning iflosla nishi asosan yul chetidan 50 metrgacha bo’lgan masofada kuzatiladi eng kup ifloslanish 7-25 metr masofada so dir bo’ladi. Shuning uchun yul chetlarida etishtirilgan mevalar, kukatlar va dorivor o’simliklarni iste’mol qilish ta’qiqlanadi. Yo’l yoqasidan 50 metr masofada joylashgan bog’larda etishtirilgan mevalar tarkibida ko’rg’oshin miqdori ReChMdan 3 marta yuqori bo’lishi aniqdangan. Daraxt barglarga suv sepib ularni qurum, chang va boshqa iflosliklardan yuvish o’simlikni tikla nish faolligini oshiradi.

www.arxiv.uz Texnologik tadbirlar. Atmosfera havosini muhofaza qilishda texnologik tadbirlarning ahamiyati kattadir. Ko’riladigan tadbir asosida tashki muhit ob’ektlariga, jumladan, havoga tashlanadigan chiqindilar miqdorini qisqartirish yoki mutloq. tuxtatish zarur. Buning uchun sanoat korxonalaridagi texnologik jarayonlarni tako millashtirish, hatto chiqindisiz yoki kam chiqindili tex nologiyalarni joriy etish mumkin. Bunday texnologiya lar mutloq berk jarayonlar bo’lib, unda chiqindilar bu tunlay bo’lmaydi, chiqindi moddalar boshqa maxsulotlar ishlab chiqarish uchun xom ashyo vazifasini o’taydi. Chiq kindisiz yoki kam chiqindili ishlab chiqarish jarayonla rini tashkil etishda xom ashyo tayyorlash, mavjud mate riallardan tula foydalanish, ularni chiqindi sifatida tashqi muhitga tashlamaslik chora-tadbirlari ko’riladi. Al batta, chikindisiz texnologiya jarayonlarini ishlab chi kish nazariy jixatdan oson bo’lsa-da, amalda uni joriy etish juda murakkabdir. Shuni ham aytib o’tish kerakki, chiqindisiz ishlaydigan sanoat korxonalari faoliyatla ri asosini barcha xom ashyolarni tayyor mahsulotlarga aylantirish tashkil qiladi. Masalan, o’tgan asrning bosh larida rangli metallurgiya korxonalarida rudalar tar kibidan jami 15 ta element ajratib olingan bo’lsa, xozir da misli xom ashyolarning uzidangina 25 ta element, jum - ladan, mis, rux, ko’rg’oshin, nikel’, oltin, kumush, mo libden, kobal’t, kadmiy, selen, tellur, germaniy, re niy va ularning boshka biriqmalari oltingugurt, vismut, surma, bariy, temir va hokazolar ajratib olin moqda. Neft’ ishlab chiqarishda qoldiq modda mazut bo’lib, u o’ z tarkibida 70-90% oltingugurt saqlaydi, bundam tash qari, neft’ tarkibida vanadiy, nikel’, magniy va krem niy kabi elementlar mavjud. Hozir mazutdan oltingugurt li moddalarni ajratib olish texnologiyalari ishlab chi qilgan. Umuman, chiqindi ajratmaydigan ishlab chiqarish korxonalarining soni hali juda kam. Ba’zan ko’p maxsulotlar sifatsiz bo’lib, Davlat standartiga tutri kelmas ligi tufayli chiqindi holida chiqarib tashlanadi va ular taihi muxitni ifloslantiruvchi manbaga aylanib q o li shi mumkin. Keyingi vaqtlarda azotli mineral o’g’itlar ishlab chiqarish korxonalarida ham xom ashyolar to’la-to’kis, chiqindisiz ishlab chiqarilmoqda. Atmosferami ifloslantiruvchi kimyo viy moddalar yana qaytadan texnologik jarayonlarga qayta rilmoqda, atmosfera havosi esa ifloslanishdan xoli bo’lmoqda. Sintetik kauchuk ishlab chiqarish zavodlarida

www.arxiv.uz texnologiya jarayonlarida paydo bo’ladigan chiqindilardan hozir sul’fat kislotasi, spirt va stirol olish yo’lga qo’yilgan. Korxonalar zich joilashgan hududlarda chiqindisiz ishlash katta ahamiyat kasb etadi, albatta. Fan va texnika yutuklari asosida chiqin disiz ishlab chiqdrish korxonalarini tashkil qilish, o’ z navbatida, aholi turarjoylari havosining toza bo’lishini ta’ minlashga yordamlashadi. Birlashgan Millatlar Tashkiloti tomonidan kam chiqkindili hamda chiqindisiz sanoat korxonalarini tashkil qilish tugrisida maxsus Deklaraciya qabul q ilingan. Bu hujjat asosida BMT Yevropa iqtisodiy hay’atining chiq kindisiz va kam chiqindili korxonalar tashkil qilish fao liyatida ko’p mamlakatlar qatnashmoqda. Amaliyot bu sohada dunyo mamlakatlari birgalikda faoliyat ko’rsatishi muhim ligini ko’rsatadi. Masalan, hozir juda ko’p sanoat korxo nalarida chiqindisiz yoki kam chiqindili texnologik ja rayonlar amalda joriy etilgan. Dikxatga sazovor texnologik jarayonlardan yana biri, ishlab chiqarish jarayonlarida ishlatiladigan zaharli mod dalarni zaharli bo’lmagan moddalarga almashtirishdir. Ma salan, isitish tarmoqlarida ko’mir yoki mazutdan foydalan masdan, balki tabiiy gazdan foydalanish, atmosferaga chi qarib tashlanadigan zararli moddalar hajmini 70-90% ka- maytiradi. Boshqacha qilib aytganda, avtomobillarda benzin yonilg’isi o’rniga, gazdan foydalansa atrof-muxitning if loslanishi ma’lum darajada kamayadi. Xom ashyolarni zararli moddalardan tozalash katta ahamiyat ga egadir. Masalan, yoqiladigan gazdan oltingugurtni, tosh ko’mirdan oltingugurt kolchedanini seperaciya yo’li bilan ajratib olish kabi tadbirlar atmosfera havosining if loslanishini ancha kamaytiradi. Bu borada ayrim sanoat kor xonalarida mahsulot ishlab chiqarish vaqtida havoga ko’p miqdorda chang chiqishini kamaytirish uchun chang tarqatuv chi manbani nam materialar bilan chegaralab ko’yish ham changlanishni ancha kamaytirishi mumkin. Masalan, quru q s ement ishlab chi q arishning namli s ement ishlab chi q arishga o’tkazilishi havoga uchadigan chang zarralarini kamayishiga yordam beradi. Texnologik jarayonlarda tabiiy yonilgi yondirishdan elektr toki bilan qizdirishga o’tish chiqindilarni kamayi shiga olib keladi. Texnologik jarayonlarning berkligini ta’minlash, ma h sulotlarni bir joydan ikkinchi joyga trans portyor lentalari vositasida j o’ natish yaxshi samara beradi.

www.arxiv.uz Texnologik jarayonlarni uzluksizligini ta’minlash lo zim, aks holda, chiqindilar to’planib qolib, texnik vositalar va tozalash qurilmalarini ishdan chiqaradi. Demak, texnologik jarayonlarni uzluksiz texnologiyaga o’tkazish davr ning dolzarb masalalaridan biridir. Shuni qayd qilib utish lozimki, yuqorida tavsiflangan texnologik jarayon larni tatbiq etish atmosfera havosini ifloslanishdan ta moman holi qilmasada, sanitariya vrachlari, korxonalar ning muxandis va texnologlari hamkorlikda atmosfera h avosini chiqindilardan mux o faza qilish bo’yicha doimo harakat qilishlarini takozo qiladi. Loyixalashga asoslangan tadbirlar. Loyixalashga asos langan tadbirlar quyidagilarni o’z ichiga oladi: • shahar hududini zonalarga bo’lish; • tabiiy changlarga qarshi kurashish; • sanitariya himoya chegaralarini tashkil qilish; • turarjoylar loyihalarini takomillashtirish; • turarjoylarni ko’kalamzorlashtirish. Loyixa lashga asoslangan tadbirlarni amalga oshirishdan maqsad, moddalarni atmosfera havosiga tarqalishini kamaytirishdir. Sanoat korxonalarini shahar hududida oqilona joylashtirishni tashkil qilish shahar bosh loyihasi va tumanlar loyihalariga hamda sanitariya me’yorlariga asoslangan bo’lishi kerak. Sanoat korxoanalarini qurish uchun yer maydonlari ajratishda joylarning rel’efi, iqlim sharoiti, shaollar yo’nalishi va sanoat korxonalaridan ajralib chiqadigan chiqindilarni atmosferada tarqalish qonuniyatlari nazarda tutiladi. Shahar hududini mintaqalarga bo’layotganda shamol yo’nalishini hisobga olish katta ahamiyatga ega. Odatda, sanoat korxonalarini yaxshi shamollatiladigan joylarga qurish turar joylarni havosini musaffo bo’lishini ta’minlaydi. Shamol yo’nalishini hisobga olganda o’rtacha yillik shamol yo’nalishi uning yil fasllaridagi o’zgarishlari ham hisobga olinsa, maqsadga muvofiq bo’ladi. Odatda sanoat korxonalari joylashgan yerlarda noxush holatlar, ayniqsa, qish faslida qattiq sovuq yoki yuqori darajadagi namlik sharoitlarida atmosferaning yer yuzasiga yaqin qatlamning yuqori darajada ifloslanishi kuzatiladi.

www.arxiv.uz Foydalanilgan adabiyotlar: 1. I.A.Karimov. Tarixiy xotirasiz kelajak yo’q. T., “Sharq”, 1998. 2. I.A.Karimov. O’zbekiston buyuk kelajak sari. T., “O’zbekiston”, 1998. 3. I.A.Karimov. O’zbekiston XXI asrga intilmoqda. T., “O’zbekiston”, 1999. 4. Jabborov N. Kimyo va atrof muhit. T., “O’qituvchi”1992. 5. Barotov P. Tabiatni muhofaza qilish. T., “O’qituvchi”1991. 6. Shodimetov Yu. Ijtimoiy ekologiyaga kirish. I, II qism, T., “O’qituvchi”1994. 7. Otaboyev Sh. Nabiyev M. Inson va biosfera. T., “O’qituvchi”1995. 8. Tursunov X.T. Ekologiya asoslari va tabiatni muhofaza qilish. “Saodat RIA”, 9. To’xtayev A.S. Ekologiya. T., “O’qituvchi”1998. 10. Qodirov E.B. va boshqalar. Tabiiy muhitni muhofazalashning ekologik asoslari. T., “O’zbekiston”, 1999. 11. Ergashev A., Ergashev T. Ekologiya, biosfera va tabiatni muhofaza qilish. T., “Yangi asr avlodi”, 2005. 12. Xolmurodov J. Ekologiya va qonun. T., “Adolat”. 2000. 13. www.ziyonet.uz

Похожие

O’zbekistonda tabiatni muhofaza qilish tadbirlari, qo’riqxonalar va boshqa muhofaza qilinadigan hududlar

Suv resurslarini muhofaza qilish

Hayvonot olamini muhofaza qilish

O'simliklar dunyosini muhofaza qilish

Atmosfera havosini muhofaza qilish