Havo muhitining ifloslanish oqibatlari - Экология - Рефераты

Havo muhitining ifloslanish oqibatlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

60 KB

www.arxiv.uzReja: 1. Havo mu hitining ifloslanish i 2. Ultrabinafsha nurlar ta’sirida ifloslanish 3. Ftoridlar ta’sirida ifloslanish

www.arxiv.uzNoqulay meteorologik sharoitlar natijasida atmosferada chiqindi gazlar kon sientra tsiyasi oshib borib, qalin toksik tumanlar hosil bo’lishiga sabab bo’lmoqda. Toksik moddalarning t o’ planishi hisobiga og ’ir xastaliklardan nobud bo’lish hollari kuzatilmo qda. Havoni ifloslantiruvchilar umumiy to liqshini, ish faoliyatini kamaytirishni, yo’tal, bosh ayla nishi, ovozning bug’ilishi, o’pka va ko’zning turli kasallik larini, organizmning umumiy zaharlanishini, organizmni kasalliklarga qarshi kurashish qobiliyatining susayishini kel tirib chiqaradi. Yirik shaharlar havosida sanoat tashlamala ri, avtomobillardan chiqadigan gazlar: qurum, kul, tugun, changlar o’ziga xos quyosh spektrining ul’trabinafsha qismini atmosferaning quyi katlamlariga etib kelishini qiyinlashtiradi. Masalan, Parij shahridan uncha uzoqda joylashmagan sanoat korxonalari hududlarida ultrabinafsha nurlar 0,3 % ni, uzoqda joylashgan zavod va fabrikalar hududlarida esa 3,0 % ni tashkil qiladi. Ultrabinafsha nurlarning yetish movchiligi bolalarda raxit va avitaminoz kasalliklarini ri- vojlanishiga sabab bo’lmoqda. Kimyoviy moddalarning inson organizmiga mutagen, konserogen, allergen, aterosklerotik, embriotoksik va hatto jinsiy mutasiya ta’sirlari aniqlan gan. Pestisidlar muntazam me’yordan 3-4 va 9 marta ko’p ko’lla nilgan hududlarda yurak-tomir tizimining kasallanish dara jasi 1,2 va 2,2 marta oshganligi ma’lum. O’simliklarni himoya qilishda qo’llaniladigan kimyoviy vositalar bilan jigar va siydik yo’llari kasalliklarining kelib chiqishi o’rtasida uz viy bog’liqlik mavjud. Kelajakda pestisidlarni ishlatish natijasida bolalarning nobud bo’lishi, aholi o’rtasida bron xit, bronxial astma, avitaminoz va boshqa kasalliklarni kes kin ortib borishi bashorat qilinmoqda. Bronxit, bronxial astma, o’pka, yurak-tomir kasalliklarining kelib chiqish sa babi ko’p hollarda atmosfera havosining ifloslanishidandir. Atmosfera havosining chiqindilar bilan ifloslanishi XX asrdan e’tiboran tez sur’atlar bilan borganligi qayd etilgan. Katta shaharlarda atmosfera havosi tarkibidagi chang miqdorining har xil bo’lishi shaharlarni ozodaligiga, ko’kalamzorlashtirilganligiga, sanoat korxonalarining katta-kichikligiga hamda ularni shahar hududida joylash ganligiga bog’liq. Havoning changli yoki tumanli bo’lishi va ularning quyosh radiatsiyasiga ta’siri shahar muhitini o’zgar tirib yuboradi, havo harakatini sekinlashtiradi, uning nisbiy namligini kamaytirishi ham mumkin. Shaharni

www.arxiv.uz q uyuq. tuman bosishi ham xavflidir, chunki tuman tomchila ri tarkibidagi zaharli moddalar inson organizmiga kir gach, salbiy ta’sir ko’rsatadi. Jumladan, nafas yo’llari ning y illik. qavatlarini yallig’lantirib, turli kasallik larni keltirib chiqaradi. Shunday tumanli kunlarda be morlarning ahvoli keskin yomonlashadi. Masalan, surunka li bronxit, emfizema, tumov kasalliklariga duchor bo’lgan bemorlar o’zlarini yomon his qiladilar. Atmosfera havosi dagi chang zarrachalari inson organizmiga noxush ta’sir q iladi. Changlarning asorati ular tarkibidagi kimyoviy moddalarning biologik faolligiga, tabiatiga, fizik jihatiga bog’liq bo’ladi. Masalan, havodagi chang tarkibi da qo’rg’oshin, margimush, marganes, kadmiy, ftog aero zollari organizmga tushib, surunkali kasalliklarni pay do qiladi. Jumladan, kamqonlik, flyuoroz, poliartrit, polinevrit kabi kasalliklar kelib chiqadi. Ayniqsa, ra dioaktivlik xususiyatiga ega bo’lgan changlar o’ta xavflili gi bilan ajralib turadi. Radioaktiv changlar naqadar xavf li ekanligini Chernobil fojiasi va Semipalatinsk pos ligoni asoratlari misolida ko’rish mumkin. Zaharli bo’lmagan yirik diametrli chang zarrachalari ko’z va burunning yillik qavatlariga tushib, ularni jarohatlaydi, yallig’lanish jarayoni burunda, tomoqda, ke kirdakda va bronx naylarida kuzatiladi. Bunday h ollar o’ tkir va surunkali rinit, laringit, faringit, traxeit, bronxit yoki traxeobronxit, laringotraxit kabi kasallik- larni keltirib chiqaradi. Nafas yo’llari orqali o’pkaga kvarc changlari tushsa, pnevmokonioz kasalligini, elektr stanciyalardan chiqadigan qurumlar tarkibida 14,9-19,7% atrofida kremniy qo’sh oksidi moddasining bo’lishi esa slikoz kasalligini keltirib chiqaradi. Atmosferadagi zararli ko’shimchalar quyoshning ultrabi nafsha nurlarini tutib qoladi. Yirik shaharlarda quyoshning to’g’ri nurlanishini sekinlashtiradi. Atmosfera havosini ifloslanishi uning elektrik xossalarini, ion tarkibini uzgarishiga olib keladi. Amerika Qo’shma Shtatlarining bir katog shtatlarida o’tkazilgan kuzatish natijalari shuni ko’rsa tadiki, barcha tadqiqot o’tkazilgan shaharlarda yashovchi bolalar o’rtasida havosi ancha toza bo’lgan rayonlarda yashovchi bolalardagiga nisbatan o’pka kasalligi ko’p kuzatiladi. Bu hol inson organ izmiga oltingugurt gazi va sul’fatlarning za rarli ta’siri bilan izoxlanadi. Barcha

www.arxiv.uz mamlakatlarda o’pka emfizemasi bilan og’riganlar soni oshib bormoqda, allergik kasalliklar o’smoqda. Buning asosiy sababi, sanoat korxona laridan chiqdan tashlamalardir. Dunyo bo’yicha insonlarning 10 foizi allergenlar ta’siriga uchragan. Rak — o’tgan asrning kasalligidir. Bu ham atmosfera havosida katta miqdorda kon, cerogen, mutagen va terotogen moddalarning mavjudligi bi lan borliq..Policiklik aromatik uglevodorodlar (PAU) ham katta xavf turdiradi. Atmosfera havosini koncerogen ugle vodorodlar bilan ifloslanishi va sanoat korxonalari, trans port, shaharsozlikni rivojlanishi o’rtasida uzviy bog’liqlik mavjud. havosi toza qishloq joylarida rak kasalligi bilan kasallanish shaharlardagidan, ayniqsa, katta shahar lardagidan ancha past. O’pka raki bilan kasallanish extimoli ayniqsa, chekuvchi shaharliklarda chekmaydigan qishloq. aholi siga qaraganda 10 marta yuqori. Atmosfera havosining ifloslanishi hayvonlarni, kush va hasharotlarni nobud bo’lishiga sababchi bo’ladi. Ishlab chiq arish korxonalaridan tashlanadigan ftoridlar ta’sirida bir q atog mamlakatlarda asalarilar, qo’ylar, yirik shoxli hay vonlar va uy parrandalarining yoppasiga kirilib ketganligi hisobga olingan. Havo tarkibida ftog koncentraniyasi yuqoriligi inson va hayvonlar tishlarining tez to’kilib ke tishiga sabab bo’lib, ularning ovqat hazm qilish organlari va umurtqa suyaklarining kasallanishiga olib keladi. Shu ningdek, ulgan hayvonlarni suyib ichki a’zolari urganil ganda, ko’pincha nafas olish yullarining shikastlanishi ku zatilgan. Chorva hayvonlarining nasl berish va maxsuldorli gini pasayib ketishiga, hasharotlarni, jumladan, asalari larni kamayishiga, suv havzalarida baliqlarning nobud bo’li shiga ham havoning ftog birikmalari bilan ifloslanishi sabab bo’lishi mumkin. Veterinariya xizmati xodimlari ma’ lumotlariga ko’ra, ko’y va yirik shoxli hayvonlar alyuminiy zavodlaridan chiqadigan ftogitdan zaharlanadi. Ular havo or qali tuproq va o’tloqlarga tushadi. Bunday yaylovlarda boqil gan hayvonlar ftogli kaxeksiya bilan kasallanadi. 1980 yillarning boshlarida qo’shni Tojikistonda alyu miniy zavodining ishga tushirilishi bilan O’zbekistonning Surxondaryo viloyatiga qarashli ko’pgina tumanlarida ekologik jihatdan tang ahvol vujudga keldi. Zavod atmosferaga ko’p miqdorda ftogli vodorod, uglerod oksidi, oltingu gurt gazi, azot oksidlarini chiqarib tashlagan. Vodiyning yuqori qismida Tojikistonning O’zbekiston bilan chegara sida joylashgan zavodning chiqindilari tog’dan vodiy to monga esadigan shamol bilan birga Respublikaning chega radosh bo’lgan Surxondaryo viloyatining Sariosiyo, Uzun, De nov, Oltinsoy tumanlari hududiga tarqalgan.

www.arxiv.uz Ftogli vodo rodning chorva mollari va poliz ekinlariga salbiy ta’siri oshib borgan. Zikr etilgan hududlarning ba’zi xo’jalikla rida pomidor, karam, bodring va uzum kabi sabzavot va mevalar hosildorligining kamayishi, ipak qurtidan pilla etishtirishning pasayishi kuzatilgan. Anor va xurmolar si fatiga jiddiy ta’sir k o’ rsatgan, a h oli salomatligi yomon lashgan. Shvetsariyada ham ana shunday zavod atrofida bo qilgan mahalliy aholi chorva mollarining to’rtdan uch qis mi 9 yil mobaynida nobud bo’lganligi ma’lum. H avoning gaz tarkibining o’zgarishi gigienik nuqtai nazardan xavfli hisoblanadi. Havoda qandaydir noxush h id sezilsa va u nafas yo’llari orqali organizmga ko’prok. kirib qolsa, albatta, kasallik sodir bo’ladi. Shunday gaz lar ham borki, ular o’ta zaharli bo’lishiga qaramay, sira h idi bo’lmaydi. Jumladan, is gazini inson seza olmaydi. Ko’pincha shahar havosiga sanoat korxonalari juda ko’p turli xususiyatli h id siz va hidli gaz aralashmalari chiqa rib tashlashi mumkin. Katta industrial shaharlarga kirib kelinganda havo tarkibi, uning musaffoligi buzilganligi seziladi. Ular sanoat korxonalaridan, avto transport vositalaridan ajralib chiqadigan zararli gaz lardir. Havo tarkibidagi zararli gazlar to’g’idan-to’g’ri nafas yo’llariga kirib, o’pkaning alveolalariga va q o nga o’tadi, exud shilliq qavatidagi namliklar bilan biri kib, uni yallig’lashi mumkin. O’zbekistonda olib borilgan ilmiy-tadqiqot ishlari natijalari shuni tasdiqlaydi ki, zaharli gazlar ko’pincha yoshi o’tgan kishilarga, shu ningdek, yosh bolalarga ancha keskin ta’sir etadi, ularda kasalliklar hiyla og’ir kechadi. Ma’lumotlar shahar aholisi o’rtasida nafas yo’llari kasalliklarini tarqalishi bi lan atmosfera havosining ifloslanishi orasida uzviy bog liqlik mavjudligini ko’rsatadi. Sanoat korxonalari joy lashgan shaharlar aholisi o’rtasida turli kasalliklar ko’plab uchraydi. Shuni ham aytish kerakki, shahar havosi tarkibida zaharli moddalar kam bo’lsa-da, lekin surunka li ravishda mavjudligi turli xastaliklarni kelib chiqishiga olib keladi. Xullas, atmosfera havosining zararli gazlar, qurum, tu manlar bilan ifloslanishi uz navbatida mazkur hududda yashov chi kishilar organizmiga asoratli ta’sir ko’rsatmasdan q ara maydi. O’zbekiston Respublikasi Gidrometeorologiya markazi bergan ma’lumotlarga Karaganda, Olmaliq va Farg’ona, shu ningdek, Navoiy va Qo’ q on shaharlari havosining zararli moddalar bilan ifloslanishi yuqori darajada. Surxondaryo vi loyatining Sariosiyo darasi

www.arxiv.uz hududidagi Tojikistonnint Mirzo Tursunzoda shahrida joylashgan alyuminiy zavodi chiqindila rining asorati atrof-muxitning zararlanishiga katta ta’sir ko’rsatayapti. Foydalanilgan adabiyotlar: 1. I.A.Karimov. Tarixiy xotirasiz kelajak yo’q. T., “Sharq”, 1998. 2. I.A.Karimov. O’zbekiston buyuk kelajak sari. T., “O’zbekiston”, 1998. 3. I.A.Karimov. O’zbekiston XXI asrga intilmoqda. T., “O’zbekiston”, 1999. 4. Jabborov N. Kimyo va atrof muhit. T., “O’qituvchi”1992. 5. Barotov P. Tabiatni muhofaza qilish. T., “O’qituvchi”1991. 6. Shodimetov Yu. Ijtimoiy ekologiyaga kirish. I, II qism, T., “O’qituvchi”1994. 7. Otaboyev Sh. Nabiyev M. Inson va biosfera. T., “O’qituvchi”1995. 8. Tursunov X.T. Ekologiya asoslari va tabiatni muhofaza qilish. “Saodat RIA”, 9. To’xtayev A.S. Ekologiya. T., “O’qituvchi”1998. 10. Qodirov E.B. va boshqalar. Tabiiy muhitni muhofazalashning ekologik asoslari. T., “O’zbekiston”, 1999. 11. Ergashev A., Ergashev T. Ekologiya, biosfera va tabiatni muhofaza qilish. T., “Yangi asr avlodi”, 2005. 12. Xolmurodov J. Ekologiya va qonun. T., “Adolat”. 2000. 13. www.ziyonet.uz

Похожие

Havo muhiti

Tirik organizmlarning hayot muhitining ekologiyasi

Tuproqlarni kimyoviy ifloslanish va muhofaza qilishning asosiy vazifalari. Kimyoviy ifloslanish turlari va darajalari

Kimyoviy ifloslangan tuproqlarning ifloslanish darajalari va koeffisentlari

Havo muhitini muhofaza qilish tadbirlari