Tirik organizmlarning hayot muhitining ekologiyasi - Экология - Рефераты

Tirik organizmlarning hayot muhitining ekologiyasi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

47.5 KB

www.arxiv.uz Reja: 1. Parazitlar tushunchasi 2. Parazitlarning kelib chiqish yo’llari 3. Parazitlarning har xilligi 4. Parazitlarning tarqalishi

www.arxiv.uz Organizmlarning turli abiotik omillar orqali bir- biriga ta’sir qilishi, ularning topik (bog’lanishlari) aloqalari deyiladi, ya’ni bir organism ikkinchi organizmga fizukaviy, kimyoviy yoki biologik sharoit yaratishdan iborat. Tabiiy muhitda organizmlar uchun topik aloqalar muhim ahamiyatga egadir. Lekin topik aloqalar tirik organizmlarning ayrimlariga qulay bo’lsa, boshqalari uchun noqulay bo’lishi ham mumkin. Shuning uchun ham organizmlarning tabiatda joylashishi turlicha bo’ladi. O’simliklar yuzlab, minglab hayvonlarga pana joy hisoblanadi. Hayvonlar shamol, past harorat, yirtqichlardan saqlanadi. Hayvonlar o’simliklar ildizlari, tanasi va yapqorida o’zlariga yashash joyi topadi. Ayrim o’rmalab yuuvchi hayvonlar (ilinlar, kaltakesaklar) daraxtlar tanasi va shoxlaridan o’zlariga yashash muhitlari topadi. Bu yerda tuproqlararo munosabatlarga misol bo’ladi. Parazit tushunchasi. Tabiatda uchraydigan parazit o’ziga kerakli oziq moddalarni bir yoki bir necha organizmlardan xujayinlardan olinadi.Parazit yoki xo’jayin o’rtasida mahkam uzviy aloqa borligi parazit o’zi yashab turgan muhitni boshqarishda xo’jayinga qaramligidir. Tabiatda uchraydigan parazitlar va patogenlar juda muhim guruh organizmlar hisoblanadi. Har yili millionlab kishilar turli infeksion kasalliklardan nogiron bo’ladi. Hayotdan ko’z yumadi. Hozirgi kunda 250 mln akromegaliya va 200 mln.dan ortiq bilgarsios kasalliklariga chalingan kishilar ma’lum. Parazitlarning kelib chiqish yo’llari. Parazit bilan xo’jayin o’rtasidagi turli munosabatlar parazitlikning kelib chiqish yo’llarini yoritadi ya’ni: 1). Kvartirlik- parazitlikning kelib chiqishining sodda yo’li bo’lib, mayda organizmlar kattalari joylariga joylashib, keyin ularning junlari, patlari, orasiga o’tib, organism suyuqligi hisobiga ovqatlanadi. 2). Parazitlikning yirtqichlar orqali o’tishi. Bunda yirtqich- parazit o’ljaga hamla qilib, uni birdan yo’q qilib va yeb qo’ya olmasa, unda parazit o’lja tanasiga yopishadi, asta-sekin, uning ichki organizmlariga o’tadi va xo’jayin tanasida ko’p ozuqali muhitda parazitga aylanadi.

www.arxiv.uz 3). Parazitlikning yo’li bo’lib, parazitlar xo’jayin tanasiga ozuqa va suv bilan o’tishi mumkin. Tuyoqli hayvonlar o’t-cho’p bilan ovqatlangan vaqtda bakteriyalar, zamburug’lar, trixomalar va boshqalar ham o’simlik bilan hayvon tanasiga o’tib, yangi hayvon tanasiga o’tib moslashadi. Parazitlarning har xilligi. Hamma parazitlar ikki guruhga bo’linadi. 1). Ekoparazitlar- xo’jayin tanasi ustida yashovchilar (kanalar, burga, bit, zuluk), 2). Endoparazitlar- ichki parazitlar bo’lib, xo’jayin tanasi ichida yashaydi (gelmentlar, bakteriyalar, viruslar). Bu guruhlardan tashqari statsion vaqtincha va fakultayiv parazitlar bo’ladi. Parazitlarning o’simlik va hayvonlardan foydalanishi ularning parazitlar ta’siriga nisbatan qilgan reaksiyasi, sezishi turlichadir. Shuning uchun parazitlar fito va zooparazitlarga bo’linadi. Ular ikkita gruhga bulib qaraladi mikroparazitlar va mikroparazitlar. Mikroparazitlar bir xo’jayindan ikkinchiga to’g’ridan-to’g’ri yoki boshqa tur orqali o’zga organizimlarga o’tishi mumkun. To’g’ridan –to’g’ri parazitning o’tishiga qisqa muddat yashash vaqtida venetik kasalliklar tarqatuvchi viruslarning utishi misol bula oladi. Hayvonlarda uchraydigan eng asosiy makro parazidlarga gelminlar, lentasimonlar, chuvalchanglar,trematodalar,skrebnlar va nematodalar kiradi.Ulardan tashqari hayvonlarni bitlar,burgalar,kanalar hamda zamburug’lar ham zararlantiradi. O’simliklarning makroparazitlariga asosan zamburug’lardan qorakuya, zang va shudring, oqqirov kasalliklarini tarqatuvchi turlar kiradi. Makroparazidlar ham to’g’ridan-to’g’ri yoki boshqa tur, o’tkazuvchi yordamida boshqa organizimga o’tadi. Bu yerda parazitlarning hayot sikllari ancha murakkablashgan. O’simliklardagi makroparazitlar- qorakuya, zang zamburug’larining sporalari tuproqdan bug’doy epitermiyasiga undan xo’jayinga o’tadi, rivojlanadi, o’simliklarni zararlaydi boshoqlar urniga qorakuyali, ichi qora sporalarga to’la boshoqlar hosil buladi. Parazitlarning tarqalishi. Parazitlarning moslashish yo’llaridan biri, ular tuzilishining soddalashishidir. Bunday soddalashish holatini o’simlik va hayvon

www.arxiv.uz parazit formalarida uchratish mumkin. Masalan, lentasimon cho’valchanglar hayvonlar oshqozonidagi suyuqlik ichida to’yib, shularni shimib yashaydi. Gulli o’simliklar ichida parazit holda hayot kechiradiganlarga zarpechak, shumg’iya kabilar misol bo’ladi. Zarpechak xo’jayin-o’simlik ildizlari ajratgan moddalar ta’sirida rivojlanadi. Parazitlarda raqobatlik holatlari ham bor. Masalan, ba’zi begona o’tlar yoki zararkunanda hashoratlarga qarshi kurashida ayrim parazit turlarini ko’paytirish bilan amalgam oshiradi. Bunday hollarda parazit turlar ma’lum joylarga qo’yib yuboriladi, tarqatiladi, ular zararli o’simliklar hashoratlarni yeydi yoki ualr tanasiga o’tib, parazitlik qilib, ularni nobud qiladi. Parazitlarning tabiiy xislatlari. Ular boy ozuqalardan foydalanadi va katta ozuqa manbaiga ega bo’lishdan tashqari, ular tashqi muhit ta’siridan mutloq saqlangan holda yashaydi. Shuning uchun ham parazitlar tanasi murakkab differensirovkaga ega emas va evolyutsion jarayonda ularning tuzilishi ikkinchi marta soddalashgan, tananing ko’p organlari yuqolgan.

www.arxiv.uz Foydalanilgan adabiyotlar: 1. I.A.Karimov. Tarixiy xotirasiz kelajak yo’q. T., “Sharq”, 1998. 2. I.A.Karimov. O’zbekiston buyuk kelajak sari. T., “O’zbekiston”, 1998. 3. I.A.Karimov. O’zbekiston XXI asrga intilmoqda. T., “O’zbekiston”, 1999. 4. Jabborov N. Kimyo va atrof muhit. T., “O’qituvchi”1992. 5. Barotov P. Tabiatni muhofaza qilish. T., “O’qituvchi”1991. 6. Shodimetov Yu. Ijtimoiy ekologiyaga kirish. I, II qism, T., “O’qituvchi”1994. 7. Otaboyev Sh. Nabiyev M. Inson va biosfera. T., “O’qituvchi”1995. 8. Tursunov X.T. Ekologiya asoslari va tabiatni muhofaza qilish. “Saodat RIA”, 9. To’xtayev A.S. Ekologiya. T., “O’qituvchi”1998. 10. Qodirov E.B. va boshqalar. Tabiiy muhitni muhofazalashning ekologik asoslari. T., “O’zbekiston”, 1999. 11. Ergashev A., Ergashev T. Ekologiya, biosfera va tabiatni muhofaza qilish. T., “Yangi asr avlodi”, 2005. 12. Xolmurodov J. Ekologiya va qonun. T., “Adolat”. 2000. 13. www.ziyonet.uz

Похожие

Tirik organizmlarning o’zaro munosabatlari va uning asosiy shakllari

Geografiya va ekologiyaning o‘zaro aloqadorligi va bog‘liqligi

Ekologiyaning rivojlanish tarixi

Havo muhitining ifloslanish oqibatlari

Individlar ekologiyasi